ده مر ده جعفری, فروغ, معلمی, حسن, کرد فیروزجائی, یارعلی. (1402). بررسی نقش حس و عقل در تصورات و تصدیقات از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 14(تابستان1401 مسلسل 52), 87-118. doi: 10.22081/pwq.2023.75541
فروغ ده مر ده جعفری; حسن معلمی; یارعلی کرد فیروزجائی. "بررسی نقش حس و عقل در تصورات و تصدیقات از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی". اسلام و مطالعات اجتماعی, 14, تابستان1401 مسلسل 52, 1402, 87-118. doi: 10.22081/pwq.2023.75541
ده مر ده جعفری, فروغ, معلمی, حسن, کرد فیروزجائی, یارعلی. (1402). 'بررسی نقش حس و عقل در تصورات و تصدیقات از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی', اسلام و مطالعات اجتماعی, 14(تابستان1401 مسلسل 52), pp. 87-118. doi: 10.22081/pwq.2023.75541
ده مر ده جعفری, فروغ, معلمی, حسن, کرد فیروزجائی, یارعلی. بررسی نقش حس و عقل در تصورات و تصدیقات از دیدگاه ابن سینا و علامه طباطبایی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 14(تابستان1401 مسلسل 52): 87-118. doi: 10.22081/pwq.2023.75541
1دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
2عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم
3استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم
4سردبیر
تاریخ دریافت: 04 مرداد 1401،
تاریخ بازنگری: 12 مهر 1401،
تاریخ پذیرش: 16 اردیبهشت 1402
چکیده
مسئلۀ نقش حس و عقل در تصورات و تصدیقات از مؤثرترین مسائل در ارزش‌گذاری معرفتی گزاره‌های علمی است که مکاتب فلسفی متعدد، مطرح و ابن‌سینا و علامه طباطبایی نیز بدان توجه نموده‌اند. سؤال اساسی این است که نقش حس و عقل در پیدایش تصورات و تصدیقات چیست؟ نوشتار حاضر به بررسی این مسئله در آرای دو فیلسوف مورد بحث با روش تحلیلی و عقلی می‌پردازد. ابن‌سینا و علامه طباطبایی معتقدند در تصورات، شروع ادراکات با حس است. آنها حس را مدرک جزئیات و عقل را مدرک کلیات و حس را اعم از حس ظاهر و حس باطن می‌دانند. البته علامه به علم حضوری تأکید بیشتری دارد. همچنین هر دو معتقدند عقل با استفاده از مفاهیم حاصل از حس، مفاهیم کلی را می‌سازد. سپس از آنها بدیهیات اولیه را ایجاد می‌کند که این بدیهیات اولیه مقدم بر تصدیقات دیگرند. پس در تصدیقات هر دو به وجود تصدیقاتی عقلی مقدم بر تصدیقات و گزاره‌های حسی که ملاک اعتبار محسوسات یا گزاره‌های حسی و گزاره‌های وابسته آنهاست، معتقدند. آنها حس را زمینه‌ساز تصور موضوع و محمول این قضایا و عقل را سازندۀ حکم می‌دانند و با ارجاع علوم به بدیهیات اولیه، اعتبار آنها را توجیه و مبنای محکمی برای معارف بشر فراهم می‌کنند. بدین طریق است که اتکای انحصارگرایانۀ تمام علوم بشر به حس و تجربۀ حسی را باطل می‌کنند.
A Study of the Role of Sense and Reason in Mental Ideas and Judgements from the Point of View of Avicenna and Allameh Tabataba`i
نویسندگان [English]
foroogh jafari dahmardeh1؛ Hasan Moallemi2؛ Yarali Kord Firouzjai3، 4
1PhD student at Baqer al-Uloom University against Islam
2Associate professor, Baqer al-Olum University
3Professor, Baqer al-Olum University
4Professor, Baqer al-Olum University
چکیده [English]
The issue of the role of sense and reason in mental ideas and judgements is one of the most effective issues in the epistemological evaluation of scientific propositions, which many prominent philosophical schools and such philosophers as Ibn Sina and Allameh Tabataba'i have also paid attention to. The basic question may be taken as: What is the role of sense and reason in the emergence of mental ideas and judgements? The present article examines this issue in the opinions of the two philosophers discussed with an analytical and rational method. Ibn Sina and Allameh Tabatabai believe that in the field of mental ideas, perceptions begin with sense. They consider sense as the receiver of particulars and intellect of universals and sense as both internal sense and external sense. of course, Allameh puts more emphasis on the knowledge by presence. Also, both of them believe that the intellect creates general concepts by using concepts derived from sense. Then, from them, it creates elementary self-evident judgements, which are prior to other judgementss. Therefore, in judgementss, both believe in the existence of intellectual judgements prior to sensory judgements and propositions, which are the criteria for the validity of perceptible sensations or sensory propositions and their related propositions. They consider sense to be the basis of the concept of the subject and predicate of these cases, and reason to be the maker of judgments, and by referring knowledge to basic axioms, they justify their validity and provide a solid basis for human knowledge. This is how they invalidate the exclusive reliance of all human knowledge on sense and sensory experience.
کلیدواژه‌ها [English]
Sense, Reason, Perceptions, Judgements, Self-Evident, Knowledge by Presence
مراجع
قرآن کریم.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379)، النجاه، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران، چ2.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371)، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1413ق)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق)، الشفاء (المدخل)، تصحیح ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1417ق)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملى، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1418ق)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق: حسن، حسن‌زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامى، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1357)، المنطق (البرهان)، قم: کتابخانه آیة‌الله نجفی مرعشی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383)، الإشارات و التنبیهات، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1403ق)، شرح الإشارات و التنبیهات، شارح: نصیرالدین محمد بن حسن طوسی، بی جا، دفتر نشر الکتاب، چ2.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1373)، برهان شفا، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1989م)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات: ابن‌سینا، مصر- قاهره، دار العرب للبستانی، چ2.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانى، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى، چ1.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.الف)، الشفاء - البرهان، تصحیح ابوالعلا عفیفی، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.ب)، الشفاء - البرهان، تصحیح ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق.ج)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چ4.
ایر، آلفرد جونز (1366)، زبان، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، بی‌جا، دانشگاه صنعتی آریا مهر، چ1.
حسین‌زاده یزدی، محمد (1396)، جستاری فراگیر در ژرفای معرفت‌شناسی، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی، چ1.
حیدری، کمال (1431ق)، شرح نهایة الحکمه: العقل و العاقل و المعقول، قم: دار فراقد، چ1.
