نادری, رسول. (1403). بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تأکید بر آرای استرآبادی و بحرانی). اسلام و مطالعات اجتماعی, 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)), 199-229. doi: 10.22081/jf.2024.67075.2684
رسول نادری. "بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تأکید بر آرای استرآبادی و بحرانی)". اسلام و مطالعات اجتماعی, 31, شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117), 1403, 199-229. doi: 10.22081/jf.2024.67075.2684
نادری, رسول. (1403). 'بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تأکید بر آرای استرآبادی و بحرانی)', اسلام و مطالعات اجتماعی, 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)), pp. 199-229. doi: 10.22081/jf.2024.67075.2684
نادری, رسول. بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تأکید بر آرای استرآبادی و بحرانی). اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 31(شماره 1(فصل بهار- پیاپی 117)): 199-229. doi: 10.22081/jf.2024.67075.2684
محقق گروه فلسفه فقه، پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.
تاریخ دریافت: 10 مرداد 1402،
تاریخ بازنگری: 23 دی 1402،
تاریخ پذیرش: 23 اردیبهشت 1403
چکیده
عقل به عنوان یکی از منابع استنباط احکام مورد پذیرش فقیهان بوده است. عقل هم به صورت مستقل و هم به عنوان ابزار فهم در خدمت دیگر منابع فقهی کاربرد داشته است. با ظهور اندیشه اخباری، بزرگان این اندیشه همچون استرآبادی و بحرانی با تأکید بر توقیفی‌بودن احکام، عدم امکان درک مصالح و مفاسد توسط عقل و عدم تلازم میان درک حسن و قبح ذاتی و وجوب و حرمت، استفاده از این منبع برای استنباط احکام را زیر سؤال بردند. در این مقاله با بررسی موردی برخی فروع فقهی نشان داده شد که رویکرد به عقل در فقه قبل از اخباری‌ها در باب‌های مختلف فقهی (چه عبادات و چه معاملات) بیشتر بوده است و فقیهان پس از اخباری‌ها به دلیل عقلی کمتر توجه کرده‌‌اند. افزون‌براین فقیهان بعد از اخباری‌ها نیز به نارسایی حکم عقل در موارد متعدد اذعان کرده‌‌اند، در‌حالی‌که چنین تعبیرهایی در فقه پیش از اخباری‌ها دیده نمی‌‌شود.
A Comparative Analysis of the Degree of Utilization of Reason in Jurisprudence before and after the Akhbaris (with emphasis on the views of Astrābādī and Baḥrānī)
نویسندگان [English]
Rasoul Naderi
Researcher, Department of Philosophy of Jurisprudence, Research Center for Jurisprudence and Law, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]
Reason (Aql) has been recognized as one of the sources of inference of rulings by the Islamic jurists. Reason has been used both independently and as a tool for understanding in the service of other sources of jurisprudence (fiqh). With the emergence of the Akhbari school of thought, the prominent figures of this school, such as Astarabadi and Bahrani, emphasized the notion of the revealed and prescribed nature of legal rulings, the inability of reason to comprehend the interests and harms, and the lack of necessary connection between the perception of inherent goodness and badness and the obligation and prohibition (wujub and hurma). Thus, they called into question the use of reason for inference of rulings. In this article, through a case study of certain branches of Islamic jurisprudence, it was demonstrated that the approach to reason in jurisprudence was more prevalent in various chapters of jurisprudence (both in acts of worship and in transactions) before the Akhbaris. However, jurists after the Akhbaris have paid less attention to reasoning. Furthermore, jurists after the Akhbaris have also acknowledged the insufficiency of the ruling of reason in numerous cases, whereas such expressions are not observed in jurisprudence prior to the Akhbaris.
کلیدواژه‌ها [English]
Insufficiency of Rational Judgment, Akhbari Thought, Sources of Inference, Akhbari Approach, Understanding of Reseaon
طوسی، محمد بن حسن. (1378ق). المبسوط فی فقه الإمامیة (ج1 و 2، چاپ سوم). تهران: انتشارات مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
عاملی، جمال الدین حسن بن زید الدین. (بیتا). معالم الدین و ملاذ المجتهدین (ج1). بیجا: مؤسسة الفقاهه للطباعه والنشر.
عاملی، سید جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة (ج2، 12 و 18). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان (ج10، چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ج15، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (ج2 و 5، چاپ اول). قم: مؤسسة الإمام الصادق(علیه السلام).
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام (ج3، چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب (ج5، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). نهایة الإحکام فی معرفه الأحکام (ج2، چاپ دوم). قم: انتشارات اسماعیلیان.
عمیدی، سید عمید الدین بن محمد بن اعرج حسینی. (1416ق). کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد (ج2، چاپ اول). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
غروی اصفهانی، محمد حسین بن عبدالرحیم حائری. (1404ق). الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة (ج3، چاپ اول). قم: دار إحیاء العلوم الاسلامیة.
فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف حلی. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد (ج2 و 4). قم: انتشارات اسماعیلیان.
فرطوسی حویزی، حسین. (1416ق). التوضیح النافع فی شرح ترددات صاحب الشرایع (چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
فیض کاشانی، محمدمحسن ابن شاه مرتضی. (بیتا). رساله الحق المبین فی تحقیق کیفیة التفقه فی الدین. چاپ‌شده ذیل کتاب الاصول الاصیله. تهران: سازمان چاپ دانشگاه تهران.
فیض کاشانی، محمدمحسن ابن شاه مرتضی. (1395). مفاتیح الشرائع (ج1 و 3، چاپ اول). تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
قاسم، فائز؛ شریفی، محمد. (1393). مقاله پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباری‌گری. نشریه کتاب قیم، شماره 11، صص 213 –
قطان حلی، شمس الدین محمد بن شجاع. (1381). معالم الدین فی فقه آل‌یاسین (ج2). قم: مؤسسه الامام الصادق(علیه السلام).
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر. (1420ق). شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلامة. نجف اشرف: الذخائر.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (محقق: علی‌اکبر غفاری و دیگران، ج5، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
محقق اردبیلی، احمد بن محمد. (بیتا). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان (ج3، 8 و 12). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن. (1413ق). الرسائل التسع (چاپ اول). قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
محقق حلی، نجم الدین جعفربن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام فی مسایل الحلال و الحرام (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن. (1376). المختصر النافع فی فقه الإمامیة (ج2، چاپ ششم). قم: انتشارات مطبوعات دینی.
محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر (ج2). قم: مؤسسه سید الشهداء.
محقق کرکی، علی بن الحسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج6 و 11). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
مغنیه، محمدجواد. (1379). فقه الامام جعفر الصادق(علیه السلام) (ج6). قم: نشر انصاریان.
میرزای قمی، ابولقاسم بن محمدحسن. (1375). غنائم الایام فی مسائل الحلال والحرام (ج3، چاپ اول). قم: بوستان کتاب.
میرزای قمی، ابولقاسم بن محمدحسن. (1430ق). القوانین المحکمة فی الاصول (ج3، چاپ اول). قم: احیاء کتب الاسلامیة.
نجفی، ضیاءالدین. (1388). الاجتهاد و التقلید: تقریرات درس میرزا هاشم آملی. قم: دفتر نشر نوید اسلام.
نجفی، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (محقق و تعلیق: الشیخ عباس القوچانی، ج6، 7، 27، 28، 37 و 43، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1429ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه (ج18، چاپ اول). بیروت: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
