زنان، سرمایه‌های اجتماعی هستند

پرونده ویژه

دکتر مینو اصلانی،

رییس اندیشکده زن و خانواده

دانشگاه امام حسین علیه السلام

 زنان، سرمایه‌های اجتماعی هستند

زمینه‌های مشارکت سیاسی زنان را فراهم کنید

در زمینه مشارکت سیاسی زنان، دو موضوع وجود دارد؛ اول، بحث مشارکت سیاسی زنان است و موضوع بعدی که در جایگاه حکمرانی باید به آن نگاه کنیم، ایجاد زمینه‌های مشارکت سیاسی زنان است. زنان به جهت برخی ویژگی‌های ذاتی‌ ازجمله دقت، که در فرمایش مقام معظم رهبری هم به آن اشاره شد، این توانمندی را دارند که مسایل را دقیق‌تر بررسی کنند و درباره گروه‌ها و شبکه‌های مختلف برای مشارکت، به‌خصوص در زمینه انتخابات، ارزیابی و تحلیل داشته باشند. درمجموع، زنان به‌دلیل نگاه عمیق و جزیی‌نگری که دارند، می‌توانند نسبت به مسایل تحلیل دقیق‌تری ارایه کنند.

ایجاد زمینه‌های مشارکت زنان

توجه شما را به ایجاد زمینه‌های مشارکت زنان معطوف می‌کنم. اگر این مساله را در تکلیف حکمرانی بدانیم که زمینه مشارکت باید فراهم شود، می‌توانیم از ظرفیت عظیم حوزه زنان بهره ببریم و بهتر و دقیق‌تر زمینه‌های مشارکت سیاسی را فراهم کنیم. برای این‌که مشارکت سیاسی اتفاق بیفتد، نیازمند ریل‌گذاری در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی هستیم. به نظر می‌آید یک ساختار اجتماعی باید شکل بگیرد. در این ساختار، باید افزایش تعامل‌های رو ‌در ‌رو و گفت‌وگومحور داشته باشیم؛ چون هرقدر زمینه تعامل را بین زنان فراهم کنیم، درنتیجه مشارکت بهتر و دقیق‌تر شکل می‌گیرد. ما باید به‌عنوان یک سرمایه اجتماعی، به موضوع زنان توجه کنیم. برای این‌که این سرمایه، در مسیر مشارکت‌های جدی و موثر قرار بگیرد، باید این سرمایه اجتماعی را خوب فهم کنیم و ظرفیت‌ها، موقعیت‌ها و هویت آنها را بهتر بشناسیم.

در بحث زنان، دو مساله مهم است که به مشارکت بسیار کمک می‌کند؛ یکی «احساس» و دیگری «کلمه» است. همیشه زنان توانسته‌اند با بهره‌مندی از دو ویژگی خاص، سرنوشت امت‌ها را رقم بزنند و در مسیرهای بهتر و رسیدن به سعادت کمک کنند. اگر احساس زن، جدی گرفته و به رسمیت شناخته شود، می‌تواند در مسیر ساختن قرار بگیرد. از ویژگی‌های حضرت امام رحمت‌الله‌علیه این بود که هویت زن را به معنای احساس، به رسمیت شناخت و در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی قرار داد. باوجود این‌که در فرهنگ غربی این احساس و هویت را تحقیر کردند. با توجه به این دو ویژگی، زنان می‌توانند از کلمه و بیان مطالب و روایت‌گری به‌خوبی استفاده کنند، این روایت‌گری را در مسیر اعتلای حق قرار دهند. برای تکمیل این روایت‌گری، احساس، کمک می‌کند بتوانند برانگیزانندگی را در جامعه به‌وجود بیاورند. زنان، قدرت برانگیزانندگی را با بهره‌مندی از «احساس» و «کلمه» می‌توانند در جامعه بروز و ظهور دهند. بنابراین این سرمایه‌های اجتماعی، باید از این دو منظر، فهم شوند و ریل‌گذاری لازم برای این مساله صورت گیرد.

مدیریت فضای اخلاقی

مدیریت فضای اخلاقی، موضوع بعدی است. یکی از موضوع‌هایی که در زمان طاغوت، باعث می‌شد زنان مشارکت جدی نداشته باشند، فضای ضداخلاقی حاکم در جامعه بود. بنابراین، باوجود این‌که زنان در طول تاریخ در روایت‌گری فرهنگ عاشورا و مبانی دین حضور داشتند و اینها را به فرزندان‌شان منتقل می‌کردند، اما مشارکت جدی سیاسی ندارند؛ چون فضای اخلاقی در جامعه آن روز وجود نداشت. بنابراین توجه به فضای اخلاقی، در حضور و بروز و مشارکت زنان بسیار موثر است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این فضا به وجود آمد. یک فضای امن و مطمئن برای حضور جوانان و نوجوانان در فعالیت‌های مختلف اجتماعی شکل گرفت. درنتیجه بانوان در این محیط و فضا، در دوران دفاع مقدس هم حضور پیدا کردند. مشارکت‌های بی‌نظیری در دفاع مقدس وجود داشت. تداوم این حضور را امروز در غزه می‌بینیم که زنان، مردان و کودکان غزه چگونه توانایی‌های‌شان را در این فضای معنوی، در خط و محور مقاومت، نشان می‌دهند.

بنابراین فضا بسیار مهم است، باید فضای اطمینان‌بخش و توام با امنیت اخلاقی را حفظ کنیم تا مشارکت زنان دقیق‌ و گسترده اتفاق بیافتد. هرقدر این فضا به لحاظ معنویت غنی‌تر باشد، این مشارکت بیشتر است.

اوایل انقلاب هم همین فضا حاکم بود. خانواده‌ها اجازه می‌دادند دختران جوان و نوجوان‌‌شان در مسایل مختلف حضور جدی داشته باشند، چون این فضا امن بود، پس ما باید این محیط را برای جوانان حفظ کنیم. برخی می‌خواهند این فضا را مخدوش کنند و آن را ناامن نشان دهند؛ در حالی‌که باید تلاش کنیم محورهای این فضای اخلاقی باقی بماند و این احساس را به جامعه منتقل کنیم که فضای معنوی و اخلاقی وجود دارد و بانوان می‌توانند در این فضای امن مشارکت و کنش سیاسی داشته باشند.

اهمیت سعه صدر 

اهمیت سعه صدر، یکی دیگر از موضوعاتی است که اگر این فضا را تقویت کنیم، قطعا شاهد مشارکت بیشتر زنان خواهیم بود. زنان، نقش ویژه‌ای در مدیریت بحران‌ها دارند. اگر سعه صدر ایجاد کنیم و این ویژگی زنان را جدی بگیریم، می‌تواند در مدیریت بحران کمک کند. زنان با ویژگی صبر و فداکاری، می‌توانند محیط‌های بحران‌خیز و تهدیدها را، به فرصت تبدیل کنند.

زنان در سعه صدر و صبوری، برتری ذاتی دارند. باید آن را جدی بگیریم، برنامه‌ریزی کنیم و به‌عنوان یک ویژگی مثبت برای جوانان و نوجوانان به آن نگاه کنیم. امروز می‌بینیم آستانه تحمل جوانان و نوجوانان کم شده و شاهد پرخاشگری آنان هستیم. اگر برگردیم به این ویژگی، زنان به‌عنوان مادر، همسر، فعال آنها می‌توانند برای این مورد هم برنامه‌ریزی کنند.

موضوع بعدی که در ریل‌گذاری به آن نیاز داریم، این است که باید از خانواده شروع کنیم؛ یعنی باید زمینه‌های مشارکت را در خانواده جدی بگیریم. باتوجه به تغییر سبک‌زندگی، بحث‌های فردیت هم در خانواده‌ها خود را نشان می‌دهد. برای این‌که زمینه مشارکت و ریل‌گذاری برای مشارکت فراهم شود، مشارکت در خانواده‌ها باید جدی گرفته شود. حتی در مسایل ساده و پیش پا افتاده، مانند تصمیم‌گیری برای سفر یا مهمانی، مشارکت دادن فرزندان خصوصا دختران، جدی گرفته شود و اساسا در تمام هدف‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها این مشارکت وجود داشته باشد.

امروز، بحث مشارکت مردم در محله‌ها نیز در حال تقویت است. این کار به زمینه‌های مشارکت زنان، کمک می‌کند که در محله‌ها، فضایی به‌وجود بیاید تا خانم‌ها بتوانند محله خود را از هر جهت رصد و به نهاد‌هایی که مسئولیت‌های شهری را به عهده دارند، کمک کنند. 

برای بهره‌مندی از حضور و نقش‌آفرینی جدی زنان، باید این ویژگی‌ها به رسمیت شناخته شوند، برنامه‌ریزی و ارزش‌گذاری انجام شود و افراد بتوانند در این مسیر جایگاه خود را پیدا کنند و احساس مسئولیت‌پذیری‌ آنها تقویت شود؛ چون زنان تربیت فرزندان را به عهده دارند و می‌توانند آنها را مسئولیت‌پذیر و دغدغه‌مند بار بیاورند. اما برای تسری این دغدغه‌مندی به جامعه، باید ریل‌گذاری‌های لازم، جدی گرفته شود. بحث ساختار اجتماعی باید به این فضا کمک کند و بتواند تعاملات را گسترش دهد. باید از خانواده شروع کنیم، به سمت محله و بالاتر برویم، تا زمینه‌های مشارکت سیاسی فراهم شود.