آمار

تعداد نشریات54
تعداد شماره‌ها2,424
تعداد مقالات34,752
تعداد مشاهده مقاله13,454,206
تعداد دریافت فایل اصل مقاله5,907,430
حسینی متولی, سید محمد میثم, غیبی, مصطفی, بهجتی اردکانی, سلمان. (1403). حکم تکلیفی تولید زیاد پسماند از منظر فقه امامیه. اسلام و مطالعات اجتماعی, (), -. doi: 10.22081/jsj.2025.76779
سید محمد میثم حسینی متولی; مصطفی غیبی; سلمان بهجتی اردکانی. "حکم تکلیفی تولید زیاد پسماند از منظر فقه امامیه". اسلام و مطالعات اجتماعی, , , 1403, -. doi: 10.22081/jsj.2025.76779
حسینی متولی, سید محمد میثم, غیبی, مصطفی, بهجتی اردکانی, سلمان. (1403). 'حکم تکلیفی تولید زیاد پسماند از منظر فقه امامیه', اسلام و مطالعات اجتماعی, (), pp. -. doi: 10.22081/jsj.2025.76779
حسینی متولی, سید محمد میثم, غیبی, مصطفی, بهجتی اردکانی, سلمان. حکم تکلیفی تولید زیاد پسماند از منظر فقه امامیه. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; (): -. doi: 10.22081/jsj.2025.76779

حکم تکلیفی تولید زیاد پسماند از منظر فقه امامیه

فصلنامه فقه اجتماعی
مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1403
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jsj.2025.76779
نویسندگان
سید محمد میثم حسینی متولی* 1؛ مصطفی غیبی* 2؛ سلمان بهجتی اردکانی* 3
1طلبه سطوح عالی حوزه علمیه قم، موسسه عالی فقه و علوم اسلامی
2استاد سطح عالی حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشی موسسه عالی فقه و علوم اسلامی.
3دانش آموخته سطح چهارم حوزه علمیه قم، کارشناس دفتر تحقیقات فقه محیط زیست پژوهشگاه عالی فقه و علوم اسلامی.
تاریخ دریافت: 17 دی 1403،  تاریخ پذیرش: 17 دی 1403 
چکیده
تولید زیاد پسماند به معنای تولید حجمی از زباله است که کاستن از آن میسر است. تولید زیاد پسماند از موضوعاتی است که معضلات متعددی را برای جوامع بشری پدید آورده‌است. به همین جهت، اثبات حکم فقهی تولید زیاد پسماند، زمینه‌ای مهم برای فرهنگ‌سازی، وضع قوانین و حتی الزام حکومت‌ها برای تلاش در این مورد است که می‌تواند به ارائه راهکارهایی برای جلوگیری و مقابله با این معضل مهم بیانجامد.
 تولید زیاد پسماند چنانچه ناشی از بهره‌بری ناصحیح از کالا یا دور ریختن اشیائی باشد که هنوز بهره‌بردن از آن امکان دارد، مصداق اسراف تلقی شده و از طرفی، اگر امکان تولید کمتر پسماند باشد، با توجه به آسیب‌های مخرّب آن به محیط زیست و ایجاد بیماری‌های گوناگون تولید زیاد پسماند، مصداقی از «اضرار به نفس» و «اضرار به غیر» است. علاوه بر ادله ناهی از مطلق اسراف، روایاتی که از «القاء النوی» به اسراف تعبیر کرده‌اند نیز بر حرمت این عمل به جهت اسراف بودن آن دلالت دارند. فقهاء هرچند از این مسأله نامی نبرده‌اند، امّا عبارات ایشان در برخی از مباحث همچون دور ریختن متنجسات یا دور ریختن آب قلیل را می‌توان بر این مسأله تطبیق داد. از آنجا که عمده دلیل فقهاء برای حکم به حرمت «اضرار به نفس» و حرمت «اضرار به غیر»، عقل و روایات -به خصوص حدیث «لاضرر»- است، آن آسیبی که عقل و عقلاء، آن را ظلم شمرده و قبیح باشد یا آن چیزی که عرف آن را ضرر بداند، موضوع این دو حکم است و تولید زیاد پسماند مصداقی برای هر دو این احکام است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه‌ای و روش داده‌پردازی، توصیفی تحلیلی است.
کلیدواژه‌ها
پسماند؛ محیط زیست؛ فقه محیط زیست؛ حکم پسماند؛ اسراف؛ اضرار نفس؛ اضرار به غیر
عنوان مقاله [English]
Obligatory rule of producing a lot of waste from the perspective of Imami jurisprudence
نویسندگان [English]
Seyed Mohammad Meysam Hosseini Motevalli1؛ Mostafa Gheibi2؛ Salman Bahjati Ardakani3
1Graduate of the Higher Level in Jurisprudence and Principles, Higher Institute of Jurisprudence and Islamic Sciences
2- Professor at the higher level of the seminary in Qom, Vice President for Research at the Higher Institute of Jurisprudence and Islamic Sciences.
3- Graduate of the fourth level of the Qom Seminary, expert in the Environmental Jurisprudence Research Office at the Higher Institute of Islamic Jurisprudence and Sciences.
مراجع
قرآن کریم

  1. ابن‌‌ادریس، محمد بن احمد، السرائر، چاپ اوّل، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410، قم.
  2. ‏‫ابن‌زهره، حمزه بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، چاپ اوّل، مؤسسة الإمام الصادق، 1417، قم.
  3. ‏‫اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ اوّل، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410، قم.
  4. اعرجی، عبد المطلب بن محمد، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، چاپ اوّل، موسسه النشر الاسلامیه، 1416، قم.
  5. انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، چاپ اوّل، کنگره، 1415، قم.
  6. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، چاپ پنجم، موسسه النشر الاسلامی، بی تا، قم.
  7. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایه الاصول، چاپ اوّل، موسسه آل البیت، 1409، قم.
  8. ‏‫بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، چاپ اوّل، نشر الهادی، 1377، قم.
  9. ‏‫بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، مصابیح الأحکام، چاپ دوم، میثم التمار، 1385، قم.
  10. ‏‫بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چاپ دوم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1363، قم.
  11. تبریزی، جواد، تنقیح مبانی العروة (الطهارة)، چاپ اوّل، دار الصدیقة الشهیدة، 1429، قم
  12. جمعی از نویسندگان، بهداشت عمومی(ویراست چهارم)، چاپ اوّل، ارجمند، 1398، تهران.
  13. حسینی شیرازی، محمد، البیئة، موسسة الوعی الاسلامی، چاپ اوّل، 1420، بیروت.
  14. ‏‫حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، چاپ اوّل، دار التفسیر، 1374، قم.
  15. ‏‫حلی، حسین، دلیل العروة الوثقی، چاپ اوّل، مطبعة النجف، 1382، نجف.
  16. خامنه‌ای، علی، رهبر جمهوری اسلامی ایران، أجوبة الاستفتاءات، چاپ چهارم، الدار الإسلامیة، 1420، بیروت.
  17. خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیله، چاپ سوم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی، 1392، تهران.
  18. ‏‫خوانساری، حسین بن جمال الدین محمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، چاپ اوّل، مؤسسۀ آل البیت لاحیاء التراث، 1311، قم.
  19. ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم، مصباح الاصول، چاپ اوّل، انصاریان، 1417، قم.
  20. ———، موسوعه الامام الخوئی، چاپ اوّل، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1418، قم.
  21. ———، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، بی نا، بی جا.
  22. ‏‫———، منهاج الصالحین، چاپ بیست و هشتم، مدینة العلم آیت الله العظمی الخوئی، 1410، قم.
  23. سبحانی تبریزی، جعفر، الرسائل الأربع: قواعد أصولیة و فقهیة، چاپ اوّل، مؤسسه امام صادق، 1415، قم.
  24. سیستانی، سید علی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، چاپ اوّل، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، 1412، قم.
  25. شریعت اصفهانی، فتح‌‌الله بن محمدجواد، قاعدة لاضرر، موسسه نشر الاسلامی، بی تا، قم.
  26. شهید اوّل، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، چاپ اوّل، مؤسسة النشر الإسلامی، 1417، قم.
  27. شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، چاپ دوم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413، قم.
  28. ‏‫شهید صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الأصول، مقرّر: هاشمی شاهرودی، سیّدمحمود، چاپ سوم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1400، قم.
  29. شهیدی، محمد تقی، مباحث الأصول (الحجج)، بی‌تا، بی‌نا.
  30. ‏‫صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام، چاپ اوّل، دار إحیاء التراث العربی، 1403، قم.
  31. صدوق ، محمد بن علی بن‌بابویه، کتاب من لا یحضره الفقیه، چاپ اوّل، مؤسسة النشر الإسلامی، 1363، قم.
  32. ———، التوحید، چاپ پنجم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415، قم.
  33. ‏‫طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1418، قم.
  34. طباطبایی، محمد بن علی، المناهل، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، بی‌تا، قم.
  35. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ دوم، مکتبة المرتضویة، 1387، تهران.
  36. ‏‫———، تهذیب الأحکام، چاپ اوّل، دار الکتب الإسلامیة، 1365، تهران.
  37. ———، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ اوّل، دار الکتاب العربی، 1400، بیروت.
  38. ‏‫———، الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، چاپ اوّل، چهل ستون، 1400، تهران.
  39. ‏‫———، الفهرست، چاپ اول مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420، قم
  40. عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ دوم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416، قم.
  41. علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ سوم، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412، مشهد.
  42. ‏‫———، ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، چاپ اوّل، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1381، مشهد.
  43. علم الهدی، سیّدمرتضی، علی بن حسین، الذریعة إلی أصول الشریعة، چاپ اوّل، دانشگاه تهران، 1376، تهران.
  44. فخرالمحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، چاپ اوّل، اسماعیلیان، 1387، قم.
  45. قائنی، محمد، ‏المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة (المسائل الطبیة)، چاپ دوم، مرکز فقه الأئمة الأطهار، 1424، قم.
  46. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ اوّل، دار الکتب الإسلامیة، 1407، قم.
  47. مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، بی‌جا، بی‌تا.
  48. ‏‫محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سید الشهداء، 1364، قم.
  49. ‏‫محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، بی‌تا، قم.
  50. ‏‫مفید، محمد بن محمد، المقنعة، چاپ اول،مؤسسة النشر الإسلامی، 1410، قم.
  51. موسوی خوانساری، جامع المدارک، چاپ اوّل، مکتبة الصدوق، 1355، تهران.
  52. ‏‫موسوی سبزواری، عبد الاعلی، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ اوّل، موسسه المنار، 1413، قم.
  53. نایینی، محمدحسین، اجود التقریرات، مقرّر: خویی، سیّدابوالقاسم، چاپ اوّل، کتابفروشی مصطفوی، بی تا، قم.
  54. نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، مقرّر: کاظمی خراسانی، محمّدعلی، چاپ اوّل، موسسه النشر الاسلامی، 1376، قم.
  55. ‏‫نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، موسی شبیری زنجانی، بی‌جا، بی‌تا.
  56. یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی فیما یعمّ به البلوی، چاپ اوّل، مؤسسة النشر الإسلامی، 1421، قم.
مقالات:

  1. «لندفیل»‌ها درگستره گیلان، غزل لطفی، روزنامه اعتماد، 14/12/1402 https://www.pishkhan.com/news/316181 .
  2. 32چاه آب آلوده مسدود شد، رمضان طهماسبی، خبرگزاری مهر، 14آذر 1391، com/xjXnn .
  3. اثرات محیط زیستی ورود پسماندهای پلاستیکی به دریا و روشهای مدیریت آن، سیده بهاره عظیمی، غلامرضا اله قلی پور، یوسف عظیمی، پژوهش و فناوری محیط زیست، 1401، 7، ص91-106.
  4. ممنوعیت صادرات زباله پلاستیکی از ۲۰۲۶، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 5878، 28/8/1402 https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-4021503
مقالات انگلیسی:

  1. Andrew Tomita, PhD,a,b,* Diego F Cuadros, PhD,g Jonathan K Burns, Prof, PhD,d,h Frank Tanser, Prof, PhD,c,e,i,j and Rob Slotow, Prof, PhDf,k (2020). Exposure to waste sites and their impact on health.The Lancet Planet Health. 2020 Jun; 4(6): e223–e234. https://doi.org/1016/S2542-5196(20)30101-7
  2. Carroll, G. J., Thurnau, R. C., & Fournier, D. J. (1995). Mercury Emissions from a Hazardous Waste Incinerator Equipped with a State-of-the-Art Wet Scrubber. Journal of the Air & Waste Management Association, 45(9), 730–736. https://doi.org/1080/10473289.1995.10467401
  3. https://phys.org/news/2021-01-health-crisis-billion-tons-potentially.html
  4. https://www.theworldcounts.com/challenges/oceans/plastic-in-the-ocean
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 26


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب