خواهرم با نوحه‌ تو، دشمن هم اشک می‌ریزد

پرونده ویژه

کتاب «آفتاب در حجاب» را حتما بخوانید

خواهرم با نوحه‌ تو، دشمن هم اشک می‌ریزد

تاکنون هیچ‌کس نتوانسته و نخواهد توانست منشور کربلا را با وجوه بی‌نهایت آن، به تمام و کمال در قالب هنر به تصویر بکشد. اما کتاب «آفتاب در حجاب» گامی است کوچک در به تماشا نشستن غم‌های کربلا از نگاه قله صبر و استقامت، حضرت زینب(س). «آفتاب در حجاب» از ماندگارترین آثار ادبیات مذهبی است که سیدمهدی شجاعی این داستان تاریخی-مذهبی را با زبانی گیرا و شیوا نگاشته است.

نویسنده در این کتاب، براساس پژوهش‌های دقیق در زوایای پنهان تاریخی، زندگی حضرت زینب(س) از کودکی تا واقعه عاشورا و پس از آن، داستان اسارت و وفات این بانوی بزرگوار را روایت می‌کند. کتاب با داستان کابوس آن حضرت در دوران کودکی آغاز می‌شود؛ کابوسی که خبر از رحلت پیامبر(ص)، شهادت مادر و پدر و برادران می‌دهد. در پایان هم با همین خواب به پایان می‌رسد.

کتاب در هجده بخش یا به زبان خود کتاب در هجده پرتو نوشته شده است. عناوین مختلفی دارد که هریک بیان‌گر یک لقب و یک وجه از شخصیت حضرت زینب(س) است. مثلا عباراتی مانند «معلم مردان عالم»، «روشنی‌بخش خورشید»، «زهرای کربلا» و «صدیقه صغری» لقب‌های ایشان است. بنابراین «آفتاب در حجاب» نیز یک وجه از شخصیت ایشان است. بدین معنی که حقیقت وجودی ایشان هم‌چنان پوشیده مانده و کشف نشده، چون پارادوکسی در شخصیت و رفتار ایشان وجود دارد که مخاطب را به فکر وامی‌دارد؛ مگر می‌شود یک زن در اوج عاطفه و مهربانی و لطافت، همچنان سلحشور و مقاوم و استوار باشد. ترکیب این دو وجه، شخصیت بی‌بدیل ایشان را بهتر جلوه می‌دهد.

شجاعی برای نوشتن کتاب از مستندات تاریخی فراوانی استفاده کرده و جزییات زیبایی از زندگی حضرت زینب(س) بازگو می‌کند. کتاب با یک روایت ظریف زنان، نگاهی جدید به واقعه عاشورا دارد و به زاویه‌های درونی و پنهان این رویداد سرک می‌کشد. همچنین نویسنده پیام و اهداف قیام عاشورا را با روایتی جدید به مخاطب منتقل می‌کند.

در کتاب «آفتاب در حجاب» نکته‌های جالبی درباره‌ زندگی حضرت زینب می‌خوانیم. مثلا طبق روایت‌های مختلف نام این حضرت را پیامبر(ص) به توصیه جبرئیل گذاشته‌ که معنای درخت نیکومنظر وخوش‌بو دارد. در متن کتاب آمده: «بعد از نام‌گذاری ایشان، پیامبر از جبرئیل سوال فرمود دلیل این غصه و گریه چیست؟ جبرئیل پاسخ دادت: «در اندوه این دختر می‌گریم که همه‌ عمر جز مصیبت و اندوه نخواهد دید». جبرئیل به رنج‌ها و مصیبت‌های فراوانی اشاره کرده که حضرت زینب(س) در زندگی تحمل کرد و باعث شد لقب «اُمّ‌المَصائب» را به ایشان بدهند.

به گفته نویسنده علت نام‌گذاری کتاب این است که حجاب، علاوه‌بر این‌که می‌تواند به وقار و سنگینی حضرت زینب(س) اشاره کند، مفهوم دیگری هم دارد. حجاب، چیزی است که مانع دیدن یک شیئ ازجمله حقیقت می‌شود که البته این حجاب می‌تواند از جنس تاریکی و نور باشد. «آفتاب در حجاب» به معنای آفتاب تابانی است که شخصیت بزرگ و والای آن شخصیت نورانی هنوز درک نشده و از این جهت در حجاب مانده است.

یکی از اهداف نویسنده در این کتاب، انتقال پیام‌های امام‌ حسین(ع) و کربلا به مردم است. پس در این کتاب، فقط یک درون‌‌مایه وجود ندارد، بلکه آنچه عصاره فکری این قیام است، باید منتقل شود. نویسنده دو واقعه را به‌صورت موازی جلو می‌برد: یکی واقعه کربلا از منظر حضرت زینب(س) روایت می‌شود و تمام حوادث و ظرایف را از زبان ایشان می‌خوانیم و در طرف مقابل، درون‌گرایی خاصی بین لایه‌های پنهان ماجرا داریم. می‌توان به واقعه عاشورا از منظر امام حسین، حضرت زینب و جبهه دشمن نگاه کرد. نویسنده هم‌چنان‌که درون حضرت زینب را می‌کاود، لایه‌های پنهان واقعه کربلا را می‌جوید و از این دوربین نگاه متفاوتی به واقعه کربلا دارد.

راوی این رمان، ترکیبی از دانای کل و دوم شخص است. فرمی که در ادبیات داستانی ایران نمونه‌اش کمتر دیده می‌شود. جنس راوی این رمان با کتاب‌های دیگر نویسنده متفاوت است و از این جهت شاید بتوان گفت اصلی‌ترین نکته این کتاب، جنس روایت و زاویه‌دید است. سیدمهدی شجاعی در این اثر، طرح جدیدی خلق کرده و می‌گوید: « با توجه به اینکه بسیاری از افراد مضامین عاشورایی را می‌دانند، در نوشتن داستان عاشورایی دنبال این بودم که از زاویه‌دید جدیدی استفاده کند.» ترکیب دانای کل و دوم شخص، راوی جدیدی را می‌سازد و این اجازه را به مخاطب و راوی می‌دهد تا بتواند احساس را کنترل کند. به اعتقاد او این مدل از راوی، حس مخاطب را بیش‌تر درگیر می‌کند، درحالی‌که اگر قرار بود راوی داستان فقط دوم شخص باشد، نمی‌توانست وارد بسیاری از حیطه‌ها شود و حس صمیمیت و عاطفه را برانگیزد. ترکیب این راوی و ایجاد زاویه‌دید جدید، اتفاق مهمی است که در این رمان رخ داده.

این نوشتار برگی از غم‌نامه عظیم حضرت زینب(س) است که نویسنده با بیانی حماسی تلاش کرده مخاطب را پا به پای پرتوهای حزین شخصیت اصلی داستان همراه کند تا احساسات مخاطب درگیر داستان شود.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «صدای ضجه دوست و دشمن، زمین و آسمان را برمی‌دارد. زنان و فرزندان که تاکنون فقط سکوت و صبوری و تسلی تو را دیده‌اند، با نوحه‌گری جان‌سوزت بهانه‌ای می‌یابند تا سیر گریه کنند و عقده‌ دل بگشایند. از این‌که می‌بینی دشمن قتاله‌ سنگدل هم گریه می‌کند، اصلا تعجب نمی‌کنی، چون به‌وضوح، ضجه‌ زمین را می‌شنوی، اشک اشیا را مشاهده‌ می‌کنی، گریه‌ آسمان را می‌بینی، نوحه سنگ و خاک و باد و کویر را حس می‌کنی و حتی می‌بینی اسب‌های دشمن چنان گریه می‌کنند که ُسم‌‌شان از اشک چشم‌ها‌ی‌شان تر می‌شود. ولوله‌ای به پا کرده‌ای در عالم، زینب! هیچ‌کس نمی‌توانست تصور کند که این زینب با استقامت اگر بخواهد در مصیبت برادرش نوحه‌گری کند، چنان آتشی به جان عالم و آدم می‌افکند که اشک عرش را درمی‌آورد و دل سنگین دشمن را می‌لرزاند.»

انتشارات «دار الحضارة الاسلامیة» در بیروت ترجمه عربی کتاب «آفتاب در حجاب» را به نام «الشمس خلف الحجاب» منتشر کرد. ناشر لبنانی در مقدمه چاپ عربی این کتاب که توسط مترجم سوری «نعیمه حسوکی» از اساتید زبان فارسی دانشگاه سوریه به عربی ترجمه شده، تاکید کرده «آفتاب در حجاب» از آثار ماندگار ادبیات دینی است، روایتی تاریخی که فقط ذکر یک واقعه نیست، عاشورایی است از نگاه حضرت زینب(س)، کربلایی است برای حضرت زینب(س)، حماسه‌ای است از عاطفه و ادب و عشق.

این اثر تاکنون بیش از سی و سه نوبت توسط نشر نیستان به چاپ رسیده است.