رحیمی ثابت, محمد علی, الویری, محسن, ابطحی, علیرضا. (1402). نقش سنت‌های عاشورایی مردمی در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656ـ907ق). اسلام و مطالعات اجتماعی, 24(شماره 3- پاییز 1402 - مسلسل 95), 87-112. doi: 10.22081/hiq.2024.75253
محمد علی رحیمی ثابت; محسن الویری; علیرضا ابطحی. "نقش سنت‌های عاشورایی مردمی در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656ـ907ق)". اسلام و مطالعات اجتماعی, 24, شماره 3- پاییز 1402 - مسلسل 95, 1402, 87-112. doi: 10.22081/hiq.2024.75253
رحیمی ثابت, محمد علی, الویری, محسن, ابطحی, علیرضا. (1402). 'نقش سنت‌های عاشورایی مردمی در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656ـ907ق)', اسلام و مطالعات اجتماعی, 24(شماره 3- پاییز 1402 - مسلسل 95), pp. 87-112. doi: 10.22081/hiq.2024.75253
رحیمی ثابت, محمد علی, الویری, محسن, ابطحی, علیرضا. نقش سنت‌های عاشورایی مردمی در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در ایران (656ـ907ق). اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 24(شماره 3- پاییز 1402 - مسلسل 95): 87-112. doi: 10.22081/hiq.2024.75253
1دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
3هیان علمی-دانشگاه آزاد
تاریخ دریافت: 03 آذر 1398،
تاریخ بازنگری: 01 شهریور 1402،
تاریخ پذیرش: 12 شهریور 1402
چکیده
شناسایی سنت‌های عاشورایی در میان مردم عادی و نقش این سنت‌ها در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در مقاطع مختلف تاریخی دارای اهمیت بسیاری است؛ از همین رو مقاله پیش رو برای پاسخ به این پرسش تدوین شده است که سنت‌های عاشورایی مردمی، در بازه زمانی سقوط خلافت عباسی به دست مغولان (656ق) تا روی کار آمدن صفویان (907ق) در ایران کدام است؟ و چه نقشی در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی متناسب با تحولات سیاسی و اجتماعی شیعیان در این دوران داشته است؟ مقاله با یاری گرفتن از چارچوب مفهومی آیین در تحلیل گزاره‌های تاریخی مربوط به این موضوع، چهار سنت زیر را در بین توده‌های مردم شناسایی کرده است: رواج نقل مناقب و فضائل اهل بیت، شباهت‌بخشی و هم‌ذات‌پنداری میان اشخاص و رویدادهای روزمره با واقعه عاشورا، آیینی شدن سبک پوشش گروه‌هایی از مردم تحت تأثیر حماسه عاشورا، و زیارت مراقد ائمه اطهار:. این چهار سنت در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی در محدوده جغرافیایی، تمدنی و فرهنگی ایران متناسب با تحولات تشیع در این دوران یعنی: گسترش فعالیت سیاسی اجتماعی شیعیان پس از حمله مغولان، میل و گرایش بعضی از حاکمان به تشیع، و نزدیکی تصوف و تشیع نقش داشت.
The Role of Popular Ashura Traditions in the Development of Ashura Culture in Iran (907-656 A. H)
نویسندگان [English]
Mohammad Ali Rahimi Sabet1؛ Mohsen Alviri2؛ Alireza Abtahi3
1PhD student in History of Islam, Department of History, Najaf Abad Unit, Islamic Azad University, Najaf Abad, Iran
2Head of History Department
چکیده [English]
Identifying Ashura traditions among ordinary people and the role of these traditions in the formation of Ashura culture in different historical periods is of significance. Accordingly, the following article has been compiled to answer this question on what the popular Ashura traditions are from the fall of the Abbasid Caliphate by the Mongols (656 A. H) until the rise of the Safavids (907 A. H) in Iran. And what role it has played in the development of Ashura culture in accordance with the political and social developments of Shiites during this period. Relying on the conceptual framework of rituals in the analysis of historical statements related to this issue, the article has identified the following four traditions among the masses of people including the prevalence of reciting the virtues of the Ahl al-Bayt, similarity and identification between people and everyday events with the event of Ashura, changing the style of covering of groups of people under the influence of the Ashura event, and pilgrimaging the shrines of the imams. These four traditions played a role in the development of Ashura culture in the geographical, civilizational and cultural limits of Iran in accordance with the developments of Shiism in this era, i.e. the expansion of social political activity of Shiites after the invasion of the Mongols, the desire and tendency of some rulers towards Shiism, and the closeness of Sufism and Shiism.
کلیدواژه‌ها [English]
Ashura traditions, Ashura culture, social history, history of Iran, Mongol era
مراجع
* قرآن کریم.
ابن بطوطه، محمد بن عبدالله (د. 779ق)، رحلة ابن بطوطة تحفة النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار، تحقیق عبدالهادی تازی، اول، رباط: اکادیمیة المملکة المغربیة، 1417ق.
ابن طاووس، علی بن موسی (د. 664ق)، الإقبال بالأعمال الحسنة، دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
ـــــــــــــــــ، الأمان من أخطار الأسفار و الزمان، تحقیق مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، اول، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1409.
ـــــــــــــــــ، اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه احمد فهری زنجانی، اول، تهران: جهان، 1348.
ـــــــــــــــــ، فلاح السائل و نجاح المسائل، اول، قم: بوستان کتاب، 1406.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (د. 367ق)، کامل الزیارات، تصحیح: عبدالحسین امینی، اول، نجف: دار المرتضویة، 1356ق.
الویری، محسن و رحیمی ثابت، محمدعلی، «راز ماندگاری عاشورا تحلیل ارتباطی سیره معصومان:»، فصلنامه تاریخ اسلام، بهار و تابستان 1389، سال یازدهم، شماره 41 و 42.
الویری، محسن، زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه (656ـ907ق)، اول، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1384.
انورفیاضی، محمد، «تاریخ اجتماعی شیعیان ایران و عراق در نیمه دوم قرن هشتم هجری»، تاریخ در آیینه پژوهش، پاییز 1387، سال هفتم ، شماره 19.
گیویان، عبدالله، «آیین آیینی‌سازی و فرهنگ عامه‌پسند دینی (تأملی در برخی بازنمایی‌های بصری دینی و شیوه‌های جدید مداحی)»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، بهار و تابستان 1385، سال سوم، شماره 5.
محقق حلی، نجم الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن (د. 676ق)، المسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیة، تحقیق رضا استادی، اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه، 1414ق.
محلاتی، امینه، تشیع و ولای اهل‌بیت در ادب قدیم فارسی جُنگ عبدالکریم مداح، اول، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390.
مرتضوی، منوچهر (د. 1389)، مسائل عصر ایلخانان، اول، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1385.
