رنگ پیروزی بر بال پروانه‌ها

پرونده ویژه

نقاشی‌ دیواری، قصه حمایت جمعیت دختران ایران از فلسطین را روایت می‌کند

رنگ پیروزی بر بال پروانه‌ها

آسیه سالم 

در یکی از روزهای پاییزی، حوالی خیابان قدس، دختران نوجوان که به نام «پروانه» معروف‌اند، در حمایت از مردم مظلوم فلسطین نقاشی دیواری اجرا کردند. به هوای ابری و پاییزی رنگ دیگری بخشیدند؛ رنگی بهاری و عطر هم‌دردی با مردم غزه.

«جمعیت دختران ایران» یک سازمان مردم‌نهاد است که از 5سال قبل کارش را آغاز کرده و حالا در شهرهای تهران، قم و رفسنجان فعال است و به‌زودی در شهرهای دیگر فعالیتش را شروع می‌کند.

دبیر شورای تهران جمعیت دختران درباره فعالیت این جمعیت می‌گوید: نزدیک پنج سال از فعالیت جمعیت می‌گذرد. دوسال همکاران ‌ما در بخش طرح و برنامه، مشغول برنامه‌ریزی و تهیه کتابچه محتوای جلسه‌ها و برنامه‌های جمعیت بودند و سه سال است که کار اجرایی به صورت رسمی شروع شده است.

اجرای نقاشی دیواری در حمایت از مردم فلسطین بهانه‌ای شد تا با «یاسمن کربلایی» دبیر شورای تهران این جمعیت گفت‌وگو کنیم.

• ایده اصلی جمعیت دختران چگونه شکل گرفت و ضرورت و هدف از تشکیل این جمعیت چه بود؟

اعضای شورای مرکزی جمعیت، افراد دغدغه‌مند و فعال در حوزه نوجوان هستند. این اعضا از سال‌ها قبل در جایگاه‌ها و با مدل‌های مختلف با نوجوانان تعامل داشتند و جای خالی فعالیت دخترهای نوجوان را احساس کرده بودند. دنبال زمینه‌ای بودند که دختران نوجوان بتوانند آموزش ببینند و کارهای مختلفی انجام دهند. هدف جمعیت این بوده که بسترسازی برای فعالیت‌های داوطلبانه، خیرخواهانه و کنش‌گرانه ویژه دختران نوجوان به‌وجود بیاید.

به جای این‌که دختران را در موضع حلّال مساله قرار دهیم؛ خودشان راه‌حلی برای مشکلات پیدا کنند. هدف از فعالیت در جمعیت دختران ایران این است که طی فرآیندی، دختران نوجوان به این نتیجه برسند که برای یک مساله،‌ راه‌حل ارایه کند و آن را اجرا کنند تا بتوانند مشکلات را خودشان حل کنند. با این کار هم احساس تعلق و علاقه به وطن در نوجوانان تقویت می‌شود و هم تلاش برای حل مشکل و آبادانی برای‌شان اهمیت پیدا می‌کند. انجام فعالیت داوطلبانه و کنش‌گرانه، یعنی من به اطرافم اهمیت می‌دهم. اگر این تمرین از سن نوجوانی شروع شود، مسیر زندگی آینده برای دختران نوجوان هموار و مشخص می‌شود. اعتماد به نفس‌شان بالا می‌رود و نگاه حل مساله پیدا می‌کنند. همچنین خود را در جایگاه تاثیرگذاری می‌بینند، در موقعیت‌های واقعی قرار می‌گیرند و در میدان عملیاتی رشد می‌کنند. البته هنوز هم جای خالی فعالیت‌های کنش‌گرانه و داوطلبانه را برای دختران نوجوان در سطح ملی حس می‌کنیم. جمعیت دختران یک NGO است که به‌صورت کاملا مردم‌نهاد فعالیت می‌کند و همه اعضا داوطلبانه فعالیت می‌کنند. افق نگاه‌ ما ملی است و می‌خواهیم هر دختری در هر شهری بداند یک شبکه نوجوان وجود دارد که می‌تواند به آن وصل شود، مسایل را ببیند و در حل مساله محله و شهر خود نقش داشته باشد، از بقیه یاد بگیرد و به بقیه یاد بدهد؛ افق نگاه جمعیت، این است.

• فرآیند کار در جمعیت به چه صورت است؟

فرآیند ما به این صورت است که بنا بر همکاری‌های مختلفی که تجربه می‌کنیم با نهادهای مختلف فعالیت‌های مشترکی تعریف می‌کنیم. مثلا در شهر تهران با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت مشترک انجام داده‌ایم. به‌طور کلی با نهادهایی که در حیطه نوجوانان فعالیت می‌کنند، زمینه همکاری را تعریف و اجرا می‌کنیم.

• «جمعیت دختران ایران» شامل چه گروه سنی می‌شود؟

جمعیت دختران شامل تسهیل‌گران و نوجوانان می‌شود. تسهیل‌گران، خانم‌های 18 تا 40 سال هستند و دسته دوم مخاطبان‌، نوجوانان 13 تا 18 سال هستند.

• وظیفه تسهیل‌گر چیست و چگونه انتخاب می‌شود؟

تسهیل‌گر یعنی کسی‌که علاقه‌مند به کار در حیطه نوجوانان است. جذب تسهیل‌گر این‌گونه است که گاهی با فراخوان اطلاع‌رسانی می‌کنیم و گاهی برخی نهادها اعلام آمادگی می‌کنند. افراد مراجعه می‌کنند و طی یک رویداد یک روزه یا سه روزه، آموزش تسهیل‌گری را در قالب کارگاه‌هایی که برای‌شان طراحی کرده‌ایم، می‌بینند. درس‌نامه‌هایی به نام «راه‌نامه جمعیت دختران» به تسهیل‌گران می‌دهیم که در آن فعالیت جلسه توضیح داده شده. در آموزش تسهیل‌گران، درس‌نامه را یک‌بار به‌صورت فشرده اجرا می‌کنیم و آنها متوجه می‌شوند که نوجوانان قرار است چه فرآیندی را با راهنمایی تسهیل‌گران طی کنند. بعد از آموزش، وظیفه‌ هر تسهیل‌گری این است که گروهی از نوجوانان را دور هم جمع کند و یک‌بار این فعالیت‌ها را با آنها اجرا کند. گاهی این نوجوانان از فامیل و اقوام و گاهی از نوجوانان محله، مسجد و مدرسه هستند. تسهیل‌گران همراه با نوجوانانی که علاقه‌مندند مساله یا مشکلی را در سطح محله خود انتخاب و برای رفع آن مساله، راه‌حل پیدا می‌کنند. ما طبق شعار «جهانی فکر کن، محلی عمل کن» بر این باور هستیم که باید نگاه بزرگ داشته باشیم، ولی برای عملیاتی کردن باید از راه‌های کوچک شروع کرد. 

• فعالیت جمعیت دختران به چه صورت است؟

یک سری فعالیت به نام «پروژک» یا همان پروژه‌های کوچک داریم که از همه شهرها از هر گروهی یک نوجوان گزارش چند دقیقه‌ای ارایه می‌کند از موضوع و کاری که انجام دادند، مشکلاتی که داشتند و نتایجی که گرفتند. این کار به صورت آنلاین است و گروه‌ها هم‌دیگر را می‌بینند.

یک سری فعالیت است که به نام «پروژما»ست یعنی پروژه‌های بزرگ که همه گروه‌ها با هم جمع می‌شوند و یک کار داوطلبانه انجام می‌دهند، مانند پروژمای نقاشی دیواری با موضوع فلسطین که بچه‌ها همه با هم نقاشی را روی دیوار خیابان قدس به تصویر می‌کشند.

در تهران غیر از تسهیل‌گران که نوجوانان را آموزش می‌دهند، یک فراخوان برای جذب نوجوان هم داریم که نوجوانان را در قالب «بوت‌کمپ» جذب کنیم. این کار را در تابستان انجام دادیم. بوت‌کمپ تابستان در این قالب طراحی شده بود که رویدادها با نوجوانان دو روزه بود و نوجوانان در قالب کارگاه‌های آموزشی درباره این‌که تسهیل‌گر چه کسی است و کار داوطلبانه چیست؟ کوتاه آموزش می‌دیدند و به چند گروه تقسیم شدند که هر گروه، یک تسهیل‌گر و یک راهنما داشت. موقعیت‌هایی را تعریف کردیم که بچه‌ها در آن قرار گرفتند و کار انجام دادند. مثلا صداوسیما به‌عنوان یک موقعیت مشخص می‌شود که کار ما مطالبه‌گری است. یعنی با مسئولی صحبت کرده و موضوعی را مطالبه کنیم. بچه‌ها نیمه روز اول را فرصت داشتند که فکر کنند چگونه باید مطالبه‌گری کنند، روز دوم در موقعیت قرار گرفته و کار را اجرا می‌کردند و عصر دوم یا روز سوم کار را به بقیه بچه‌ها ارایه می‌کردند. 

ما از قبل هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دادیم و بعد نوجوانان را در موقعیت مساله می‌گذاشتیم که راه‌حل بدهند. مسئولیت‌ها مشخص می‌شد بعد از اجرا هم آنچه دریافت می‌کردند، برای بقیه توضیح می‌دادند.

در این بوت‌کمپ‌ها تجربه‌های جالب و ارزشمندی برای بچه‌ها به دست آمد. این‌که یک کار داوطلبانه را انجام می‌دهید و متوجه می‌شوید که مدل کار چگونه است و اگه علاقه داشتید همین مدل کار را با یک تسهیل‌گر ادامه می‌دهید. برای بچه‌های تهران در تابستان این کار را انجام دادیم که جالب بود.

• برنامه نقاشی دیواری با موضوع فلسطین چه‌طور طراحی و اجرا شد؟

این برنامه در قالب پروژما تعریف ‌شد. در این پروژه‌ بزرگ، نوجوان‌ها با هم جمع می‌شوند و یک کار داوطلبانه انجام می‌دهند که موضوعش کودکان فلسطین و هم‌دردی با کودکان به صورت دیوارنگاری است. هماهنگی‌های لازم انجام شده که طرحی را روی دیوار در خیابان قدس با نام و یاد فلسطین طراحی و رنگ‌آمیزی کنند و یک یادگاری از خودشان به‌عنوان یک کنش‌گری و فعالیت داوطلبانه باقی بگذارند. پوستر و فراخوان منتشر کردیم و خیلی زود ظرفیت تکمیل شد. البته قرار است پروژمای دیگری هم با همین موضوع در هفته‌های آینده با موضوع فلسطین برگزار کنیم. در این برنامه می‌خواهیم فرآیندی داشته باشیم که بچه‌ها هم با فعالیت‌های جمعیت آشنا شوند و هم این کار را درست انجام دهند. چند نفر از تسهیل‌گران طرح را با مداد روی دیوار می‌کشند، تقسیم‌بندی می‌کنیم و رنگ‌آمیزی آن را به نوجوانان می‌سپاریم. صفر تا صد کار به‌عهده نوجوانان است؛ حتی عکاسی و فیلم‌برداری را هم به‌عهده آنها گذاشتیم.

• تجربه کار با نوجوانان چگونه است؟

تجربه کار کردن با نوجوانان بسیار ارزشمند و جالب است. شاید از بیرون کار کردن با نوجوان، پر چالش و سخت به نظر برسد، اما در عین حال پر از استعداد، انرژی و فرصت است. نوجوانان کارهایی انجام می‌دهند که باورکردنی نیست. نوجوانان مسئولیت‌پذیر و دقیق هستند، از عهده سخت‌ترین کارها هم برمی‌آیند، چالش‌ها را پشت سر می‌گذارند و سربلند بیرون می‌آیند. در جمعیت دختران، توانمندی بسیاری وجود دارد. این‌که نسبت به انسان‌های اطراف خود بی‌تفاوت نیستند، نگاه زیبایی است. مثلا نوجوانان، بچه‌های خانواده‌ای را پیدا کرده بودند که به‌خاطر کرونا، از درس عقب افتاده بودند، به آنها را آموزش دادند و برای جبران عقب‌ماندگی درسی کمک کردند که بسیار هم موفق بودند. یا مشکلاتی مانند روشنایی محله، زباله‌گردها، بهداشت محله و... ازجمله مسایلی است که نوجوانان برای حل آن تلاش می‌کنند.

• چرا به نوجوانان عضو جمعیت، «پروانه» می‌گویید؟

چون مانند پروانه‌ای که قبل از پروانه شدن، پیله‌ای دور خود می‌تند و سختی‌ می‌کشد. در اصل عبور از یک مرحله زندگی است، نوجوان هم باید بعد از این مرحله از زندگی بروز و ظهور زیبایی داشته باشد و در آخر خود را باور داشته باشد؛ به‌همین دلیل نماد پروانه را انتخاب کردیم. امیدوارم روزی این پروانه‌ها در تمام نقاط کشور مثل ستاره بدرخشند و هر دختری در هر جای ایران بداند این گروه در حال فعالیت است و به آن بپیوندد و پیامدهای خوب داشته باشد.

• آیا نوجوانان برای عضویت باید ویژگی خاصی داشته باشند؟

نکته مهم، بحث شاملیت است. سعی می‌کنیم یک نگاه ملی و فرا استانی داشته باشیم. هر دختر نوجوانی که به فعالیت داوطلبانه و کنش‌گری اجتماعی علاقه‌مند باشد، می‌تواند با ما همراه شود. دختران از هر طیفی در جمعیت ما جا می‌گیرند و همین یک راه ورود به اجتماع، تعامل و حل مساله است.

• برای شناساندن جمعیت دختران ایران به عموم آیا فعالیتی هم صورت گرفته است؟

اطلاع‌رسانی، هزینه دارد و فعلا سرمایه‌ای برای این کار نداریم. معرفی ما، همین خروجی‌های کاری است که با عنوان پروژما و بوت‌کمپ می‌گذاریم. گاهی با نهادها و سازمان‌ها کار مشترکی انجام می‌دهیم که ما را به مخاطب می‌شناساند.

• در فعالیت‌های مختلف با چه مشکلاتی مواجهید؟

جمعیت ما یک سازمان مردم‌نهاد است، پس هیچ وقت توقع امکانات و بودجه نداشته‌ایم. اما نکته مهمی که به‌خصوص در تهران وجود دارد، جلب اعتماد خانواده‌هاست. طبیعی است خانواده‌ها حساسیت داشته باشند. در تهران برای جمع شدن به فضاهایی احتیاج داریم که معمولا بچه‌ها در مسجد یا سرای محله جمع می‌شوند و گاهی در این زمینه مشکلاتی به وجود می‌آید، البته ما همه را رفع می‌کنیم و کار جلو می‌رود.

• چگونه الگوهای مثبت اجتماعی را به نوجوانان آموزش می‌دهید؟

نوجوان در این سن دنبال یک الگوست و چون مسئولان طرح و برنامه جمعیت دختران؛ نگاه ملی، ایرانی و اسلامی به برنامه‌ها دارند و دغدغه اصلی آنها، ورود دختران نوجوان به جامعه است، می‌توان گفت بسیاری از الگوهای اجتماعی در نوجوانان تقویت می‌شود. ذات نوجوان هنوز خدشه‌دار نشده، به‌همین دلیل با قرار گرفتن در یک ساختار مناسب، آرام آرام راه درست را پیدا می‌کند. این‌که از خود بپرسد راه درست کدام است؟ من کجا هستم و باید چه کار کنم؟ ما سعی می‌کنیم راهی نشان دهیم که مسیرشان را پیدا کنند. مثلا وقتی برای فعالیت‌های‌مان در مسجد محله جمع می‌شویم یا کاری را با محوریت مسجد انجام می‌دهیم، خودبه‌خود حلقه وصل و پیوند نوجوان با مسجد شکل می‌گیرد.