آمار

تعداد نشریات54
تعداد شماره‌ها2,445
تعداد مقالات34,904
تعداد مشاهده مقاله13,849,868
تعداد دریافت فایل اصل مقاله6,176,750
خادمی کوشا(نویسنده مسئول), محمد علی, درخشان دوست, عسکر. (1403). الگوی جامع موضوع‌شناسی فقهی در مسائل مستحدثه. اسلام و مطالعات اجتماعی, 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)), 167-198. doi: 10.22081/jf.2024.67038.2682
محمد علی خادمی کوشا(نویسنده مسئول); عسکر درخشان دوست. "الگوی جامع موضوع‌شناسی فقهی در مسائل مستحدثه". اسلام و مطالعات اجتماعی, 31, شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117), 1403, 167-198. doi: 10.22081/jf.2024.67038.2682
خادمی کوشا(نویسنده مسئول), محمد علی, درخشان دوست, عسکر. (1403). 'الگوی جامع موضوع‌شناسی فقهی در مسائل مستحدثه', اسلام و مطالعات اجتماعی, 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)), pp. 167-198. doi: 10.22081/jf.2024.67038.2682
خادمی کوشا(نویسنده مسئول), محمد علی, درخشان دوست, عسکر. الگوی جامع موضوع‌شناسی فقهی در مسائل مستحدثه. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)): 167-198. doi: 10.22081/jf.2024.67038.2682

الگوی جامع موضوع‌شناسی فقهی در مسائل مستحدثه

فقه
دوره 31، شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)، فروردین 1403، صفحه 167-198    اصل مقاله (796.77 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2024.67038.2682
نویسندگان
محمد علی خادمی کوشا(نویسنده مسئول)* 1؛ عسکر درخشان دوست2
1استادیار، گروه دانش‌های وابسته به فقه پژوهشکده فقه و حقوق، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.
2سطح 4 حوزه و پژوهشگر مرکز دانش بازی‌های رایانه‌ای، قم، ایران.
تاریخ دریافت: 02 مرداد 1402،  تاریخ بازنگری: 15 فروردین 1403،  تاریخ پذیرش: 23 اردیبهشت 1403 
چکیده
الگوی رایج در موضوع‌‌شناسی فقهی به صورت تک‌وجهی و با روش توصیف و تحلیل عناصر ذات موضوع برای کشف عنوان فقهی منطبق بر آن است. گر‌چه این روش در شناخت مصادیق عنوان‌های فقهی مشخص پذیرفتنی است، در مواجهه با موضوعات جدید مرکب، تأثیر امور دیگری مثل آثار و لوازم موضوع در صدق عنوان‌های فقهی بر آنها انکارناپذیر است. در‌نتیجه بسنده‌کردن به بررسی ذات موضوع، موجب نقصان در فرایند موضوع‌شناسی  است؛ براین‌اساس تحقیقی لازم است تا در پیِ الگویی باشد که بتواند همه ابعاد مؤثر در انطباق عنوان‌های فقهی بر موضوعات را ارائه دهد تا بتوان با رعایت آن، مجموعه مسائل و احکام فقهی موضوع را با توجه به همه جوانب دخیل در حکم آن کشف کرد تا زمینه‌ای برای طراحی نظام مسائل فراهم گردد. اهمیت تحقیق حاضر به جهت وابسته‌بودن استنباط فقهی در موضوعات مستحدثه به تبیین الگوی یاد‌شده است که با توجه به لزوم تعیین وظیفه ملت و حکومت در مواجهه با موضوعات نوپدید ضرورت آن روشن است. هدف تحقیق، توانمند‌سازی فقه در حل مسائل جدید و زمینه‌سازی برای طراحی جامع نظام مسائل موضوعات و جلوگیری از ضعف و انحراف در استنباط حکم مسائل مستحدثه است. تحقیق حاضر با روش تحلیلی– توصیفی و با بهره‌گیری از منابع نقلی و تعبدی و روش اجتهادی فقهی سامان گرفته است و نوآوری آن ارائه الگویی جامع  در موضوع‌شناسی  فقهی و الگویی برای طراحی نظام مسائل موضوعات مستحدثه است. نتیجه آن تبیین انحصار ابعاد تأثیر‌گذار در حکم فقهی در  سه جهت است: ذات موضوع، اهداف فاعل، آثار و ملازمات موضوع. در‌نتیجه برای تعیین حکم فقهی موضوع‌های جدید باید انطباق عنوان‌های فقهی مربوط به همه جهات سه‌گانه بر موضوع جدید بررسی شود و به اقتضای نتیجه آن، حکم فقهی موضوع جدید استنباط گردد.
کلیدواژه‌ها
الگوی موضوع‌شناسی؛ موضوع‌شناسی فقهی؛ آثار موضوع؛ موضوعات مستحدثه؛ فرآیند موضوع‌شناسی
عنوان مقاله [English]
A Comprehensive Model for Jurisprudential Subject Studies in Novel Issues
نویسندگان [English]
Mohammad Ali Khademi Kousha(Corresponding Author)1؛ Askar Derakhshan Doust2
1Assistant Professor, Department of Sciences Related to Jurisprudence, Research Center for Jurisprudence and Law, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
2Level Four of Seminary and Researcher, Center for Computer Game Knowledge, Qom, Iran.
چکیده [English]
The common model in jurisprudential subject studies is one-dimensional, using the method of describing and analyzing the inherent elements of the subject to discover the corresponding jurisprudential title. While this method is acceptable for identifying cases of specific jurisprudential titles, it is undeniable that the influence of other factors, such as the effects and consequences of the subject, is significant when dealing with new complex issues. As a result, limiting the analysis to the inherent elements of the subject leads to deficiencies in the subject studies process. Therefore, it is necessary to strive for a model that can present all dimensions affecting the application of jurisprudential titles to subjects, allowing for the discovery of the full range of jurisprudential issues and rulings related to the subject by considering all relevant aspects. The importance of the present research lies in its dependence on the mentioned model for jurisprudential inference in novel issues, highlighting the need to determine the duties of the nation and the government in dealing with new issues. The aim of the research is to empower jurisprudence in solving new issues, to pave the way for a comprehensive design of the system of issues, and to prevent weaknesses and deviations in deriving rulings for novel issues. This research is conducted using an analytical-descriptive method, utilizing transmitted and religious sources and the jurisprudential method of ijtihad. Its novelty lies in providing a comprehensive model for jurisprudential subject studies and a model for designing the system of issues for novel subjects. The result explains the limitation of the influential dimensions in jurisprudential rulings to three aspects: the inherent nature of the subject, the objectives of the actor, and the effects and consequences of the subject. Consequently, to determine the jurisprudential ruling on new subjects, the correspondence of relevant jurisprudential titles to all three aspects of the new subject must be examined, and the jurisprudential ruling for the new subject should be inferred based on the results.
کلیدواژه‌ها [English]
Model of Subject studies, jurisprudential subject studies, the effects of the subject, novel subjects, the process of subject studies
مراجع
  1. آخوند خراسانی، محمد‌کاظم بن حسین. (1413ق). ‌اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة‌ (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1409ق). کفایة الاصول (چاپ اول) . قم: موسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
  3. ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد. (1429ق). أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة (چاپ اول). قم: انتشارات دلیل ما.
  4. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى (ج1، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  5. ابن المرتضی، احمد. (1207م). شرح متن الازهار (ج1 و 4). مؤسسة الامام زید بن علی.
  6. ابن زهره حلبی، حمزة بن على حسینى. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول والفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
  7. ابن شهر آشوب مازندرانی، رشید الدین محمد بن على. (1369ق). متشابه القرآن ومختلفه (ج2، چاپ اول). قم: دار البیدار للنشر.
  8. اردبیلى، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان (ج8، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  9. اﻷنصاری، زکریا. (1418ق). فتح الوهاب (ج1، چاپ اول). بیروت: منشورات محمد علی بیضون، دار الکتب العلمیة.
  10. البهوتی، منصور بن یونس. (1418ق). کشاف القناع. (ج3، چاپ اول). بیروت: منشورات محمد علی بیضون-دار الکتب العلمیة.
  11. الحطاب الرعینی. (1416ق). مواهب الجلیل (ج3، چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
  12. الرافعی، عبد الکریم. (بی‌تا). فتح العزیز بشرح الوجیز(ج1) = الشرح الکبیر للرافعی. بیروت: دار الفکر.
  13. الشربینی، محمد بن أحمد. (1377ق). مغنی المحتاج (ج1). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  14. الشربینی، محمد بن أحمد. (بی‌تا). اﻹقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع (ج1). بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
  15. المزنی ابوابراهیم، إسماعیل. (1410ق). مختصر المزنی. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
  16. الملیباری الهندی. (1418ق). فتح المعین (ج1، چاپ اول). بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
  17. النووی، محیی الدین. (1412ق). روضة الطالبین (ج2). بیروت: دارالکتب العلمیه.
  18. النووی، محیى الدین. (1344ق). المجموع. بیروت: دار الفکر.
  19. بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (ج18، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  20. بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل. (1417ق). حاشیة مجمع الفائدة والبرهان (چاپ اول). قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
  21. حسینی مراغی، عبد الفتاح. (1417ق). العناوین الفقهیة (ج1، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  22. حلّى، شمس الدین محمد بن شجاع القطّان. (1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسة امام صادق(علیه السلام).
  23. حلّى، مقداد بن عبد اللّه سیورى. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع (ج1 و 2، چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
  24. خمینی، روح الله. (1392). المکاسب المحرمة (ج1، چاپ چهارم). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی(قدس سره).
  25. خویی، سید‌ابوالقاسم. (1426ق). مصباح الفقاهة (المکاسب) (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسة إحیاء آثار الأمام الخویی.
  26. راوندى، قطب‌الدین، سعید بن عبداللّه. (1405ق). فقه القرآن (ج1، چاپ دوم). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(قدس سره).
  27. سبزوارى، على مؤمن قمّى. (1421ق). جامع الخلاف والوفاق (چاپ اول). قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر(عج).
  28. سرخسی، محمدبن احمد. (1414ق). المبسوط (ج24). بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
  29. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیة (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  30. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1417ق). المسائل الناصریات (چاپ اول). تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة.
  31. شهید اول، محمد بن مکى‌. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة‌ (ج3، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  32. شهید ثانى، زین الدین بن على. (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ج1، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  33. شهید ثانى، زین الدین بن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (ج1 و 3، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  34. شهید ثانى، زین الدین بن على. (1421ق). رسائل الشهید الثانی (ج1، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  35. شهید ثانى، زین الدین بن على‌. (1422ق). حاشیه المختصر النافع (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.‌
  36. شهید ثانى، زین الدین بن على. (1422ق). حاشیة شرائع الإسلام (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  37. شیخ انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب (ط - الحدیثة) (ج1، چاپ اول). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
  38. شیخ انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الاصول (ج1، چاپ نهم). قم: مجمع الفکر الاسلامی.‏
  39. شیخ طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (ج9، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  40. شیخ طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (ج1، چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  41. شیخ طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی (چاپ اول). قم: دار الثقافة.
  42. شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى بغدادى. (1413ق). المسائل الصاغانیة (چاپ اول). قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید(ره).
  43. صدوق، محمّد بن على بن بابویه قمّى. (1418ق). الهدایة فی الأصول والفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام هادى(علیه السلام).
  44. طباطبایی حائری، سید‌على بن محمد. (1409ق). الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع (ج2، چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
  45. طباطبایی حائری، سید‌على بن محمد. (1418ق). ریاض المسائل (ج8، چاپ اول). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
  46. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1421ق). حاشیه المکاسب (ج1، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  47. طبرسى، امین الإسلام، فضل بن حسن. (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف (ج1، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  48. عاملى، محمد بن على موسوى. (1411ق‌). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام (چاپ اول)‌. بیروت: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).‌
  49. عبد الرحمن بن قدامه. (بی‌تا). الشرح الکبیر (ج4). بیروت: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
  50. عبدالله بن قدامه. (1388ق). المغنی (ج4). مصر: مکتبة القاهره.
  51. عریضى، على بن جعفر. (1409ق). مسائل علی بن جعفر و مستدرکات‌ها (چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  52. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413ق). قواعد الاحکام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  53. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1388ق). تذکرة الفقهاء (ط - القدیمة) (چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  54. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1401ق). أجوبة المسائل المُهَنّائیة (چاپ اول). قم: چاپخانه خیام.
  55. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین (چاپ اول). تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  56. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1412ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، فقه امامیه (ج15، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
  57. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  58. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة) (ج1و 12، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  59. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1419ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  60. فاضل آبی، حسن بن ابى طالب یوسفى. (1417ق)‌. کشف الرموز فی شرح مختصر النافع‌ (ج1، چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
  61. فخر المحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  62. فقعانى، على بن على بن محمد بن طى. (1418ق). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات والإیقاعات والعقود (چاپ اول). قم: مکتبة إمام العصر(عج) العلمیة.
  63. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). کافی (ط- الإسلامیة) (ج6، چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
  64. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر (ج1، چاپ اول). قم: ‌مؤسسه سید الشهداء(علیه السلام).
  65. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام (ج1 و 2، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  66. محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن‌. (1413ق). الرسائل التسع (چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
  67. محقق سبزوارى، محمد‌باقر بن محمد مؤمن. (1423ق). کفایة الأحکام (ج1، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  68. محقق کرکى، على بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج1 و 4، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  69. مغربى، ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمى. (1385ق). دعائم الإسلام (ج1، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  70. مغربى، ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمى‌. (بی‌تا). تأویل الدعائم (ج1، چاپ اول). مصر: دارالمعارف قاهره.
  71. مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق). کتاب النکاح (ج1 و 2، چاپ اول). قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام).
  72. موسوی قزوینی، علی. (1424ق). ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام‌ (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
  73. نجفى، محمد‌حسن (صاحب الجواهر)‌. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌ (ج22، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  74. نراقی، مولی احمد بن محمد‌مهدی. (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعه (ج5، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  75. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى‌. (1422ق). رسائل و مسائل (ج1، چاپ اول). قم: کنگره نراقیین ملا‌مهدى و ملا‌احمد‌.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 360
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 186


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب