فرزند دلبندم بفرمایید خط خطی کنید!

ادب و هنر

فرزند دلبندم بفرمایید خط خطی کنید!

زهرا محمدی

مدرس نقاشی کودکان و تصویرسازی

اگرچه همه انسان‌ها می‌توانند نگاه کنند، اما بسیاری از آن‌ها نمی‌بینند و مهم‌تر این‌که همه مثل هم نمی‌بینند! نگاه کردن، یک واکنش طبیعی و ساده است، در حالی‌که دیدن با تشخیص سنجش و تفکر همراه است. وقتی شما به‌عنوان مادر به کودک خود اجازه می‌دهید نقش خالق را ایفا کند؛ با نقوش، خطوط و با یک قلم، سطح سفید یا هر صفحه‌ای مانند سطح چوبی تصاویری خلق کند، این حس در نقش خالق، حال دل او را بهتر و نیمکره چپ مغزش را فعال‌تر و پویاتر می‌کند. همان‌طور که می‌دانید خلاقیت آدمی، وابسته به نیمکره چپ مغز است.

در بخش قبلی این مطلب، در شماره‌‌های گذشته ماه‌نامه «پیام زن» گفته شد کودک ابتدا از خط خطی شروع می‌کند و سپس با تکمیل شناخت از دنیای اطراف و پرورش ذهن، انجام آزمون و خطاها ذهن کنجکاو و جست‌وجوگرش فرمان هماهنگی دست و چشمانش  را صادر و با گذشت زمان و روزها این خطوط به اشکال و فرم‌ها تبدیل و تصاویر معناداری روی کاغذ ترسیم می‌کند.

و گفتیم که جهان مادی، سرشار از اجسام و فرم‌هایی است که با چشم دیده می‌شود. در مبانی هنرهای تجسمی، این فرم‌ها و شکل‌ها تشکیل شده از عناصر بصری است که مهم‌ترین عنصر در عناصر بصری، خط است. خط، علاوه‌بر کاربردی بودن، وظیفه بارز و مهم‌تری در طراحی دارد و آن، نشان دادن عواطف و احساسات لحظه‌ای هنرمند است و هر طراحی، خط مخصوصی دارد.

یکی از مهم‌ترین مسایل خطوط در طراحی، تغییر در نوع مشاهده است. کودکان به اشیا و موجودات و فضای اطراف خود نگاه و مدام آن‌ها را با هم مقایسه می‌کنند. خط در زندگی روزمره و در طبیعت، حضور چشمگیری دارد، ما به‌طور روزمره با خط و جلوه‌های گونان آن زندگی می‌کنیم؛ در تصاویر روی دیوار غارها، از انسان غارنشین طرحی‌هایی وجود دارد که عنصر نمایان در این تصاویر، خط است؛ این خط نشان‌دهنده و راوی تصاویر و رویدادهای انسان غارنشین است. خط، مهم‌ترین عنصر در طراحی که نشان‌دهنده روان و درون آدمی است. طراحی و نقاشی مانند همه هنرها از روح انسان سرچشمه می‌گیرد، پس نسبت به اجسام و نقوشی که کودک شما روی کاغذ ترسیم می‌کند، بی‌تفاوت نباشید.

خط در طبیعت، مانند درختانی دیده می‌شود که در یک ردیف ایستاده‌اند؛ خطوط موازی و ایستایی را تشکیل می‌دهند که در بعد رفته و پرسپکتیو (بعد همراه با خطای دید) را نشان می‌دهند. یا تیرهای برقی که در یک ردیف هستند. خطوط منظم پرده‌های کرکره‌ای، یا خطوط منظم پرده‌های پارچه‌ای، خط‌های دیوار ساختمان‌ها  و...

کودک علاوه‌بر استفاده از رنگ، از کشیدن خط لذت می‌برد و خط‌خطی کردن برایش تجربه‌ای وصف‌ناشدنی دارد و با این خطوط، با جهان اطراف ارتباط می‌گیرد؛ گویی صحبت می‌کند.

مادرها هم تاحدی می‌توانند به کودک خود، نقاشی را آموزش دهند. با این کار، حداقل متوجه می‌شوند فرزندشان در این زمینه استعدادی دارد یا نه. چند تمرین ساده را در ادامه پیشنهاد می‌کنم که می‌توانید با فرزندتان آموزش نقاشی را شروع کنید.

آموزش خط راست

خوب بچه‌ها امروز یک قصه داریم بعداز شنیدن قصه، از شما می‌خواهم یک نقاشی با استفاده از خط راست بکشید.

سه تا برادر از یک خانواده از خط راست بودند، خط ایستاده، خط خوابیده و خط کج .

خط ایستاده، بچه قوی بود محکم و استوار، در خانواده، هر کسی کارهای مهمی داشت خط ایستاده انجام می‌داد، چون عاقل بود و خوب فکر می‌کرد و در وقت مناسبی کارها را روبه‌راه می‌کرد و در راه رفتن هم خیلی تعادل داشت، چون ورزشکار ماهری بود.

خط خوابیده کسل بود و بدن ضعیفی داشت و خوردن مکمل‌های غذایی در برنامه روزانه اش بود. با این‌که خانواده تلاش می‌کردند تا خط خوابیده، بدن قوی داشته باشد، اما چون خوب غذا نمی‌خورد و بدغذا بود، بدن ضعیفی داشت و همه‌جا ولو می شد و خوابش می‌آمد و تو آمبولانس هم خیلی راحت جا می‌شد، چرا؟ چون خوابیده بود.

و اما خط کج، وای وای نگم از خط کج شیطون بلا، آتیش‌پاره، هرجا می‌رفت بپر‌بپر می‌کرد و هرقدر خط ایستاده متین و آرام بود، برادر کجه، شلوغ و پرسر و صدا... همسایه‌ها از سر و صدای برادر کج خسته شده بودند. هرجا می‌رفت، ازبس شیطون‌بلا بود، اونجارو به‌هم می‌ریخت.

حالا عزیزم اگر شما خط راست بودی دوست داشتی خط ایستاده باشی، خوابیده، یا کج؟ زود زود یکی از خط‌ها و یا همه خط‌های خانواده خط راست را انتخاب و نقاشی زیبایی ترسیم کن .

خط ایستاده مانند دیوار ساختمان‌ها، تنه درختان، کیف مستطیل و مربع. خط خوابیده مانند خطی که آسمان را از زمین جدا می‌کند، مثل آدمی که حالش بد است و خوابیده. و خط کج از شیروانی خانه‌ها گرفته تا شیب کوه‌ها و...

در کتاب «نقاشی، زبان کودک» تالیف علیرضا محمد اسماعیل در تفسیر نقاشی کودکان آمده:

خطوط نازک و هماهنگ در نقاشی کودک، نشان‌دهنده سازگاری کودک است.

خطوط کوچک و فشرده، نشانه ناراحتی درونی کودک است .

خطوط مارپیچ، نشانه پرخاشگری در کودک است.

خطوط نازک و ملایم، احساسات عاطفی کودک را می‌رساند.

خطوط کوتاه، خجالتی بودن و خطوط کم‌رنگ، کمبود جوش و خروش را می‌رساند.

البته هرگز با یک اثر از کودک، نتیجه‌گیری صحیح نیست و بایستی از مجموع آثار و نقاشی‌های کودک، تفسیر کرد.

سخنی با والدین

خط در هنرهای تجسمی، یک مفهومی نسبی است و هر هنرمندی خط مخصوصی دارد  در یک کلاس صد نفره آثار هر هنرجویی با هنرجوی دیگر متفاوت است و خطوطی که هر شخصی ترسیم می‌کند، هرگز شبیه خطوط شخص دیگری نیست .

در گرافیک با خطوط هم مانند نقطه، تجمع و پراکندگی، دوری و نزدیکی و... را می‌توان نشان داد .

هنرمندان نیز در آثار هنری‌شان به‌طور متعدد از ساختار خطوط مختلف برای بیان و روان اثر هنری خود بهره می‌گیرند و آثار قابل‌توجهی ارایه می‌کنند.

تابلو جیغ اثر معروف ادوار مونک

تابلو شب پر ستاره ونسان ونگوگ

تابلو زن گریان پابلو پیکاسو

طراحی‌های لئوناردو داوینچی

شما هم دست به کار شوید. با استفاده از خطوط، می‌توانید آثار قابل‌توجهی ترسیم کنید، آثاری که از دید عینی شما نشأت گرفته یعنی آنچه با چشم می‌بینید، یا از دید ذهنی شما نشأت گرفته یعنی آنچه در ذهن و تخیل شماست روی کاغذ ترسیم کنید.