آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,462 |
| تعداد مقالات | 35,184 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,996,047 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,253,312 |
صورت‌بندی الگوی تغییرات فرهنگی اجتماعی و پیامدهای آن در قرآن | ||
| مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه | ||
| دوره 8، شماره 2، دی 1403، صفحه 27-46 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/scs.2025.67669.1283 | ||
| نویسنده | ||
| سیدحسین فخرزارع* | ||
| استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، قم، ایران و عضو پیوسته انجمن مطالعات اجتماعی حوزه | ||
| تاریخ دریافت: 06 آبان 1402، تاریخ بازنگری: 07 اسفند 1403، تاریخ پذیرش: 28 دی 1403 | ||
| چکیده | ||
| تغییرات اجتماعی دگرگونی‌هایی است که با نوعی پیامد اجتماعی همراه بوده و موجب ایجاد تأثیرات منفی یا مثبت در کنش جمعی جامعه شود. الگوی مناسب تغییر اجتماعی باید بتواند سازوکاری جامع را برای تغییر اجتماعی و بهبود فضای سالم تا نیل به تکامل نسبی ارائه دهد. در قرآن این موضوع به‌مثابة سنّتی الهی به‌طور ضمنی یا صریح مطرح شده و پژوهش حاضر درصدد است ضمن بررسی منظرهای مختلف، الگوی جامعی دربارة تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن را از آیات قرآن با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع مختلف، به‌ویژه تفاسیر اجتماعی استخراج نماید. این الگو برخلاف الگوها و دیدگاه‌های یک‌سو‌نگر و ثنویت‌گرا که صرفاً به ابعادی از پدیده‌ها توجه دارند، جهات همه‌جانبه‌ای برای حصول به مطلوبیت جامعه را مدنظر قرار داده که در آن پیوند و برهم‌کنش عمیقی میان تمام عناصر به عنوان شبکه‌ای منسجم برقرار می‌باشد. در تغییرات مورد نظر قرآن، کنشگر نه در مواجهة ساختارها، بلکه در تعامل با آن بررسی می‌شود؛ ذهنیت و عینیت، متلائم با یکدیگر هم‌جهت بوده، تغییرات دنیوی بدون توجه به فرجام اخروی آن بی‌معناست و امور انفسی و نیز علم حاصل از آن، هم‌ردیف امور آفاقی و علم مربوط به آن مورد عنایت است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که قرآن تغییرات را برایندی از عوامل و زمینه‌های متعدد و نه حسب انگاره‌های تک‌عاملی مدنظر دارد. در این عوامل، هدف از تغییر، تکامل انسان، امت و جامعه است که به دو جنبة درونی افراد و جنبة بیرونی آن در قالب اجتماعی توجه شده و تحقق این دگرگونی‌ها را از دو طریق قابل تحقق می‌داند؛ یکی از طریق پیامبر، که مسئولیت بیان پیام الهی و هدایت انسان را بر دوش دارد و جامعه را به سوی کمال مطلوب خود سوق می‌دهد، دیگری از طریق انسانی که از این پیام استقبال می‌کند و از لحاظ روحی دگرگون می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| جامعه؛ قرآن کریم؛ تحولات اجتماعی؛ تحولات فرهنگی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Formulation of the Model of Socio-Cultural Changes and Their Consequences in the Qur’an | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Sayyed Hossein Fakhrezare | ||
| Assistant Professor, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Social changes refer to transformations that are accompanied by social consequences, resulting in either positive or negative impacts on the collective actions of society. An appropriate model of social change should offer a comprehensive mechanism for facilitating social transformation and fostering a healthy environment leading to relative perfection. In the Qur’an, this concept is implicitly or explicitly addressed as a divine tradition (sunnah ilāhīyah). This study seeks to extract a comprehensive model of social changes and their consequences from Qur’anic verses through a descriptive-analytical method, drawing upon various sources, particularly social commentaries. Unlike reductionist and dualistic models that focus solely on specific dimensions of phenomena, the Qur’anic model considers all-encompassing aspects necessary for achieving societal well-being, emphasizing the interconnectedness of all elements within a cohesive network. In the Qur’anic framework of change, the agent is examined not in opposition to structures but in interaction with them; subjectivity and objectivity are harmoniously aligned, and worldly changes are meaningless without considering their ultimate consequences in the hereafter. Both internal aspects (anfusī) and their corresponding knowledge, alongside external aspects (āfāqī) and their related knowledge, are equally emphasized. The findings indicate that the Qur’an views changes as outcomes of multiple factors and contexts rather than through single-factor theories. The ultimate goal of change is the perfection of individuals, the community (ummah), and society, focusing on both internal and external aspects. This transformation is achievable through two pathways: one through the Prophet (peace be upon him), who bears the responsibility of conveying divine messages and guiding humanity toward ultimate perfection, and the other through individuals who embrace this message and undergo spiritual transformation. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Society, The Holy Qur’an, Social Transformations, Cultural Transformations | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
آرون، ریمون (1387). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آزاد ارمکی، تقی (1393). اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان از فارابی تا ابن خلدون. تهران: انتشارات سروش.
آگ برن، ویلیام فیلدینگ؛ نیم‌کوف، مایر فرانسیس (1380). زمینۀ جامعه‌شناسی. ترجمه ا.ح. آریان‌پور. تهران: نشر گستره.
آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیة، ج13.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1393). شعاع اندیشه در فلسفه سهروردی. تهران: نشر حکمت.
ابن ابی‌جمهور، محمدبن زین‌الدین (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. قم: دار سیدالشهداء للنشر، ج1.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1366). مقدمه. ترجمه محمدپروین گنابادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ج1.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (1426ق). النظام الاجتماعی فی الاسلام. قاهره: دارالسلام.
ارسطو (1371). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: شرکت سهامی انتشار.
افلاطون (1386). جمهور. ترجمه فواد روحانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بابایی، پرویز (1392). مکتب‌های فلسفی. تهران: انتشارات نگاه.
بودون، ریمون (1370). منطق اجتماعی. ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر. تهران: انتشارات جاویدان.
بیتس، دانیل؛ پلاگ، فرد (1375). انسان‌شناسی فرهنگی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
توین‌بی، آرنولد (1373). جنگ و تمدن. ترجمه خسرو رضایی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حکیم، سید محمدباقر (1387). جامعه انسانی از دیدگاه قرآن کریم. ترجمه موسی دانش. انتشارات آستان قدس رضوی.
دری، ویلیام (1372). خردگرایی و کل‌گرایی در علوم اجتماعی و تاریخ. در: علم‌شناسی فلسفی، گفتارهایی در فلسفۀ علوم تجربی. ترجمه عبدالکریم سروش. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
روشه، گی (1381). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی. تهران: نشر نی.
ریتزر، جورج (1381). نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.
صدر، سید محمد باقر (1421ق). موسوعة الشهید الصدر. مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
صدر، سید محمدباقر (بی‌تا). سنّت‌های اجتماعی تاریخ در قرآن. ترجمه سید جلال موسوی. تهران: انتشارات روزبه.
صدر، سیدمحمد باقر (1377). نقش حکومت در دگرگونی اجتماعی. ترجمه سید محسن حکیم. حکومت اسلامی، شماره 9.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعه مدرسین، ج5، 2، 11-12، 4، 19.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1373). مجمع البیان. تهران: انتشارات ناصرخسرو، ج3.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج6.
غفاری، غلامرضا؛ ابراهیمی لویه، عادل (1384). جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی. تهران: انتشارات آگرا و لویه.
فخر رازی، محمدبن عمر (1420ق). مفاتیح‌الغیب (تفسیر کبیر). بیروت: داراحیاء التراث العربی، ج18، 11.
فروغی، محمدعلی (1367). سیر حکمت در اروپا. تهران: نشر زوار.
فیض‌‌کاشانی، ملامحسن (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: انتشارات الصدر، ج2.
قرائی مقدم، امان‌الله (1377). مبانی جامعه‌شناسی. تهران: انتشارات ابجد.
کوزر، لوئیس (1388). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
گاتری، ویلیام کیت چمبرز (1376). تاریخ فلسفه یونان، هراکلیتوس. ترجمه مهدی قوام صفری. تهران: نشر فکر روز.
گیدنز، آنتونی (1389). جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
مطهری، مرتضی (1364). پیرامون جمهوری اسلامی. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، ج17.
مطهری، مرتضی (1384). جامعه و تاریخ. تهران: انتشارات صدرا، چاپ هفدهم.
مغنیه، محمدجواد (1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج2-3، 6.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج9.
Jameson, K.P. (2006). Has Institutionalism won the Development Debate? Jornal of Economic Issues, 40(2).
Kandermans, B. (1984). Mobilization and Participation: social psycological expansions of resource-Mobilization theory. Am. Social. Rev. vol.49, p. 583-600.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 48 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 44 |
||