خادمی کوشا, محمد علی. (1403). روش موضوع‌شناسی فقهی جریانهای انحرافی مهدویت. اسلام و مطالعات اجتماعی, 5(شماره1(پیاپی9)), 69-108. doi: 10.22081/jm.2024.69781.1098
محمد علی خادمی کوشا. "روش موضوع‌شناسی فقهی جریانهای انحرافی مهدویت". اسلام و مطالعات اجتماعی, 5, شماره1(پیاپی9), 1403, 69-108. doi: 10.22081/jm.2024.69781.1098
خادمی کوشا, محمد علی. (1403). 'روش موضوع‌شناسی فقهی جریانهای انحرافی مهدویت', اسلام و مطالعات اجتماعی, 5(شماره1(پیاپی9)), pp. 69-108. doi: 10.22081/jm.2024.69781.1098
خادمی کوشا, محمد علی. روش موضوع‌شناسی فقهی جریانهای انحرافی مهدویت. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 5(شماره1(پیاپی9)): 69-108. doi: 10.22081/jm.2024.69781.1098
استادیار، پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم. ایران.
تاریخ دریافت: 07 شهریور 1403،
تاریخ بازنگری: 22 شهریور 1403،
تاریخ پذیرش: 09 مهر 1403
چکیده
برخورد منطبق با موازین اسلامی با جریانهای انحرافی مهدویت برای تنوع بسیار زیاد آنها، یکی از مسئله‌های فقهی مشکل است و برای حل این مشکل، انجام موضوع‌شناسی فقهی جامع و فراگیر ضروری است؛ زیرا بدون آن، شناخت نوع موضوع و مسئله‌های و عناوین فقهی منطبق بر آنها ممکن نیست؛ براین‌اساس موضوع این مقاله، شناخت روشی جامع برای موضوع‌شناسی فقهی فرقه‌ها و جریانهای انحرافی مهدویت است. که در پی شناخت چگونگی و مراحل انجام موضوع‌شناسی فقهی در مورد این فرقه‌ها و جریان‌ها است. ضرورت این مقاله بر اساس لزوم پاسخ‌گویی و ضرورت شناخت مسئله‌های فقهی در مواجهه با فرقه‌ها و جریانهای انحرافی مهدویت، آشکار است. روش تحقیق در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با رعایت حجیت و اعتبار فقهی، با معیار ظهور عرفی انجام شده و هدف از این تحقیق، هدایت‌گری در کشف جامع مسئله‌های فقهی مربوط به فرقه‌ها و جریانهای انحرافی مهدویت است تا پژوهش‌های فقهی در موضوع‌شناسی فقهی این فرقه‌ها و جریان‌ها به‌طور جامع و فراگیر انجام شود. نوآوری این مقاله، عرضه روش تحلیل جامع بر پایه سه بُعد وجودی هر موضوع است که بر اساس آن هر فرقه‌ای با توجه به اهداف تشکیل‌دهنده، محتوا و ارکان تشکیل‌دهنده و پیامدهای‌اش مورد شناسایی فقهی می‌شودتا معلوم شود دارای چه عناوین فقهی و چه احکامی است.
The Methodology of Jurisprudential Subject Identification of Deviant Mahdism Movements
نویسندگان [English]
mohammad ali khademi koosha
Assistant Professor, Research Center for Jurisprudence and Law, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]
Dealing with deviant Mahdism movements in accordance with Islamic principles is a challenging issue due to their great diversity. To address this challenge, it is essential to carry out a comprehensive and inclusive jurisprudential subject identification. Without this, it is impossible to properly identify the types of subjects and the jurisprudential categories and issues that apply to them. Therefore, this paper aims to establish a comprehensive methodology for the jurisprudential subject identification of deviant Mahdism movements, focusing on how and in what stages this identification process should be carried out. The need for this study stems from the necessity of responding to and understanding the jurisprudential issues related to confronting deviant Mahdism movements. The research method is descriptive-analytical, conducted in accordance with jurisprudential authenticity and credibility, based on common social understanding. The goal of this research is to guide the discovery of comprehensive jurisprudential issues concerning deviant Mahdism movements so that subsequent jurisprudential research on this topic can be comprehensive and all-encompassing. The novelty of this article lies in presenting a comprehensive analytical method based on the three existential dimensions of each subject, through which each movement is analyzed according to its founding objectives, content, constituent elements, and outcomes, allowing for the identification of its relevant jurisprudential titles and rulings.
کلیدواژه‌ها [English]
New Religious Sects, Jurisprudential Subject Identification, Deviant Mahdism, False Claimants, Waiting (for Imam Mahdi)
ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد. (1429ق). أجوبة مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفة (چاپ اول). قم: انتشارات دلیل ما.
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى (ج1، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن المرتضی، احمد. (1207م). شرح متن الازهار (ج1 و 4). قم: مؤسسه الامام زید بن علی.
ابن زهره حلبی، حمزة بن على حسینى. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق×.
ابن شهرآشوب مازندرانی، رشیدالدین محمد بن على. (1369ق). متشابه القرآن و مختلفه (ج2، چاپ اول). قم: دار البیدار للنشر.
اردبیلى، احمدبن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان (ج8، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اﻷنصاری، زکریا. (1418ق). فتح الوهاب (چاپ اول). بیروت: منشورات محمدعلی بیضون، دار الکتب العلمیة.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین. (1413ق). اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة. (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
آملى، میرزا محمدتقى. (1380 ق). مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى (ج7، چاپ اول). تهران: مؤلف.
بابانسب، حیدر؛ شوندآذری، سعید. (1399). فرقه‌ها و فرقه‌گرایی‌ها در ایران پس از انقلاب اسلامی، چهارمین کنفرانس بین‌المللی علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و تحول، https://civilica.com/doc.
باقری، علی‌اکبر. (۱۳۹۱). جستاری در نقد بابیت با تأکید بر نقد آموزه رکن رابع در اندیشه شیخیه. مجله معرفت ادیان، 3(11)، صص 87-104.
بجنوردی، حسن. (1377). القواعد الفقهیة (ج1، چاپ اول). قم: نشر الهادی.
بحرانى، آل عصفور؛ یوسف بن احمد، بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (ج18، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
سبزوارى، محمدباقر بن محمد مؤمن. (1423ق). کفایة الأحکام (ج1، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
السرخسی، محمد بن احمد. (1414ق). المبسوط (ج24). بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
الشربینی، محمد بن أحمد. (بی‌تا). اﻹقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع (ج1). بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر والتوزیع.
الشربینی، محمد بن أحمد. (1377ق). مغنی المحتاج (ج1). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیة (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شریف مرتضى، على بن حسین موسوى. (1417ق). المسائل الناصریات (چاپ اول). تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة.
شهید ثانى، زین الدین بن على. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (ج 1 و 3 و 12، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على. (1414ق). حاشیه الارشاد (ج2، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على. (1421ق). رسائل الشهید الثانی (ج1، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
شیخ انصاری، مرتضی. (1413ق) أحکام الخلل فی الصلاة (چاپ اول). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
شیخ انصاری، مرتضی. (1414ق). رسائل الفقهیه (قاعده لاضرر) (چاپ اول). قم: مجمع الفکر الاسلامی.
شیخ انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب (ط- الحدیثة) (ج1، چاپ اول). قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
شیخ انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الاصول (ج1، چاپ نهم). قم: مجمع الفکر الاسلامی.
شیخ طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
شیخ طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی (چاپ اول). قم: دار الثقافة.
شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى بغدادى. (1413ق). المسائل الصاغانیة (چاپ اول). قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
صدوق، محمّد بن على بن بابویه قمّى. (1418ق). الهدایة فی‌الأصول و الفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام هادى ع.
صمصامی، محمدمهدی. (1387). بررسی و تحلیل زمینه‌ها و عوامل پیدایش مدعیان، مجله مطالعات مهدوی پاییز 1387 شماره 2، صص 25 - 39.
طباطبائی حائری، سیدعلى بن محمد. (1409ق). الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع (ج2، چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى ره.
طباطبائی حائری، سیدعلى بن محمد. (1418ق). ریاض المسائل (ج8، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
طبرسى، امین الإسلام، فضل بن حسن. (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف (ج1، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
عبداﷲ بن قدامه. (1388ق). المغنی (ج4). مصر: مکتبه القاهره.
عبدالرحمن بن قدامه. (بی‌تا). الشرح الکبیر (ج4). بیروت: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
عریضى، على بن جعفر. (1409ق). مسائل علی بن جعفر و مستدرکات‌ها (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط - الحدیثه) (ج1، چاپ اول). قم: ناشر: مؤسسه امام صادق ع.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1410ق). ارشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1401ق). أجوبة المسائل المُهَنّٰائیة (چاپ اول). قم: چاپخانه خیام.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1388ق). تذکرة الفقهاء (ط - القدیمة)، (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1411ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین (چاپ اول). تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1412ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب (ج1 و 2، فقه امامیه، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة) (ج1 و 7 و 12، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1419ق). نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
فاضل آبی، حسن بن ابى طالب یوسفى. (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع (ج2، چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فاطمی نسب، علی؛ قلانی، نسرین. (1398). بررسی دلایل و میزان گرایش به فرقه‌های انحرافی و نقش آن در امنیت اجتماعی) مطالعه موردی: فرقه ضاله بهاییت. مجله سیاستدفاعی، 28(109)، صص 140 - 168.
فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (ج1 و 4، چاپ اول). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فرمانیان، مهدی. (۱۳۸۹). آشنایی با فرق تشیع (چاپ دوم). قم: نشر مرکز مدیریت حوزه علمیه.
فقعانى، على بن على بن محمد بن طى. (1418ق). الدر المنضود فی معرفة صیغ النیات و الإیقاعات و العقود (چاپ اول). قم: مکتبة إمام العصر عج العلمیة.
فلاح علی‌آباد، محمدعلی. (1395). بررسی و نقد شاخصه‌های تأویل‌گرایی در جریان های انحرافی مهدویت. نشریه انتظار موعود، 16(55)، صص 101ـ 126.
محقق حلی، نجم‌الدین، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة (ج2، چاپ اول). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسه سیدالشهداء ع.
محقق حلّى، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج1 و 2، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق کرکى، على بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج1و 4 و 6، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت ع.
محمودی، پیمان. (1397). نقش انگلستان در فرقه‌سازی‌های معاصر ایران؛ یا تأکید بر فرقه سیاسی - مذهبی طلوعیان در پهلوی دوم. مجله پانزده خرداد، شماره 57، صص 39 - 62.
المزنی ابوابراهیم، إسماعیل. (1410ق). مختصر المزنی. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
مشکور، محمدجواد. (1372). فرهنگ فرق اسلامی (چاپ دوم). مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
مغربى، ابوحنیفه؛ نعمان بن محمد تمیمى. (1385ق). دعائم الإسلام (ج1، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت ع.
مغربى، ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمى. (بی‌تا). تأویل الدعائم (ج1، چاپ اول). مصر: دارالمعارف قاهره.
مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق). کتاب النکاح (ج1 و 5، چاپ اول). قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب ع.
ملاشاهی، فاطمه؛ الهی‌نژاد، حسین و جاودان، محمد. (1401). بررسی ادعاهای منصور هاشمی خراسانی در زمینه‌سازی ظهور. مجله شیعه‌پژوهی، 9(23)، صص 268 –
الملیباری الهندی. (1418ق). فتح المعین (ج1، چاپ اول). بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
موسوی قزوینی، علی. (1424ق). ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن. (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (ج22 و 29، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمدبن محمدمهدی. (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعه (ج8، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت ع.
نراقى، مولى احمدبن محمد مهدى. (1422ق). رسائل و مسائل (ج1، چاپ اول). قم: کنگره نراقیین ملا‌مهدى و ملا‌احمد.
