باغستانی کوزه گر, محمد. (1402). نقش کنش‌گری‌های اقتصادی زنان در تاریخ ایران وجهان اسلام بر توسعۀ پایدار شهری (موردپژوهی: موقوفات زنان). اسلام و مطالعات اجتماعی, 1(2), 101-126. doi: 10.22081/jtc.2024.63402.1005
محمد باغستانی کوزه گر. "نقش کنش‌گری‌های اقتصادی زنان در تاریخ ایران وجهان اسلام بر توسعۀ پایدار شهری (موردپژوهی: موقوفات زنان)". اسلام و مطالعات اجتماعی, 1, 2, 1402, 101-126. doi: 10.22081/jtc.2024.63402.1005
باغستانی کوزه گر, محمد. (1402). 'نقش کنش‌گری‌های اقتصادی زنان در تاریخ ایران وجهان اسلام بر توسعۀ پایدار شهری (موردپژوهی: موقوفات زنان)', اسلام و مطالعات اجتماعی, 1(2), pp. 101-126. doi: 10.22081/jtc.2024.63402.1005
باغستانی کوزه گر, محمد. نقش کنش‌گری‌های اقتصادی زنان در تاریخ ایران وجهان اسلام بر توسعۀ پایدار شهری (موردپژوهی: موقوفات زنان). اسلام و مطالعات اجتماعی, 1402; 1(2): 101-126. doi: 10.22081/jtc.2024.63402.1005
تاریخ دریافت: 01 اسفند 1400،
تاریخ بازنگری: 21 خرداد 1403،
تاریخ پذیرش: 28 تیر 1403
چکیده
زنان از پیدایش اسلام تا پیدایش جهان اسلام و تمدن اسلامی جدا از پاره‌ای محدویت‌ها، فرصت نقش‌آفرینی‌های گوناگون اجتماعی هم داشته‌اند. یکی از عرصه‌های مهم کنشگری اقتصادی که حضور زنان در آن مشروعیت داشته است و یکی از مصادیق مهم و مؤکّد اسلام در عرصۀ اقتصاد ی بوده است، ساخت موقوفات مالی می‌باشد. حاصل این حضور مؤثر، موقوفات پرشمار زنان در تاریخ ایران و جهان اسلام در موضوعات گوناگون است. مسئلۀ این پژوهش بررسی نقش شماری از مهم‌ترین موقوفه‌های زنان در توسعۀ پایدار شهری است. نویسنده با روش توصیفی تحلیلی کارکرد این موقوفات را تبیین می‌کند و دو گروه دستاورد مستقیم (اثرگذاری ویژۀ موقوفات زنان در توسعۀ پایدار محیط زیست شهری با ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی شهرها) و غیرمستقیم (احترام اسلام و جامعه اسلامی در گذر تاریخ به حق مالکیت و مشارکت اجتماعی زنان در کنشگری اقتصادی، هوشمندی اجتماعی) آنها را بررسی می‌نماید.
The Role of Women's Economic Activism in the History of Iran and the Islamic World in Sustainable Urban Development (Case Study: Women's Endowments)
چکیده [English]
Women, from the emergence of Islam to the rise of the Islamic world and Islamic civilization, despite certain limitations, have had opportunities to play various social roles. One of the important areas of economic activism where women's presence has been legitimate and a significant instance emphasized by Islam in the economic field is the creation of financial endowments. The result of this effective presence is the numerous endowments by women throughout the history of Iran and the Islamic world in various fields. The issue of this research is to examine the role of some of the most important women's endowments in sustainable urban development. The author, using a descriptive- analytical method, explains the function of these endowments and examines their direct achievements (the specific impact of women's endowments on sustainable urban environmental development with economic, cultural, and social dimensions) and indirect achievements (respect for women's property rights and social participation in economic activism throughout Islamic history).
کلیدواژه‌ها [English]
Endowment, Iran, Islamic world, Islamic civilization, women, sustainable urban development
مراجع
قرآن کریم.
ابن ابی الدیبع، عبدالرحمن بن علی (1983م)، الفضل المزید فی بغیة المستقیدفی اخبار زیبد، تحقیق یوسف شلحد، صنعاء: مرکزالدراسات والبحوث الیمنی.
ابن ابی زرع (1972م)، الأنیس المطرب بروض القرطاس، دارالمنصور بالرباط.
ابن ابی مخرمه (1987م)، تاریخ ثغر عدن و تراجم علمائها، اعتنی به حسن علی عبدالحمید، بیروت: دار الجیل و دار عمار.
ابن بطوطه (1975م)، رحله ابن بطوطه، بیروت: دارالرساله.
ابن تغری بردی (2005)، النجوم الزاهره فی اخبار ملوک مصر و القاهره، قاهره: دارالکتب والوثائق المصریه.
ابن جبیر (2003م)، رحله ابن حبیر، قدم لها ابراهیم شمسالدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدلرحمان بن علی (1357)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، حیدرآباد: دارالمعارف العثمانیة.
ابن الساعی (بی‌تا)، نساء الخلفا المسمی جهات الآئمة الخلفاء من الحرائر و الآماء، حققه و علق علیه مصطفی جواد، قاهره: دارالمعارف.
ابن عبد ربه (1990م)، اخبار النساء فی العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ارجح، اکرم (1391)، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، پائیز وزمستان 1391ش52-53
أرناؤوط، محمد (2104م)، وقف المرأة فی العالم الاسلام مقاربه جدیده لمکانه المرأه فی المجتمع، بیروت: نشر جداول.
اهلرز، اکارت (1374)، «موقوفات دینی و شهر شرق اسلامی»، ترجمۀ مصطفی مؤمنی و محمدضیاء توانا، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه، ش10.
بدران عبدالقادر (1986م)، منادمه الاطلال و مسامره الخیال، دمشق: المجمع الغربی للتألیف و الدراسات و الترجمه.
بغدادی، ابوبکر احمد بن‌علی (بی‌تا)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالکاتب العربی.
پور احمد، احمد و دیگران (1392)، «بررسی وقف در توسعه و ساماندهی فضای شهرها؛ مطالعۀ موردی شهر لاچین»، فصلنامۀ علمی پژوهشی شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 12، صص5-14.
ترکمنی آذر، پروین (1398)، «نقش هوشمندی و تدبیر سیاسی حکومت‌گران در ایجاد امنیت و توسعۀ جامعه؛ مطالعۀ موردی: حکومت ترکان خاتون قرختائی در کرمان»، مجله جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، دورۀ اول، شماره اول.
جاحظ (1991م)، المحاسن والاضداد، بیروت: دارالهلال.
الجندی، محمد بنیوسف (1414ق/1993م)، «السلوک فی طبقات العلماء و الملوک»، تحقیق محمد بن علی بن الحسین اکوع حوالی، یمن: مکتبة الارشاد.
چراغی، زهره؛ زارع سنگدرازی، صفا (1398)، «موقوفات زنان یزد از دورۀ آل‌مظفر تا اواخر قاجاریه (دهۀ دوم قرن7 تا اواخر قرن13)»، پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوفصلنامه علمی، سال هشتم، شماره دوم، ص83-31.
چمنکار، محمدجعفر؛ صدیقی، مینا (1391) «تأثیر روابط متقابل مغول با قراختاییان کرمان در توسعۀ اقتصادی هرمز، مجلۀ مطالعات تاریخ ایران اسلامی، ش2، ص36-18.
خیراندیش، وقف،میراث جاویدان،1379ش29.
حافظ ابرو (1372)، زبدة التواریخ، مقدمه و تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، تهران: چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
.حضرمی، عبدلله بن عبدلله (2000م)، زیبد مساجدها و مدارسها العلمیة فی التاریخ، دمشق: المرکز الفرنسی للدراسات الیمینه بصنعاء و المعهد الفرنسی للدراسات العربیةریاحی، محمد حسین (1389)، «موقوفات ماندگار بانوان از اصفهان عصر صفوی»، فصلنامه وقف میراث جاویدان ش71، ص161-139.
حلی (1420ق)، تحریر الاحکام الشریعه، بی‌جا، بی‌نا.
خزرجی، علی بن الحسن (1329ق/1911م)، العقود لؤؤیة فی تاریخ الدولة الرسولیة، غنی بتصحیحه محمد بسیونی، قاهره: مطبعة الهلال.
ذهبی (2003م)، تاریخ الاسلام، ج14، بی‌جا، بی‌نا.
رشید، بن الزبیر (1959م)، الذخائر و التحف، کویت، بی‌نا.
روستا، جمشید؛ پورمهدی‌زاده، سحر(1397)، «تحلیلی پیرامون رویکرد اقتصادی زنان حاکمۀ قراختایی کرمان»، پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران، ش2، ص172-153.
زمرشیدی، حسین (1390)، «مسجد بی‌نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای قدسی معماری»، مجلۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش2، ص17-32.
زناتی، انور محمود ،مجلة الدراسات العربیة، کلیة دارالعلوم جامعة مینا
سنیدی، عبدالعزیز (1424ق/2003م)، المدارس الیمنیه فی عصر الدوله الرسولیه، ریاض، بی‌نا.
شاطری، مفید؛ و آرزومندان، راضیه (1391)، «بررسی روند تغییرات نقش و جایگاه موقوفات زنان از دورۀ صفوی تا عصر حاضر (مطالعه موردی شهرستان های بیرجند، درمیان، سربیشه)، مجلۀ زن در فرهنگ وهنر، دورۀ 4، ش1، صص23-5.
شاطری مفید، طاهره جعفرزاده، مجموغه مقالات بین المللی وقف و تمدن اسلامی، جلد 3 تهران: انتشارات اسوه، ص121-79.
شهابی، محمدرضا (1383)، «مبانی وچهارچوب‌های وقف در شکل‌گیری فضای شهری»، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، ش72، ص150-135.
شیخة بنت محمد بن عائض الدوسری (1435ق)، اوقاف النساء فی بلاد الشام واثر ها فی الحیاة العامة خلال العصر المملوکی، رساله تاریخیة الحضاریة، ،جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، کلیه العلوم الاجتماعیة قسم التاریخ و الحضارة.
صالحی فرد، محمد؛ محمدزاده، ندا (1389)، «مسجد گوهرشاد، آیینۀ معماری و هنر ایرانی اسلامی»، مجلۀ گردشگری، ش26، ص19-16.
عریب بن سعید (1899م)، صله تاریخ الطبری، تحقیق دخویه لیدن 1899،
فرهی فریمانی، مریم؛ حقیقت‌بین، مهدی (1395)، «واکاوی ادراک ایرانیان در مواجهه باطبیعت»، مجلۀ علمی پژوهشی شهر ایرانی اسلامی، ش24، ص42-33.
فکری، أحمد (1965م)، مساجد القاهره ومدارسها، قاهره: دارالمعارف.
کاشانی، ابوالقاسم (1345)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
ماجد عبدالمنعم (1985م)، نظم الفاطمیین و رسومهم فی مصر، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
مروة غازی، محمد؛ بدیع، محمد ابراهیم، مجلة دراسات العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، المجلد 47، عدد2، سنة 2020م
مقریزی، تقی الدین (1971م)، اتعاظ الحنفا بآخبار الآئمة الفاطمیین الخلفاء، تحقیق محمد حلمی، قاهره: لجنة احیاء التراث.
ملک‌زاده، الهام؛ افرافر، مرضیه (1396)، «کارکردهای موقوفات زنان از مشروطه تا پایان دورﮤ پهلوی اول (نمونه‌پژوهی: موقوفات زنان تهران)»، پژوهش های تاریخی، ش35، ص257-271.
مؤلف ناشناس (1355ش)، تاریخ شاهی قراختاییان، به تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نعیمی، عبدالقادر (1988م)، الدارس فی تاریخ المدارس، تحقیق جعفرالحسینی، قاهره: مکتبة الثقافة الذینیة.
