پرونده ویژه

راهکارهای مادرانه برای ایجاد شوق و ذوق مطالعه در فرزندان

لذت کتاب‌خوانی را به کودکان هدیه کند

مریم بصیری

مطالعه، یکی از اساسی‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان برای موفقیت در زندگی آینده باید یاد بگیرند. مهارت خوب خواندن، نه‌تنها از نظر تحصیلی برای دانش‌آموزان مفید است، بلکه برای موفقیت آن‌ها در حوزه‌های مختلف زندگی ضرورت دارد. کودکان برای ورود به هر شغلی، لازم است درباره آن اطلاعات کسب کنند و دانش خود را به‌روز کنند. برای رشد فردی و روان‌شناسانه، باید مطالعه کنند. حتی قبل از این‌که کودکان خواندن و نوشتن را یاد بگیرند، می‌توان عادت مطالعه را در شخصیت و رفتار آن‌ها ایجاد کرد و پرورش داد. این ویژگی‌های شخصیتی باعث می‌شود فرزند در آینده میل بیشتری به مطالعه داشته باشد و از این کار خسته نشود. در این مقاله به بررسی اهمیت کتاب خواندن برای کودکان و روش‌های ایجاد علاقه‌مندی به کتاب و کتاب‌خوانی در کودکان می‌پردازیم.

اهمیت مطالعه برای کودکان را نمی‌توان نادیده گرفت. مطالعه در عین لذت می‌تواند به آموزش، رشد اجتماعی و شناختی کودک، رفاه و سلامت روان آن‌ها کمک کند. خواندن، مزایای متعدد دیگری هم برای رشد کودک دارد.

کمک به رشد شناختی

رشد شناختی به شیوه درک و تفکر ما درباره جهان با توجه به هوش، استدلال، رشد زبان و پردازش اطلاعات مربوط می‌شود. با مطالعه برای کودکان، درک عمیقی از دنیا به آن‌ها می‌دهید و مغزشان را با دانش پیش‌زمینه پر می‌کنید. کودک از این دانش برای درک آنچه می‌بیند، می‌شنود و می‌خواند، استفاده می‌کند، که به رشد شناختی آن‌ها کمک خواهد کرد.

ایجاد توانایی همدلی

وقتی کتاب می‌خوانیم، خودمان را در داستان، به‌جای شخصیت‌ها قرار می‌دهیم. این ویژگی به ما امکان می‌دهد زندگی شخصیت‌های دیگر را تجربه کنیم و بتوانیم با افراد در زندگی‌های مختلف حس هم‌دلی ایجاد کنیم. کودکان از مطالعه و هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های داستانی برای هم‌دلی در دنیای واقعی با افراد دیگر استفاده می‌کنند. کودکان درک بیشتری از هیجان‌ها و احساس‌های مختلف به‌دست می‌آورد که می‌تواند در درک صحیح احساسات خود و دیگران موفق شود.

مهارت خوب خواندن، نه‌تنها از نظر تحصیلی برای دانش‌آموزان مفید است، بلکه برای موفقیت مادام‌العمر آن‌ها ضرورت دارد. کودکان وارد هر شغلی که شوند لازم است درباره آن اطلاعات کسب کنند و دانش خود را به‌روز نگه دارند. برای رشد فردی و روان‌شناسانه، باید مطالعه کنند. حتی قبل از این‌که کودکان خواندن و نوشتن یاد بگیرند، می‌توان عادت مطالعه را در شخصیت و رفتار آن‌ها پرورش داد. این ویژگی‌های شخصیتی در آینده باعث می‌شود کودکان میل و رغبت بیشتری به مطالعه داشته باشند و از سفر در دنیای نوشته‌ها خسته نشوند.

افزایش خلاقیت کودک

کتاب خواندن برای کودکان باعث ایجاد سطوح بالاتری از تفکر انتزاعی، خلاقیت و تخیل می‌شود. کودک در مواجهه با یک داستان باید از تخیل خود برای تصویر کردن شخصیت‌ها، تجسم ویژگی‌ها و محیط داستان و حدس زدن آنچه در آینده اتفاق می‌افتد، استفاده کند. این تخیل توسعه‌یافته منجر به خلاقیت بیشتر می‌شود، زیرا کودکان از ایده‌هایی که در ذهن‌شان شکل می‌گیرد، در روش کار و درس خواندن و رشد خود استفاده می‌کنند.

موفقیت در مدرسه

مهارت‌های متنوعی مانند خواندن، نوشتن، آشنایی با واژگان جدید، آشنایی با دستور زبان، افزایش تمرکز، توجه و خلاقیت؛ از فواید کتابخوانی برای کودکان است. مطالعات متعدد نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که در دوران پیش‌دبستانی در معرض کتاب و کتاب‌خوانی بوده‌اند، وقتی به دوره آموزش رسمی می‌رسند، عملکرد بهتری دارند. پنج مهارت اولیه خواندن که برای رشد ضروری است، با کتاب خواندن برای کودکان افزایش پیدا می‌کند. این مهارت‌ها عبارتند از:

• آگاهی آوایی: توانایی شنیدن، شناسایی و بازی با صداهای فردی در کلمات گفتاری.
• آواشناسی: برقراری ارتباط بین حروف زبان نوشتاری با صداهای زبان گفتاری.
• واژگان: کلمه‌هایی که بچه‌ها برای برقراری ارتباط موثر باید بدانند.
• درک مطلب: توانایی درک و دریافت معنی از آنچه خوانده شده.
• خواندن شفاهی: خواندن دقیق و سریع متن.

ایجاد شوق کتاب‌خوانی در کودکان

کلید علاقه‌مندی کودکان به کتاب خواندن، مطاالعه والدین در حضور آن‌ها و همراه با آن‌ها در خانه از سال‌های ابتدایی زندگی کودک است. با مطالعه مکرر، کودک با تجربه لذتی که خواندن یک داستان یا شعر به ارمغان می‌آورد، برای کسب دوباره این لذت، انگیزه پیدا می‌کند. هر دانش‌آموزی اطلاعات را به شکل متفاوتی یاد می‌گیرد و پردازش می‌کند. یعنی برخی از کودکان ممکن است علاقه طبیعی به مطالعه داشته باشند و برخی حتی از آن گریزان‌اند. اگر فرزند شما در دسته دوم قرار می‌گیرد، نگران نباشید. راهبردهای مختلفی وجود دارد که والدین و به‌خصوص مادر می‌توانند برای تشویق کودکان به کتاب‌خوانی به کار گیرند.

چرا فرزندم کتاب خواندن را دوست ندارد؟

قبل از هرچیز، باید بدانید چرا فرزندتان مطالعه را دوست ندارد، دانستن این نکته ضروری و قدم اول حل مساله است. برخی از دلایل رایج برای این‌که کودکی به مطالعه علاقه ندارد، عبارتند از:

• احساس می‌کند خواندن، یک کار طاقت‌فرساست.
• خواندن برای او به اجبار و وظیفه تبدیل شده.
• در خواندن مشکل دارد.
• در گذشته مهارت خواندن او، سرزنش یا تمسخر شده است.
• مشکلات عدم تمرکز و بیش‌فعالی نیز می‌توانند عامل این مساله باشند که تشخیص آن به‌عهده روان‌شناس و روان‌پزشک است.
• مطالعه را امری خسته‌کننده می‌داند.
• به موضوع کتاب‌هایی که برایش تهیه می‌کنید، علاقه ندارد.

وقتی ریشه‌یابی کنید که چرا فرزندتان به مطالعه علاقه ندارد، می‌توانید با رفع علت‌ها و استفاده از انواع روش‌های افزایش شوق و ذوق کتاب‌خوانی در کودکان، مطالعه را برای او لذت‌بخش کنید.

استفاده از حواس در کتاب‌خوانی برای کودکان

از نوزادی برای کودکان کتاب بخوانید. ممکن است عجیب به نظر برسد، ولی نوزادان یاد می‌گیرند که خواندن سرگرم‌کننده است و می‌توانند همه حواس را درگیر کاری کنند که دوست دارند؛ حس لمس صفحه‌ها، بوی کاغذ، مشاهده تصاویر، صدای ورق خوردن کتاب و صدای والدین؛ همگی ایجاد لذت و عادت در نوزاد می‌کنند. کتاب‌های بافت دار برای تجربه لمسی کودک، کتاب‌های سه بعدی برای قدرت تجسم کودک و کتاب‌های پر از تصویر برای تقویت قدرت بصری آن‌ها بسیار مفیدند.

توجه به کودک هنگام کتاب‌خوانی

هنگام کتاب‌خوانی برای کودکان، حواس‌تان کاملا متوجه آن‌ها باشد. تماس چشمی برقرار کنید، اما دنبال واکنش خاصی نباشید. ممکن است به نظر برسد نوزاد یا کودک به داستان گوش نمی‌دهد، اما این تجربه روی آن‌ها اثر می‌گذارد. الگوها، روال‌ها و عادت‌های توجهی که در این سن با کتاب‌خوانی تنظیم شوند، تا آخر عمر باقی می‌مانند.

ایجاد منطقه کتاب‌خوانی

با کمک و مشارکت کودک، فضایی اختصاصی برای مطالعه ایجاد کنید. یک صندلی مخصوص، کنار اسباب‌بازی‌های کودک، روی یک مبل خاص یا هر جایی را که کمی متفاوت و جالب باشد، به یک گوشه دنج و ثابت کتاب‌خوانی برای کودک تبدیل کنید.

ایجاد ارتباط بین کتاب و زندگی

بین وقایعی که در کتاب رخ می‌دهد، شخصیت‌های درون کتاب و زندگی واقعی، ارتباط ایجاد کنید. حتی می‌توانید از شخصیت‌های کتاب برای بازی باهم استفاده کنید تا میل و رغبت او را به خواندن بیشتر کنید.

تبدیل مطالعه به یک عادت روزانه

این مورد هم برای شما و هم فرزندتان صدق می‌کند. پژوهش‌ها ثابت کرده‌ مشاهده یک عمل به صورت روزانه و تکراری، انجام آن را در ذهن نهادینه می‌کند. از روزی که نوزاد به خانه می‌آید، می‌توانید شروع به پرورش یک خواننده کنید. نوزادان به ریتم آرامش‌بخش صدای بلند خواندن و همچنین در آغوش گرفتن، واکنش مثبتی نشان می‌دهند. اگر مطالعه را بخشی از برنامه روزانه خود قرار دهید، فرزندتان مشتاق به مطالعه می‌شود.

مطالعه در حضور فرزند

اگر مخاطب کتاب، مجله، یا رمان‌های گرافیکی هستید، اجازه دهید فرزندتان شما را در حال مطالعه ببیند. بچه‌ها آنچه را مشاهده می‌کنند، بهتر از چیزی یاد می‌گیرند که به آن‌ها نصیحت می‌شود. اگر هنگام مطالعه، هیجان‌زده می‌شوید، کتاب‌خوانی برای کودکان شما هم یک کار لذت‌بخش خواهد بود. مطالعه والدین باعث ایجاد انگیزه برای درس خواندن در کودکان می‌شود.

ایجاد یک فضای مطالعه

فضای مطالعه نباید بزرگ باشد یا قفسه‌های زیادی برای کتاب داشته باشد. می‌تواند گوشه‌ای از مبل یا یک صندلی در اتاق خواب کودک باشد. انتخاب یک مکان راحت که نور و فضای کافی برای نگهداری یک یا دو کتاب دارد، به ذهن کودک کمک می‌کند که بین خواندن، آرامش و راحتی ارتباط ایجاد کند.

رفتن به کتابخانه

کتابخانه، مکانی بسیار خوب برای کشف کتاب‌ها و نویسندگان جدید به‌صورت رایگان است. بسیاری از کتابخانه‌ها، ساعت قصه‌خوانی یا برنامه‌های سوادآموزی برای بچه‌ها دارند. رفتن به کتابخانه، این فرصت را به کودک می‌دهد که عادت مطالعه را در خود ایجاد کند و بچه‌های دیگر را در حال انجام همین کار ببیند. در برخی کتابخانه‌ها هم برنامه‌های جذاب کتاب‌خوانی برای کودکان برقرار است که می‌توانید شرکت کنید. اجازه دهید فرزندتان انتخاب کند چه چیزی بخواند. وقتی به کودک فرصت می‌دهید به اطراف نگاه و کاوش کند، کتاب خواندن برایش به یک کار خاص و ویژه تبدیل می‌شود.

انتخاب کتاب توسط کودک

بچه‌ها بیشتر تمایل دارند چیزی را که خودشان انتخاب می‌کنند، بخوانند. اگر نگران یافتن سطح یا موضوعی مناسب برای خواندن هستید، بخشی از کتاب را به فرزندتان بدهید تا انتخاب کند. در دوره سنی ۳ تا ۵ سال فرزندتان شما را با سلیقه‌ها و نظرات مستقل غافل‌گیر می‌کند. همان‌طور که کودک سالاد کلم‌پیچ شما را دوست ندارد، ممکن است به اندازه شما عاشق یک کتاب خاص نباشد. ممکن است شما آن‌قدر درباره پری‌ها یا کامیون‌های سخنگو هیجان‌زده نباشید، اما فرزندتان از این داستان‌ها به وجد بیاید. خواندن کتاب برای کودک، اولین مرحله از کشف استعدادها، علایق و نوع نگاه آن‌ها به مسایل است. کودکان را تشویق کنید تا آنچه درباره کتاب‌های‌شان دوست دارند، بیان کنند و کتاب‌های بیشتری از نوع سلیقه آن‌ها پیدا کنید.

مطالعه برای کودک در زندگی روزمره

خواندن باید بخشی از زندگی روزمره باشد. یعنی همان‌طور که روز خود را پشت سر می‌گذارید، در خیابان، هنگام خرید، در جاده، در رستوران، کودک را تشویق کنید که علائم، تابلوها و هر نوشته‌ای را که می‌بینید، بخواند.

تکرار کتاب‌خوانی برای کودکان

ممکن است شما به‌عنوان یک بزرگ‌سال، از خواندن داستان یک‌سان خسته شوید، اما کودک دوست دارد بارها خواندن یک داستان یا انجام یک بازی را تکرار کنند. بچه‌ها دوست دارند بخشی از داستان را که بار اول خوب متوجه نشدند، در مطالعه مجدد یا در عکس‌های کتاب مرور کنند. خواندن مجدد به آن‌ها فرصت می‌دهد بین کلمه‌هایی که در صفحه می‌بینند و کلمه‌هایی که می‌شنوند، پیوند ایجاد کنند. درنهایت، ممکن است فرزندتان حتی شروع به خواندن کتاب برای شما کند.

اطلاع از نحوه کتاب‌خوانی کودکان

شاید شما معلم نباشید، اما اولین معلم فرزندتان هستید. داشتن کمی اطلاعات درباره مهارت‌های خواندن در دوران سنی مختلف، می‌تواند به شما در حمایت از نوع مطالعه کودک کمک کند.

اهمیت سوال‌های کودک هنگام مطالعه

مادرها لطفا آن‌قدر درگیر خواندن نشوید که نظرها و سوال‌های فرزندتان را نادیده بگیرید. وقتی کودک با ایجاد سوال یا حرف زدن هیجانی، در خواندن شما وقفه ایجاد می‌کند، یعنی با مطلب درگیر شده پس هرگز حرف او را قطع نکنید و نگویید «بگذار این صفحه را تمام کنم، یا بعدا جواب سوالت را می‌دهم.» صبر کنید، به حرف‌های کودک گوش دهید و به او پاسخ دهید. اگر کودک با کلمه‌ها درگیر نمی‌شود، بپرسید در تصویرها چه می‌بینند. از او بخواهید اتفاق‌ها را از روی تصاویر توضیح دهد یا روایت کند.

انتخاب کتاب‌های متنوع

کودک باید خود را در کتاب‌های تصویری منعکس کنند. اگر فرزند شما نقصی در جسم دارد، دنبال کتاب‌هایی بگردید که کودکانی شبیه به شما دارند یا کتاب‌هایی که کودکان را با رنگ پوست، قومیت‌های مختلف یا نقص‌های مختلف جسمی نشان می‌دهند. مثل کتابی که شخصیت اصلی داستانش عینکی است. همه کودکان باید با کتاب‌هایی مواجه شوند که انواع سنت‌های فرهنگی، ساختارهای خانوادگی و توانمندی‌های گوناگون افراد جامعه را نشان می‌دهد. این کار، آن‌ها را برای زندگی در دنیایی گسترده و متنوع آماده می‌کند.

ایجاد ارتباط بین زندگی و کتاب

هرچیزی را که فرزندتان در کتاب می‌خواند، مرتبط کنید با واقعیت‌هایی که در زندگی واقعی اتفاق می‌افتد. مثلا اگر در حال خواندن داستانی درباره بسکتبال هستید، بپرسید فرزند شما چه زمانی پرتاب حلقه را یاد گرفت و چقدر شبیه تجربه بچه‌ها در داستان بود. می‌توانید دنبال فعالیت‌های بعدی باشید که داستان‌ها را برای کودک زنده می‌کنند. اگر در کتاب به بادبادک اشاره شده، از کودک بخواهید به فعالیت‌های سرگرم‌کننده مربوط به بادبادک فکر کند مانند شیوه ساختن بادبادک و به آسمان فرستادن آن. فعالیت‌های عملی می‌تواند بچه‌ها را با موضوع کتاب درگیر کند.

عمیق شدن در داستان

عمیق‌تر در داستان کاوش کنید. با پرسیدن سوال‌هایی درباره افکار، اعمال یا احساسات شخصیت‌ها، به فرزندتان کمک کنید تا با داستان درگیر شود: «چرا علی فکر می‌کند خرید دانه‌های جادویی ایده خوبی است؟ مادرش بعد از فهمیدن چه احساسی دارد؟» فرزندتان را تشویق کنید به کمک تجربه‌هایی که با هم داشتید، با داستان ارتباط برقرار کند.

استفاده از بازی کلمه‌ها

اگر کودک شما تازه خوادن و نوشتن یاد گرفته، یک روزنامه یا مجله که دیگر به آن نیازی ندارید در اختیارش بگذارید و از او بخواهید دور کلماتی که بلد است خط بکشد. این کار به کودک انگیزه می‌دهد که خواندن و نوشتن را بهتر یاد بگیرد و در عین حال از آن لذت ببرد.

برای هم کتاب بخوانید

در طول داستان، به نوبت با صدای بلند برای هم کتاب بخوانید. هم‌زمان که کودک به‌عنوان یک کتاب‌خوان رشد می‌کند، می‌توانید به‌تدریج کمتر مطالعه کنید و اجازه دهید فرزندتان پیش‌قدم شود. کودکان بزرگ‌تر را تشویق کنید که مسئولیت کتاب‌خوانی برای خواهر یا برادر کوچکتر خود بر عهده بگیرند.

مطالعه خلاقانه

مطالعه را با بازی، ساختن و نقاشی ترکیب کنید تا علاوه‌بر افزایش جذابیت کتاب خواندن، نقاط قوت فرزندتان را تقویت کنید. اگر کودک، عاشق نقاشی یا ساختن کاردستی است، باهم کتاب بسازید. کاغذ را تا بزنید و منگنه کنید تا شبیه کتاب شود. با همراهی هم یا اگر کودک می‌تواند و دوست دارد، داستان مورد نظر او را بنویسید، برای نوشتن جمله‌ها در هر صفحه با هم کار کنید و از فرزندتان بخواهید تصویرهای داستان را اضافه کند. سپس آن را با صدای بلند باهم بخوانید. اگر فرزند شما نوشتن را یاد گرفته، می‌توانید با استفاده از مطلب خوش‌نویسی برای کودکان، حین مطالعه خلاقانه، روی خط او هم کار کنید.

خواندن مجموعه کتاب

دنبال یک‌سری کتاب بگردید و از فروشنده‌ها یا معلم‌ها بخواهید مجموعه کتاب‌های محبوبی را پیشنهاد کنند که ممکن است فرزندتان دوست داشته باشد. خواندن یک‌سری کتاب به بچه‌ها کمک می‌کند با روند داستانی، لحن، شخصیت‌ها و مضامین بیشتر آشنا شوند. این آشنایی می‌تواند درک کتاب‌های بعدی مجموعه را آسان‌تر کند. همچنین کودک برای خواندن و داشتن کتاب‌های بعدی مجموعه مشتاق خواهد بود.

ایجاد عادت مطالعه و کتاب‌خوان کردن کودکان، حتی از دوران نوزادی برای مادران اهمیت فراوانی دارد. اگرچه کودکان در دوران ابتدایی و بعد از آن با مهارت‌های سوادآموزی و رشد زبانی مواجه می‌شوند، می‌توانید با مطالعه برای کودکان در دوران نوزادی و سال‌های اولیه نوپایی، احتمال موفقیت آن‌ها را بیشتر کنید. بچه‌ها در این مرحله نمی‌توانند تسلط یا آواز را تمرین کنند، اما با این مقدمه، زودتر با آگاهی آوایی، واژگان و درک مطلب آشنا می‌شوند که آن‌ها را برای موفقیت در حین رشد و تعامل با دنیای اطراف آماده می‌کند. اما چگونه این کار را انجام دهیم؟ چگونه مطمئن شویم فرزندمان در آینده کتابخوان خواهد شد؟ این مطلب حاوی نکات و راهکارهای ضروری کتاب‌خوانی برای کودکان است تا بچه‌هایی تربیت کنید که عاشق مطالعه هستند.