مرتضوی, سید مسعود, عنایتی راد, محمد جواد, طباطبائی, سید محمود. (1403). کارکرد حداقلی حمل بر تقیه در اختلاف احادیث. اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(2), 33-62. doi: 10.22034/jrj.2022.64792.2541
سید مسعود مرتضوی; محمد جواد عنایتی راد; سید محمود طباطبائی. "کارکرد حداقلی حمل بر تقیه در اختلاف احادیث". اسلام و مطالعات اجتماعی, 10, 2, 1403, 33-62. doi: 10.22034/jrj.2022.64792.2541
مرتضوی, سید مسعود, عنایتی راد, محمد جواد, طباطبائی, سید محمود. (1403). 'کارکرد حداقلی حمل بر تقیه در اختلاف احادیث', اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(2), pp. 33-62. doi: 10.22034/jrj.2022.64792.2541
مرتضوی, سید مسعود, عنایتی راد, محمد جواد, طباطبائی, سید محمود. کارکرد حداقلی حمل بر تقیه در اختلاف احادیث. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 10(2): 33-62. doi: 10.22034/jrj.2022.64792.2541
1مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و دانش آموخته دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد- ایران.
2استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد-ایران. (نویسنده مسئول)
3استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد-ایران.
تاریخ دریافت: 01 مهر 1401،
تاریخ بازنگری: 11 آبان 1401،
تاریخ پذیرش: 12 آبان 1401
چکیده
بر اساس شرایط اجتماعی و سیاسی و اسباب متعدد دیگر، ائمۀ اطهار (علیهم السلام) به بیان نکردن حکم واقعی روی آورده و از شیوۀ تقیه در بیان احکام استفاده نمودند. فقها برای اشاره به این رویکرد، از تعابیری همچون «محمول علی التقیه» استفاده نموده‌اند. پیرامون استفاده از حمل بر تقیه و تأثیرگذاری آن بر اختلاف احادیث دو رویکرد حداکثری و حداقلی شکل گرفته است؛ رویکرد حداکثری سخن گفتن بر اساس تقیه را مهم‌ترین سبب اختلاف حدیث می‌پندارد و نقش تقیه را از دیگر اسباب پررنگ‌تر می‌داند، در مقابل رویکرد حداقلی و اندیشمندانی همچون شیخ مفید، صاحب جواهر، شیخ انصاری و در میان معاصران آیت‌الله سید علی سیستانی نقش بهسزا و مهمی برای تقیه در رخداد اختلاف حدیث قائل نشده و این سبب را همانند دیگر اسباب اختلاف حدیث می‌دانند. در این پژوهش با تبیین اندیشۀ آیت‌الله سیستانی در ضمن مقدمات و شواهدی، تأثیرگذاری ویژه تقیه در اختلاف حدیث نفی شده است و با تبیین پدیده پالایش مجامع حدیثی از روایات تقیه‌ای، وجود روایات تقیه‌ای در جوامع حدیثی به‌صورت حداقلی تبیین شده است.
1P.hd student of the Maaref teaching, Ferdowsi University. Mashhad,-Iran.
2Assistant Professor Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad-Iran.
3Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]
Due to various social, political, and other contextual factors, the Holy Imāms (‘a) sometimes refrained from openly expressing the true rulings and instead resorted to taqīyyah (prudential concealment) when conveying religious rulings. To describe this phenomenon, jurists have employed the term “predication on prudential concealment” (maḥmūl ʻalā al-taqīyyah). Two primary approaches—maximal and minimal—have emerged regarding the role of taqīyyah in the differences found in aḥādīth (narrations). Proponents of the maximal approach argue that taqīyyah is the primary cause of variation in narrations and consider its influence to outweigh other factors. In contrast, the minimal approach, supported by scholars such as Shaykh al-Mufīd, Sāḥib al-Jawāhir, Shaykh al-Anṣārī, and contemporary jurists like Āyatollāh Sayyid ʻAlī al-Sīstānī, assigns taqīyyah a much less significant role, treating it as just one among several reasons for differences in narrations.
This study, by analyzing the views of Āyatollāh Sayyid ʻAlī al-Sīstānī and providing relevant evidence and arguments, challenges the significant influence of taqīyyah on ḥādīth differences. Additionally, it discusses the refinement of ḥādīth collections by filtering out taqīyyah-based narrations, demonstrating that the presence of such narrations in these collections is minimal. Keywords: Predication on Prudential Concealment, Ḥādīth Differences, Āyatollāh Sīstānī, Ḥādīth Refinement, Taqīyyah.
آبی، حسن بن ابیطالب. (۱۴۱۷ ق). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. محقق: علیپناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن‌ادریس، محمد بن احمد. (۱۴۱۰ ق). السرائر. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (۱۳۷۸). عیون أخبار الرضا علیه‌السلام. تحقیق: مهدی لاجوردی، بیجا: جهان.
ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین. (۱۳۱۸). معالم الدین و ملاذ المجتهدین. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌طاووس، علی بن موسی. (۱۴۰۹ ق). فتح الأبواب بین ذوی الألباب و بین رب الأرباب فی الاستخارات. مصحح: حامد خفاف، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
ابن‌قولویه، جعفر بن محمد. (۱۳۹۸). کامل الزیارات. مصحح: عبدالحسین امینی، نجف: دار المرتضویة.
ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر. (۱۴۱۹ ق). المزار الکبیر. مصحح: جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اخلاقی امیری، حسنعلی، و حائری، محمد حسن(1391). نقد و بازخوانی نظریه پالایش منابع حدیثی معتبر از روایات تقیه ای. مجله علوم حدیث. شماره 64 رتبه علمی. ص 138.
حسینی جلالی، سید محمدرضا(۱۴۱۸ ق). جِراب النُوْرَة بین اللغة و الاصطلاح. مجله علوم الحدیث، العدد 2. ص 9.
خطیب بغدادی. (۱۴۱۷ ق). تاریخ بغداد. بیروت: دار الکتب العلمیة.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (۱۴۲۸ ق). فرائد الأصول / مجمع الفکر. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
بجنوردی، حسن. (۱۴۱۹ ق). القواعد الفقهیة (بجنوردی). محقق: محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم: نشر الهادی.
بحرانی، یوسف بن احمد. (۱۴۰۵ ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. محقق: محمدتقی ایروانی و عبدالعزیز طباطبایی و عبدالرزاق مقرم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل. (۱۴۱۵ ق). الفوائد الحائریة. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1416 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. محقق: محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
سیستانی، سید علی. (۱۳۹۸). تعارض الأدلة و اختلاف الحدیث. محقق: سید هاشم هاشمی، قم: انتشارات اسماعیلیان.
العاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (۱۳۹۲). موسوعة الشهید الأول. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
العاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (۱۴۱۰ ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (شرح: زین‌الدین بن علی شهید ثانی و محمد کلانتر). قم: کتابفروشی داوری.
العاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (۱۴۱۹ ق). ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: موسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
نجفی، محمدحسن بن باقر. (۱۴۰۴ ق). جواهر الکلام (ط. القدیمة). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدر، محمدباقر، هاشمی شاهرودی، محمود. (بی‌تا). بحوث فی علم الأصول. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
صفری‌فروشانی، نعمت‌الله. (1381). نقش تقیه در استنباط. قم: بوستان کتاب قم.
طریحی، فخرالدین بن محمد. (۱۳۷۵). مجمع البحرین. محقق: احمد حسینی اشکوری، تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۹۰). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. محقق: حسن خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۷ ق). تهذیب الأحکام. مصحح: علی اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
عاملی، سید جواد. (۱۴۱۹ ق). مفتاح الکرامة. محقق: محمد باقر خالصی. قم موسسة النشر الاسلامی.
علیزاده نوری، عطیه. محمد تقی فخلعی و حسین صابری. (۱۳۹۳). نگرشی تاریخی ـ تحلیلی به مرجّحیت مخالفت با عامّه در متون فقه امامیه و تأمّلاتی در آن.مجلۀ فقه. پاییز 1393. ص 65.
فاضل هندی، محمد بن حسن. (1405 ق). کشف اللثام عن قواعد الأحکام. قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
کاظمی، اسدالله بن اسماعیل. (بی‌تا). کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع. بیجا: بی‌نا.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ ق). أصول الکافی. محقق: محمود کتابچی، هاشم رسولی و جواد مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ ق). الکافی (اسلامیه). محقق: محمد آخوندی و علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۴۰۳ ق). بحار الأنوار. قم: دار إحیاء التراث العربی.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1403 ق). معارج الأصول. محقق: محمدحسین رضوی کشمیری. قم: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
مددی، سید احمد. (۱۳۹۶). درس خارج اصول. http://www.ostadmadadi.ir/persian/lesson/12057/
مددی، سید احمد. (۱۳۹۳). درس خارج فقه. http://www.ostadmadadi.ir/persian/book/11527/8705/
مددی موسوی، سید محمدکاظم. (۱۳۹۳). سیر تحول حمل بر تقیه در فقه از دوره شیخ طوسی تا دوره مقدس اردبیلی: تحول از طریقیت به موضوعیت. مجله فقه، شماره 4. ص 95.
مفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۳ ق). جوابات أهل الموصل فی العدد و الرؤیة. محقق: مهدی نجف، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
میرحسینی، یحیی، و باباخانی، علی(1397). تطور تاریخی راه‌کارهای تحقق تقیّه در سیره ائمه شیعه (ع). مجله تاریخ اسلام، شماره75. ص 149.
نائینی، محمدحسین. (۱۴۱۱ ق). کتاب الصلاة (نائینی). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نوری، حسین بن محمدتقی. (۱۴۰۸ ق). مستدرک الوسائل. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
همدانی، آقارضا بن محمدهادی. (۱۴۱۶ ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
