عضو هیات علمی گروه پژوهش هنر دانشکده هنر دانشگاه نیشابور
تاریخ دریافت: 24 دی 1403،
تاریخ پذیرش: 28 بهمن 1403
چکیده
تعاریف متعدد و گاه متناقضی از ترکیب مفهومی شهر اسلامی ارائه شده است. از آنجا که تعریف – به‌وجه عقلانی آن- می‌تواند مصدر بسیاری از انگیزش‌ها و اقدامات بعدی باشد و حوزه‌های مطالعاتی خاصی را رقم بزند، میل به تعریف و نیل به جامعیت و مانعیت امر معرف، بسی اهمیت دارد. در تعریف شهر اسلامی- بیشتر با تسامح و گاه با تغافل روبه‌رو بوده‌ایم؛ زیرا شهر اسلامی به‌معنی شهر اسلام نیست، بلکه شهر مبتنی بر فرهنگ اسلامی و منتسب به آن است. شهر اسلامی- الزاماً- به معنی شهری که تنها و تنها مسلمانان در آن به سر می‌برند، نیست و حتی به معنی شهری که مسلمانان آن را ساخته‌اند نیز نمی‌باشد. شهر اسلامی تنها معطوف به کالبد و منتهی وممتاز به عوارض صوری نیست، بلکه بستری مدنی برای رویش و تحقق آرمان‌های انسانیِ منویات نبوی است. ازاین‌رو در فرآیند نموِ تمدن اسلامی، شهرسازی- بیش و پیش از معماری- منزلت منیع و جایگاهی رفیع داشته است. مسئلۀ این پژوهش، شهر اسلامی، ابعاد و ارکان مختلف آن با رویکرد به منظر است. چنانکه می‌دانیم حس بینایی انسان در صدر حواس او، بیشترین اثرپذیری و اثرگذاری را دارد. براین اساس، هدف این تحقیق رسیدن به حقانیت بصیرتی شهر اسلامی است که البته تا حد زیادی وابسته و مربوط به حقانیت بصری آن می‌باشد. روش پژوهش مبتنی بر مطالعات توصیفی تبیینی است و اهمیت و ضرورت آن این است که تبیین ِنظام بصری شهر اسلامی را می‌توان دغدغه‌ای انسان‌شناختی –ازمنظر مطالعات درون دینی- نیز درنظر گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سیمای شهر اسلامی می‌تواند معرف نظام رفتاری شهر، مبین شالوده‌های ارزشی دینی و مبلغ نگرۀ فرهنگ اسلامی به انسان باشد.
Theology of the Islamic City: Hidden Aspects and Capacities
نویسندگان [English]
Alireza Bavandian
Faculty member of the Art Research Department, Faculty of Art, University of Neyshabur
چکیده [English]
Various and sometimes contradictory definitions have been proposed for the concept of the "Islamic city." Since a rational definition can serve as a foundation for many subsequent motivations and actions, as well as shape specific areas of study, the desire for a precise and comprehensive definition is of great importance. The term "Islamic city" does not simply mean "the city of Islam" but rather a city founded upon and associated with Islamic culture. An Islamic city is not necessarily one inhabited exclusively by Muslims, nor is it solely a city built by Muslims. It is not limited to physical structures or mere formal characteristics but is a civic environment that nurtures and realizes the human ideals expressed in prophetic teachings. Thus, in the growth of Islamic civilization, urban planning has held a more significant position than architecture itself. This study explores the dimensions and fundamental elements of the Islamic city with a particular focus on its visual aspects. Since human vision plays a primary role in perception and influence, this research aims to establish the legitimacy of the visual identity of the Islamic city, which is largely dependent on its visual authenticity. The research methodology is descriptive-explanatory, emphasizing the anthropological concerns of the visual system of the Islamic city from an intra-religious perspective. The findings indicate that the visual appearance of the Islamic city can serve as an indicator of behavioral norms, reflect religious value foundations, and promote the Islamic cultural perspective on humanity.
کلیدواژه‌ها [English]
Islamic city, visual system, humanism, prophetic teachings, pure life
مراجع
آلکساندر، کریستوفر (1389)؛ معماری و رازجاودانگی ، ترجمه مهرداد قیومی بید هندی ، تهران ، روزنه
ابرقویی فرد، حمیده ؛ منصوری ، سید امیر؛ بازخوانی مولفه های سازنده سازمان فضایی شهر ایرانی پس از اسلام در سفرنامه های قرن نهم تا چهاردهم هجری قمری، منظر، دوره 13 شماره 55
آیت اللهی ، حبیب الله (1364) ؛ هنرچیست ، تهران ، مرکز فرهنگی رجاء
ابراهیمی ، نادر (1378)، " چیستی و فلسفه هنر " ، تدوین عباس نبوی ، تهران ،مرکز پژوهش های اسلامی نهاد - قطران
انتخابی ، امیر و همکاران (1397)؛ تحلیلی بر ارتباط شهر یادگیرنده و شهر خلاق در راستای دستیابی به شهر پایدار(مطالعه موردی: شهر رشت)، مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، دوره 13 شماره 2
اعوانی ، غلامرضا (1375)؛ حکمت و هنرمعنوی ، تهران ، انتشارات گروس
امین زاده ، بهناز ؛ نقی زاده ، محمد (1381) ؛ آرمانشهر اسلام: شهر عدالت ، دوفصلنامه صفه ، شماره 35 سال
بکار ، عثمان (1381) ؛ طبقه بندی علوم از نظر حکمای مسلمان ، ترجمه جواد قاسمی ، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
بیات، بهرام (1393)، رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگی های شهر اسلامی ، نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان ، دوره چهارم، شماره 1
پژمان ، پورمند، حسن علی؛ ریخته گران، محمد رضا (1358)،" حقیقت مکان و فضای معماری "، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره چهارم، بهار-تابستان 1358 صص 60-43
پرتوی ، پروین (1387) ؛ پدیدار شناسی مکان ، تهران ، انتشارات فرهنگستان هنر
پوراحمد، احمد؛ پوراحمد ، عطیه(1398)؛ ساخت فضایی شهر در ایران قبل و بعد از اسلام، شهر پایدار دوره اول شماره 1
پیربابایی ، محمد تقی ، فرخی ، مریم (1390) ؛ " تأملی بر مفهوم منظر شهری در شهرهای ایرانی – اسلامی از گذشته تا به حال " ، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی
پور محمدی ، مرضیه و همکاران(1396)؛ شهراسلامی ، تخیل یا واقعیت ، دانش شهرسازی، دوره 3 شماره 2 پیاپی 7
حبیبی ، محسن (1378)؛ ازشار تا شهر، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران
حسینی کومله، مصطفی، ستوده علمباز، فاطمه (1392)،" نقش خاطره جمعی در باززنده سازی بافت های شهری: ارائه راهکار در خصوص ناحیه تاریخی لاهیجان "، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 4 صص 99-72
خاک زند، آقابزرگی (1393) ؛ سنجش مولفه های کیفیت فضای شهری ، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش های معماری اسلامی ، سال اول ، شماره دوم بهار
خستو ، مریم؛ حبیب، فرح (1395) ؛ رویکردی تحلیلی به تاثیر کالبد شهر بر فرهنگ با تاکید بر بافت شهری (مطالعه موردی: شهر قزوین)، مطالعات شهر ایرانی اسلامی ، دوره: 7 شماره:26
خیرآبادی، فواد؛ نورمحمد زاد، حسین؛ علیزاده ،هوشمند (1396)،" نقش جهت گیری کالبد فضاهای شهری در میزان آسایش اقلیمی شهروندان (مطالعه موردی: شهر بندرعباس)، نشریه جغرافیا و پایداری محیط، شماره 24، پاییز 1396 صص31-15
رسولی،عرفان و مهران دشتی (۱۳۹۵)، راهکارهای تقویت نقش فرهنگی اجتماعی در مسکن معاصر به منظور احیای مفاهیم معماری -ایرانی اسلامی و ارتقاء حس مکان، دومین کنفرانس بین المللی یافته های نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران، کنفدراسیون بین المللی مخترعان جهان (IFIA)
ریخته گران ، محمد رضا (1380) ؛ هنر، زیبایی ، تفکر، تهران ، نشرساقی
رید ، هربرت (1374) ؛ معنی هنر ، ترجمه نجف دریا بندری ، تهران ، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
زاهدی ، تورج (1377) ؛ حکمت معنوی موسیقی ، تهران ، انتشارات فردوس
شاطریان ، رضا (1390)؛ تحلیل معماری مساجد ایران ، تهران ، نوپردازان
فرید ، امیر (1394)، "بررسی ویژگی های بصری حروف در نستعلیق "، دوفصلنامه علمی- ترویجی پژوهش هنر ، اصفهان، پژوهش، سال پنجم ،شماره 10 صص 113-101
عابدین زاده شیخ، عادل (1391)، طراحی دانشکده معماری و فضاهای پیرامونی وابسته با رویکرد ارتقاء حس تعلق خاطر مکانی، تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهر سازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
لیتکوهی، ساناز ؛ سنجری، سپیده (1393) ؛ مقایسه معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش های معماری اسلامی ، سال اول ، شماره دوم بهار
لینچ، کوین (1378)؛ سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی ، تهران ، موسسه انتشارات دانشگاه تهران
