قانون سقف شیشه ای را نقض کنید

پرونده ویژه

فضای فعالیت سیاسی زنان عادلانه نیست

قانون سقف شیشه‌ای را نقض کنید!

دکتر زهرا میرزایی-

مدیر اندیشکده تبار و پژوهش‌گر مطالعات زنان

زنان در جامعه، به‌دلیل جایگاه ویژه‌‌ای که در نهاد خانواده و جامعه دارند، بسیار مهم‌اند. آن‌ها با توجه به پیچیدگی‌های شخصیتی و ابعاد هویتی زنانه‌، علاوه‌بر تربیت نیم دیگری از جامعه، نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند. در جریان‌های مختلف 5قرن اخیر دنیا، زنان در تغییر جامعه و شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی، نقش موثری داشته‌اند. یکی از نمونه‌های بارز آن در جریان انقلاب اسلامی و تعابیری است که از حضور زنان به کار برده می‌شود.

امام خمینی فرمودند وقتی زن وارد فضای انقلابی‌گری و مبارزات اجتماعی شد، خانواده را نیز با خود، همراه کرد. مقام معظم رهبری می‌فرمایند جدا از شهرهایی که زنان، اولین قدم‌های مبارزه را برداشتند، حتی در شهرهای دیگر، وقتی زن، پا به میدان مبارزه اجتماعی گذاشت، هم خود راه پیدا کرد و هم خانواده را همراه کرد.

وقتی زن وارد جامعه می‌شود، به‌واسطه نقش زنانگی، از غرور مردانه جامعه، کاسته می‌شود. مردان هم در راستای حمایت، برای کمک به زنانی ورود پیدا می‌کنند که حضور اجتماعی دارند. بنابراین اتفاق‌هایی که جامعه زنان رقم می‌زند، بسیار اهمیت دارد.

در مساله توانمندسازی زنان از سندهای «توسعه کشور» و «توسعه هزاره» می‌توان نام برد. در این سندها به‌واسطه تقسیم‌بندی کشورها، برمبنای توسعه‌یافتگی، به وضعیت زنان در جامعه امتیاز داده می‌شود. یکی از مواردی که این کشورها براساس آن دسته‌بندی می‌شوند، شکاف‌های جنسیتی است.

بعد از انقلاب اسلامی، جهش‌های ویژه‌ای در حوزه زنان رخ داد. ایران در حوزه سلامت ازجمله کشورهایی است که به‌عنوان یک مثال موفق مطرح می‌شود. در زمینه سلامت بانوان و سلامت مادر و فرزند، از کشورهایی هستیم که جهش ویژه‌ای داشته‌ایم. به‌واسطه ورود جمعیت هلال احمر، شکل‌گیری خانه‌های بهداشت در جهت سلامت مادر و کودک و کاهش مرگ‌ومیر مادران باردار و نوزادان، پیشرفت خوبی داشتیم. همچنین در حوزه رفع شکاف جنسیتی در مساله آموزش هم از کشورهای نمونه هستیم. اما مساله این است که در امر مشارکت سیاسی زنان، در پایین‌ترین سطح قرار داریم و در این حوزه، شکاف جنسیتی وجود دارد. جایگاه ایران بین کشورهای منطقه، نسبتا بهتر است، اما فقط چند کشور وجود دارند که بعد از ما قرار می‌گیرند.

چالش‌های زنان در میدان

براساس آخرین آمار، شکاف جنسیتی بین زنان و مردان کشور، حدود 80درصد است. نرخ مشارکت سیاسی زنان 22درصد است. در سندهای توسعه و طرح‌های توانمندسازی زنان، موفق عمل کرده‌ایم و در آگاهی‌بخشی زنان، پیشرفت خوبی داشتیم. باتوجه به جامعه جهانی، نگاه‌ ما این است که بانوان باید فعال باشند و آن‌ها را به سمت آگاهی، سوق می‌دهیم، اما در میدان عمل، زنان با چالش‌ مواجه‌اند.

زنان ایرانی در زمینه تحصیل، نسبت به دهه‌های قبلی، رشد خوبی دارند. از طرف دیگر، طرح‌های آموزشی ویژه‌ای برای زنان اجرا می‌شود. مسجدها، سرای محله‌ها، زنان را در زمینه سیاست، انتخابات، آموزه‌ها و طرح‌های سیاسی آموزش می‌دهند. همچنین به آن‌ها گفته می‌شود اسلام، مانعی برای فعالیت سیاسی زنان ندارد و از آن‌ها حمایت می‌کند. اما وقتی دختران نوجوان و جوان، در این مسیر پیش می‌روند، در عمل متوجه می‌شوند که مسیر، برای‌شان هموار نیست.

اخیرا گفته شده جنسیت زنانه، امتیاز ویژه‌ای برای مدیریت در دولت محسوب می‌شود. این خبر با واکنش جامعه و حتی افرادی مواجه شد که معتقد بودند اسلام، مانعی برای فعالیت زنان ندارد. در این شرایط، دختر نوجوان و جوانی که نخبه است و تحصیلات عالی دارد، با ورود به اجتماع متوجه می‌شود باتوجه به آگاهی و دانشی که دارد، مسیر آن‌طور که تصور کرده، نیست.

سقف شیشه‌ای برای زنان

در دنیا، قانونی به نام «سقف شیشه‌ای» برای زنان وجود دارد. به این معنا که زن، هرقدر بخواهد رشد کند، سقفی شیشه‌ای وجود دارد که مانع می‌شود. این مساله در دنیا پذیرفته شده! وقتی در فضای آگاهی‌بخشی به دختر نوجوان و جوان می‌گوییم مانعی وجود ندارد، اما در واقعیت موانع پیشرفت را می‌بیند، سرخورده می‌شود. فضا را برای دختران جوان به شکل دیگری تبیین می‌کنیم و آن‌ها را مطابق وضع موجود به جامعه نمی‌فرستیم.

سوال اینجاست چرا وقتی می‌خواهند به بانویی با تخصص مهندسی در مجموعه‌ای که فعالیت صنعتی و مهندسی انجام می‌دهد، مسئولیت بدهند، این خانم را به‌عنوان مشاور امور زنان و خانواده آن سازمان انتخاب می‌کنند؟ یک خانم، به‌واسطه تجربه زنانگی‌اش، می‌تواند نظری بدهد اما در عمل، رشته تخصصی او نیست.

وقتی دختران و زنان جامعه آموزش می‌بینند و با قوانین آشنا می‌شوند، اما در جامعه با موانع مختلفی مواجه می‌شوند؛ مشارکت سیاسی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. احساس می‌کنند هرچه تلاش می‌کنند، به‌اندازه‌ای که حق و لیاقت دارند، جایگاهی به آن‌ها داده نمی‌شود و تلاش‌های‌شان بدون نتیجه است. به‌همین دلیل حس می‌کنند فضا برای‌شان عادلانه نیست.

زنان تحول‌سازند

زن، جامعه را می‌سازد و تحول در جامعه را رقم می‌زند. متاسفانه زنان را از فضای حاکمیت و اجتماع منقطع می‌کنیم. نکته جالب این است بانویی که به مجلس می‌ر‌ود، اگر در دوره بعدی انتخابات، رأی نیاورد، انتخابات را تحریم می‌کند. به این ترتیب فضای انقطاع زنان از جامعه رقم می‌خورد. در این موارد، زن احساس می‌کند فضای سیاست‌گذاری در جامعه، از او دور است و او ارتباطی با جامعه ندارد. بنابراین برای جامعه، دلسوزی نمی‌کند.

برخی نوجوانان به‌واسطه انقطاعی که والدین از فضای جامعه داشته‌اند، دید خوبی نسبت به جامعه و سیاست‌گذارها ندارند. همچنین به قوانین و هنجارهای جامعه نگاه خوبی ندارند. 

در زمینه ارتباط بین زنانگی، فضای جامعه و قوانین و سیاست‌های تعیین‌کننده، باید گفت مردان قانون‌گذار و سیاست‌گذار، توجهی به چالش‌های زنان ندارند، چون در فضای تصمیم‌گیری و در اتاق فکر‌های سیاست‌گذاری، بانوان حذف شده‌اند، یا به‌واسطه همسر و اعضای خانواده‌ آنجا حضور دارند. نقش آن‌ها، فقط تایید حرف‌های دیگران است. این وضعیتی است که در فضای سیاست‌گذاری می‌بینیم.