شاکری, بلال. (1403). ظرفیت استناد به قرآن کریم در تحکیم قواعد اصولی ، «موردشناسی سورۀ بقره». اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), 35-74. doi: 10.22034/jrj.2025.69710.2858
بلال شاکری. "ظرفیت استناد به قرآن کریم در تحکیم قواعد اصولی ، «موردشناسی سورۀ بقره»". اسلام و مطالعات اجتماعی, 10, 4, 1403, 35-74. doi: 10.22034/jrj.2025.69710.2858
شاکری, بلال. (1403). 'ظرفیت استناد به قرآن کریم در تحکیم قواعد اصولی ، «موردشناسی سورۀ بقره»', اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), pp. 35-74. doi: 10.22034/jrj.2025.69710.2858
شاکری, بلال. ظرفیت استناد به قرآن کریم در تحکیم قواعد اصولی ، «موردشناسی سورۀ بقره». اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 10(4): 35-74. doi: 10.22034/jrj.2025.69710.2858
ظرفیت استناد به قرآن کریم در تحکیم قواعد اصولی ، «موردشناسی سورۀ بقره»
استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد، ایران.
تاریخ دریافت: 24 مرداد 1403،
تاریخ بازنگری: 11 بهمن 1403،
تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1403
چکیده
مرجعیت قرآن کریم در علم اصول به این معنا است که برای اثبات قواعد اصولی، قرآن کریم یکی از منابع اصلی و مورد مراجعه باشد. توجه ویژه به قرآن کریم و این ذهنیت که برای هر قاعدۀ اصولی باید در آیات الهی به دنبال مستندی برای رد یا اثبات آن قاعده بود، نشان از مرجعیت قرآن کریم در علم اصول دارد. در نوشتار پیش‌رو، با این پیش‌فرض که قرآن کریم در علم اصول می‌تواند و باید به‌عنوان مرجعی علمی و الهی مورد توجه قرار گیرد، به مطالعۀ اسناد آثار اصولیان و میزان استفادۀ آن‌ها از آیات الهی برای اثبات یا رد قواعد مطرح در علم اصول پرداخته شده است. سپس با مراجعه به آیات سورۀ بقره به‌عنوان نمونه‌ای موردی از کل آیات الهی و تحلیل و بررسی دلالی آن‌ها با نگاه اثبات یا رد قواعد اصولی، این نتیجه به دست آمده است که قرآن از مرجعیت لازم در آثار اصولیان برخوردار نبوده است. چراکه به‌طور تقریبی آیات مشهور و مطرح در آثار اصولیان حدود ۳۰ آیه از مجموع آیات قرآن کریم در ۱۲ بحث اصولی است، درحالی‌که یافته‌های این پژوهش نشان‌دهندۀ قابلیت استناد به ۳۹ آیۀ مختلف در ۳۴ مسئلۀ اصولی در این سوره است. کلید واژهها: مرجعیت قرآن، ادلۀ قرآنی، قواعد اصولی.
The Capacity of Citing the Holy Quran in Strengthening Uṣūlī Principles: An Analysis of Sūrah al-Baqarah
نویسندگان [English]
Belal Shakeri
High level professor of Mashhad Seminary
چکیده [English]
Within the discipline of uṣūl al-fiqh (Islamic legal theory), the marjaʻīyyah (epistemic authority) of the Qurʼān signifies its status as a primary source for establishing foundational principles. The prevailing methodological assumption that every uṣūlī principle requires verification through Qurʼānic evidence demonstrates the scripture’s authoritative role in this field. This study investigates the Qurʼān’s actual utilization as a theological and jurisprudential reference in classical uṣūlī scholarship. Through systematic analysis of major uṣūlī works, the research first evaluates the extent to which scholars employed Qurʼānic verses to substantiate or refute legal-theoretical principles. Subsequently, it conducts a focused examination of Sūrahal-Baqarah as a representative case study, analyzing the potential application of its verses across various uṣūlī discussions. The findings reveal a significant discrepancy between the Qurʼān’s theoretical authority and its practical implementation in uṣūlī works. While classical scholars typically cite approximately thirty well-known verses across twelve uṣūlī topics, this study demonstrates that thirty-nine verses from Sūrah al-Baqarah alone could potentially serve as evidence for thirty-four distinct uṣūlī issues. These results suggest that the Qurʼān’s full hermeneutical potential remains underutilized in traditional uṣūlī discourse. Keywords: Qurʼānic Authority, Uṣūl al-Fiqh, Legal Theory, Qurʼānic Evidence, Sūrah al-Baqarah
ابن التلمسانی، عبدالله بن محمد علی شرف الدین أبو محمد الفهری المصری. (۱۴۱۹ق). شرح المعالم فی اصول الفقه. چاپ اول، بیرت: عالم الکتب للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن تیمیة، تقی الدین أبو العَباس أحمد بن عبد الحلیم. (1403ق). رفع الملام عن الائمه الاعلام. ریاض: الرئاسة العامة لإدارات البحوث العلمیة والإفتاء والدعوة والإرشاد.
ابن حزم، أبو محمد علی بن أحمد بن سعید. (بی‌تا). الإحکام فی أصول الأحکام بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (۱۴۲۰ق). التحریر و التنویر. چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ التاریخ.
ابن قدامة الجماعیلی، موفق الدین عبد الله بن أحمد. (1423ق). روضة الناظر وجنة المناظر. چاپ دوم، بی‌جا: مؤسسة الریّان للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة.
ابن قیم الجوزیة، محمد بن أبی بکر. (1411ق). اعلام الموقعین عن رب العالمین. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، ابوجعفر محمد بن حریر. (۱۴۱۲ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.
طنطاوی، سیدمحمد. (بی‌تا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. چاپ اول، قاهره: دار النهضه مصر للطباعه و النشر.
طوسى، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (۱۴۱۷ق). العُدة فی أصول الفقه. چاپ اول، قم: محمدتقی علاقبندیان.
طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الطیب البَصْری المعتزلی، أبو الحسین محمد بن علی. (1403ق). المعتمد فی أصول الفقه. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
عبدالساتر، حسن. (۱۴۱۷ق). بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس شهید صدر). چاپ اول، بیروت: الدار الاسلامیه.
علم الهدى، على بن حسین (سید مرتضی). (1376). الذریعة إلى أصول الشریعة. چاپ اول، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
فانی اصفهانی، علی. (۱۴۰۱ق). آراء حول مبحث الألفاظ فی علم الأصول. چاپ اول، قم: رضا مظاهری.
فخر رازی، أبوعبدالله محمد بن عمر. (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخرالدین رازی، أبوعبدالله محمد بن عمر. (1418ق). المحصول. چاپ سوم، بی‌جا: مؤسسة الرسالة.
فضل الله، سیدمحمدحسین. (1419ق). تفسیر من وحى القرآن. چاپ دوم، بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر.
قاسمی، محمد جمال الدین. (1418ق). محاسن التأویل. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
القاضی أبو یعلى، محمد بن الحسین الفراء البغدادی الحنبلی. (۱۴۱۰ق). العدة فی أصول الفقه. چاپ دوم، بی‌جا: بی‌نا.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (۱۳۶۸). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
الکَلْوَذَانی الحنبلی، محفوظ بن أحمد بن الحسن أَبُو الخطاب. (1406ق). التمهید فی أصول الفقه. چاپ اول، بی‌جا: مرکز البحث العلمی و إحیاء التراث الإسلامی - جامعة أم القرى، دار المدنی للطباعة والنشر والتوزیع.
کرباسی، محمدابراهیم. (بی‌تا). اشارات الاصول. چاپ اول، بی‌جا: بی‌نا.
ماتریدی، محمد بن محمد. (۱۴۲۶ق). تأویلات اهل السنه. چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
محمدی بامیانی، غلامعلی. (1997م). دروس فی الرسائل، چاپ اول. قم: دار المصطفی لاحیاء التراث.
مراغی، احمد بن مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی. چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مروجی، علی. (۱۴۱۰ق). تمهید الوسائل فی شرح الرسائل. چاپ اول، قم: مکتب النشر الاسلامی.
مصیلحی، عبد الفتاح بن محمد. (1443ق). جامع المسائل والقواعد فی علم الأصول والمقاصد. چاپ اول، مصر: دار اللؤلؤة للنشر والتوزیع – المنصورة.
مظفر، محمد رضا. (۱۴۳۰ق). أصول الفقه. چاپ پنجم، قم: نشر اسلامی.
مظفر، محمدرضا. (1375). أصول الفقه. چاپ پنجم، قم: طبع اسماعیلیان.
مغنیه، محمدجواد. (1424ق). التفسیر الکاشف. چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مغنیه، محمدجواد. (1975م). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید. چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
مفید، محمد (شیخ مفید). (1413ق). مختصر التذکرة بأصول الفقه. چاپ اول، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۱ق). الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل. چاپ اول، قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب7.
موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی. (۱۴۰۹ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، بیروت: مؤسسۀ اهل بیت:.
موسوی قزوینی، علی. (۱۴۲۷ق). تعلیقة على معالم الأصول. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی، صمدعلی. (۱۴۳۰ق). دراسات فی الأصول (تقریرات درس آیت الله فاضل لنکرانی). چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار:.
