علی اکبریان, حسنعلی. (1403). بررسی مرجعیت قرآن در اعتبارسنجی سنت برای استنباط فقهی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), 7-34. doi: 10.22034/jrj.2025.69012.2815
حسنعلی علی اکبریان. "بررسی مرجعیت قرآن در اعتبارسنجی سنت برای استنباط فقهی". اسلام و مطالعات اجتماعی, 10, 4, 1403, 7-34. doi: 10.22034/jrj.2025.69012.2815
علی اکبریان, حسنعلی. (1403). 'بررسی مرجعیت قرآن در اعتبارسنجی سنت برای استنباط فقهی', اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), pp. 7-34. doi: 10.22034/jrj.2025.69012.2815
علی اکبریان, حسنعلی. بررسی مرجعیت قرآن در اعتبارسنجی سنت برای استنباط فقهی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 10(4): 7-34. doi: 10.22034/jrj.2025.69012.2815
بررسی مرجعیت قرآن در اعتبارسنجی سنت برای استنباط فقهی
دانشیار گروه فقه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم. قم، ایران.
تاریخ دریافت: 25 اردیبهشت 1403،
تاریخ بازنگری: 11 بهمن 1403،
تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1403
چکیده
مرجعیت یک منبع معرفتی در فقه به معنای تأثیرگذاری اصلی آن منبع در استنباط فقهی است. استنباط حکم شرعی دارای چند منبع معرفتی است، ازجمله قرآن، سنت و عقل. سؤال این است که آیا قرآن، علاوه بر داشتن مرجعیت علمی در فقه، بر منبع سنت نیز مرجعیت دارد؟ موضوع این نوشتار بررسی مرجعیت قرآن بر سنت در استنباط فقهی است. پیش‌فرض بحث این است که قرآن مرجع انحصاری در استنباط فقهی نیست و سنت نیز در این زمینه مرجعیت دارد. قرآن و سنت هر دو در دلالت و رساندن معنای خود استقلال دارند. در مقالۀ حاضر، مرجعیت قرآن بر سنت در استنباط فقهی بر اساس فرایند سه‌مرحله‌ای تمسک به روایات، شامل اعتبار، دلالت و جهت صدور، بررسی شده است. بر اساس داده‌های این مقاله که با روش تحلیلی انجام شده است، قرآن در اعتبار سند مرجعیت بر سنت دارد که می‌توان آن را «مرجعیت مطلق» نامید. همچنین، هر یک از قرآن و سنت در دلالت نسبت به دیگری نوعی مرجعیت دارند که می‌توان آن را «مرجعیت نسبی» خواند. علاوه بر این، هر یک از قرآن و سنت می‌تواند به‌عنوان قرینه‌ای در تشخیص جهت صدور دیگری عمل کند؛ اما این قرینیت تأثیرگذاری اصلی نیست و قرائن مهم‌تری در این زمینه وجود دارد؛ بنابراین، نمی‌توان این مورد را مرجعیت نامید.
Reviewing the Qurʼān’s Authoritative Role in Validating the Sunnah for Jurisprudential Inference
نویسندگان [English]
Hassanali Aliakbarian
Department of Jurisprudence, Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]
In Islamic jurisprudence, the concept of marjaʻīyyat (epistemic authority) refers to a source’s primary influence in deriving jurisprudential rulings. While multiple authoritative sources exist for deriving religious rulings—including the Qurʼān, sunnah (the Prophet’s normative practice), and ʻaql (reason)—this study investigates whether the Qurʼān possesses authority not only as an independent source but also over the sunnah itself in the process of jurisprudential inference. This article examines the Qurʼān’s authoritative relationship with the sunnah in jurisprudential derivation, operating on the fundamental premise that neither source holds exclusive authority, and that both maintain independent interpretive and communicative functions. The analysis employs a threefold methodological framework assessing: (1) textual validity (ḥujjīyah), (2) semantic implication (dalālah), and (3) historical occasion of issuance (shaʼn al-nuzūl/al-wurūd). Through analytical methodology, this study demonstrates that the Qurʼān exercises absolute authority over the sunnah regarding document validity. Concerning semantic implication, both texts exhibit a relationship of relative mutual authority. While either source may provide contextual clues for interpreting the other’s occasion of revelation, such auxiliary functions do not constitute primary authoritative influence, as more determinative indicators exist for this purpose. These findings contribute to ongoing scholarly discussions about hierarchical relationships between primary Islamic legal sources, while clarifying the nuanced boundaries of Qurʼānic authority in sunnah-based jurisprudence. Keywords: Epistemic Authority, Qurʼān, Sunnah, Islamic Jurisprudence, Textual Validity, Semantic Indication, Occasion of Revelation
آقایی، علی. (پاییز ۱۳۸۹). قرآن بسندگی و انکار حجیت حدیث. معرفت کلامی، سال اول، شمارۀ ۳، ۹۳-۱۱۴.
ابن سینا، حسین. (۱۴۰۴ق). الشفاء، الإلهیات. (تصحیح: سعید زائد، الاب قنواتى)، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی بقم.
اسفندیاری (اسلامی)، رضا. (۱۳۹۸). جایگاه قواعد استظهار در حلّ مسائل مستحدثه. قم: پژوهشکدۀ فقه و حقوق. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم.
اکبری دستک، فیض اله. (1394). جامعیت قرآن از دیدگاه امام خمینی;. پژوهشنامۀ متین، دورۀ 17، شمارۀ 67، 1-22.
أمین الإسترآبادی، محمد. (1424ق). الفوائد المدنیة والشواهد المکیة. (تحقیق: رحمة الله رحمتی أراکی)، چاپ اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
بجنوردی، محمد حسن. (1419ق). القواعد الفقهیة. (تحقیق: مهدی مهریزی و حسین درایتی)، چاپ اول، بی‌جا: نشر هادی.
بحرانی، یوسف. (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
برقی، أحمد بن محمد. (۱۳۷۰).المحاسن. (تحقیق، تصحیح و تعلیق: السید جلال الدین الحسینی)، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
حر عاملی، محمد. (۱۴۱۴ق). وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
حسینی سیستانی، سیدعلی. (۱۳۹۸). تعارض الأدلة و اختلاف الحدیث، (به قلم: سید هاشم هاشمی)، چاپ اول، ایران: اسماعیلیان.
حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن. (1413ق). الرسائل التسع. (تحقیق: رضا أستادی)، چاپ اول، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی بقم.
حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف. (۱۴۱۷ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. (تصحیح تقدیم و تعلیق: حسن حسن زادة آملی)، چاپ هفتم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
حمیری، أبی العباس عبد الله. (1413ق). قرب الإسناد. چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
خمینی، مصطفی. (۱۳۷۶). تحریرات فی الأصول. چاپ اول، بی‌جا: مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی;.
سبحانی، جعفر. (۱۴۱۸ق). موسوعة طبقات الفقهاء. چاپ اول، قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
سبحانی، جعفر. (1421ق). أضواء على عقائد الشیعة الإمامیة. چاپ اول، قم: مؤسسة الإمام الصادق7.
سبحانی، جعفر. (1431ق). المبسوط فی أُصول الفقه. چاپ اول، قم: موسسۀ امام صادق7.
شحرور، محمد. (2000م). نحو اصول جدیدة للفقه الاسلامی، فقه المرأة (الوصیة - الإرث – القوامة – التعد- اللباس). چاپ اول، دمشق: الأهالی للطباعة والنشر والتوزیع.
شریفی، علی؛ عارفی، خلیل. (1401). حکمیزاده و نقد دیدگاه او در انکار حجیت احادیث. دو فصلنامۀ علمی حدیث پژوهی، سال 14، شمارۀ 28، 267-290.
قطب تعمیق ایمان دینی، میز توسعه و تعمیق فرهنگ قرآنی، کارگروه مرجعیت علمی قرآن کریم. (بی‌تا). منشور مرجعیت علمی قرآن کریم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
کاظمی خراسانی، محمدعلی. (۱۴۰۶ق). فوائد الأصول. (تقریر بحث میرزای نائینی، تعلیق: آغا ضیاء الدین العراقی، تحقیق: رحمت الله الأراکی)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
کلینی، أبی جعفر محمد. (۱۳۶۳). الأصول من الکافی. جلد اول (تحقیق تصحیح و تعلیق: علی أکبر غفاری)، چاپ پنجم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی، أبی جعفر محمد. (۱۳۶۵). الأصول من الکافی. جلد دوم، چ۴، (تحقیق تصحیح و تعلیق: علی أکبر غفاری)، چاپ پنجم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی، أبی جعفر محمد. (۱۳۶۷). الفروع من الکافی. جلد های سوم و پنجم، چ۳، (تحقیق تصحیح و تعلیق: علی أکبر غفاری)، چاپ پنجم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مظفر، محمد رضا. (بی‌تا). اصول الفقه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
موسی‌وند، محسن. (بهار1398). نقدی بر سه مقالۀ نقادانه بر قرآنیون». مطالعات قرآن و حدیث سفینه، شمارۀ 62، ۹۳ تا 107.
مغربی، نعمان. (1383ق). الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام. (تحقیق: آصف بن علی أصغر فیضی)، قاهره: دار المعارف.
نوری طبرسی، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل. جلد هفدهم، بیروت: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
نوری طبرسی، حسین. (بی‌تا). مستدرک الوسائل. ج۴و۵، چ۲، بیروت: مؤسسة آل البیت ع لإحیاء التراث.
هاشمی علی آبادی، سید احمد، داورپناه، محمد مهدی. (1398). بررسی و نقد مبانی فکری قرآنیون در مورد قرآن بسندگی و نابسندگی سنت رسول اکرم ص با تکیه بر آرای دکتر احمد صبحی منصور.نشریة علمی آینة معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، 105-128.
الهی بخش، خادم حسین. (۱۴۲۱ق). القرآنیون و شبهاتهم حول السنة. چاپ سوم، عربستان: مکتبة الصدیق.
