آمار

تعداد نشریات54
تعداد شماره‌ها2,473
تعداد مقالات35,286
تعداد مشاهده مقاله14,156,003
تعداد دریافت فایل اصل مقاله6,351,421
بیژن نژاد, علی, رحمانی, علی. (1403). مرجعیت ظهورات قرآنی با حفظ حجیت خبر واحد در تفسیر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), 75-106. doi: 10.22034/jrj.2025.69696.2856
علی بیژن نژاد; علی رحمانی. "مرجعیت ظهورات قرآنی با حفظ حجیت خبر واحد در تفسیر". اسلام و مطالعات اجتماعی, 10, 4, 1403, 75-106. doi: 10.22034/jrj.2025.69696.2856
بیژن نژاد, علی, رحمانی, علی. (1403). 'مرجعیت ظهورات قرآنی با حفظ حجیت خبر واحد در تفسیر', اسلام و مطالعات اجتماعی, 10(4), pp. 75-106. doi: 10.22034/jrj.2025.69696.2856
بیژن نژاد, علی, رحمانی, علی. مرجعیت ظهورات قرآنی با حفظ حجیت خبر واحد در تفسیر. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 10(4): 75-106. doi: 10.22034/jrj.2025.69696.2856

مرجعیت ظهورات قرآنی با حفظ حجیت خبر واحد در تفسیر

جستارهای فقهی و اصولی
مقاله 3، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 37، دی 1403، صفحه 75-106
نوع مقاله: فراخوان مقالات مرجعیت قرآن در فقه و اجتهاد
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jrj.2025.69696.2856
نویسندگان
علی بیژن نژاد1؛ علی رحمانی* 2
1دانش پژوه سطح سه تفسیر و علوم قرآن مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی، مشهد، ایران
2استادیار گروه فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره مشهد، ایران.
تاریخ دریافت: 15 شهریور 1403،  تاریخ بازنگری: 18 بهمن 1403،  تاریخ پذیرش: 18 بهمن 1403 
چکیده
قرآن کریم به‌عنوان تنها کتاب آسمانی جاودان و سالم از تحریف و نیز متقن‌ترین منبع، از مرجعیت علمی ویژه‌ای در دانش‌های اسلامی برخوردار است. مسلماً جایگاه قرآن کریم وابسته به ظهورات آن است و سخن گفتن از این جایگاه بدون توجه به حجیت ظهورات قرآنی بی‌معناست. در نگاه اول، مخالفتی با حجیت و مرجعیت ظهورات قرآن وجود ندارد، لکن با توجه به وجود اشتراکات در مبانی و ادلۀ این موضوع با مبحث حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن، می‌توان ادعا کرد که دیدگاه، ادله و مبانی حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن تأثیر جدی در تعیین مرجعیت ظهورات قرآنی دارد.
این احتمال وجود دارد که انکار «امکان امضای شارع بر سیرۀ عقلائیه در حوزۀ فهم» در «حجیت خبر واحد در تفسیر» و استدلال به «عدم امکان تعبد در حوزۀ فهم»، منجر به انکار «حجیت ظواهر غیر فقهی قرآن» گردد؛ زیرا حجیت ظواهر غیر فقهی، مبتنی بر امضای شارع بر سیرۀ عقلائیه در حوزۀ فهم است که با انکار آن در حجیت خبر واحد، امکان امضای شارع در ظهورات نیز از بین خواهد رفت. در این صورت، نه‌تنها حجیت ظواهر غیر فقهی قرآن، بلکه مرجعیت علمی قرآن کریم به‌شدت تضییع خواهد شد. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی به دنبال روشن کردن نقش «مبانی اصولی عدم حجیت خبر واحد در تفسیر» بر مرجعیت ظواهر قرآن کریم است و مباحث خود را در دو بخشِ نقش محدودکنندۀ «مبانی اصولی عدم حجیت خبر واحد در تفسیر» و راه‌حل آن سامان داده است. نتایج به‌دست‌آمده در این دو بخش حاکی از آن است که اولاً، مبانی عدم حجیت خبر واحد در تفسیر، منجر به عدم حجیت تمام ظنون معتبره ازجمله ظواهر غیر فقهی قرآنی شده است که به ازبین رفتن مرجعیت قرآن کریم منتهی می‌گردد. نتیجۀ دیگر آنکه برای این مشکل، راه‌حل و تقریری نو، مبنی بر اعتبار ظنون منشأ گرفته از سیره‌های عقلائیه همچون خبر واحد و ظواهر غیر فقهی پیشنهاد شده است.
کلیدواژه‌ها
مرجعیت علمی قرآن کریم؛ حجیت خبر واحد در تفسیر؛ حجیت ظواهر؛ مبانی حجیت خبر واحد؛ مبانی مرجعیت علمی قرآن کریم
عنوان مقاله [English]
The Authority of Qur’anic Ẓuhūrāt While Preserving the Validity of Khabar al-Wāḥid in Interpretation
نویسندگان [English]
Ali Bizhannezhad1؛ Ali Rahmani2
1Akhund Khorasani Specialty Center of Islamic Propagation Office. Mashhad. Iran
2Department of Jurisprudence, Akhund Khorasani Specialty Center of Islamic Propagation Office of Qom Seminary, Khorasan Razavi Branch
چکیده [English]
The Holy Qur’an, as the only eternal and undistorted divine scripture and the most authoritative source in Islamic knowledge, holds a unique position of epistemic authority. This status is inherently tied to its ẓuhūrāt (apparent/external meanings), rendering any discussion of the Qur’an’s authority meaningless without acknowledging the authenticity of these textual manifestations.
At first glance, the validity and authority of Qur’anic ẓuhūrāt appear uncontested. However, given the parallels between the foundational principles and evidence concerning this issue and those pertaining to the validity of khabar al-wāḥid (solitary reports) in Qur’anic exegesis, it can be argued that the theoretical framework, evidence, and principles governing the authenticity of khabar al-wāḥid in interpretation significantly influence the determination of Qur’anic ẓuhūrāt’s authority.
For instance, rejecting the “possibility of the shāri’ endorsement of intellectual reasoning in the domain of comprehension” in the context of “the validity of khabar al-wāḥid in interpretation”—while asserting the “impossibility of obligatory adherence in matters of understanding”—could lead to the negation of “the validity of non-jurisprudential Qur’anic ẓuhūrāt.” This is because the authority of non-jurisprudential ẓuhūrāt relies on the shāri’ approval of intellectual reasoning in interpretation. If this principle is denied in the case of khabar al-wāḥid, the possibility of the shāri’ endorsement of ẓuhūrāt is likewise negated. Consequently, not only would the validity of non-jurisprudential ẓuhūrāt be undermined, but the epistemic authority of the Qur’an itself would be severely weakened.
Employing library-based research and a descriptive-analytical methodology, this study examines the impact of “the foundational principles denying the validity of khabar al-wāḥid in interpretation” on the authority of Qur’anic ẓuhūrāt. The discussion is structured in two parts: (1) the restrictive implications of these principles and (2) a proposed resolution.
The findings indicate, first, that the principles rejecting the authority of khabar al-wāḥid in interpretation extend to all forms of valid ẓunūn (presumptions), including non-jurisprudential ẓuhūrāt, thereby jeopardizing the Qur’an’s epistemic authority. Second, a novel solution is presented, grounded in the validity of ẓunūn derived from intellectual reasoning—such as khabar al-wāḥid and non-jurisprudential ẓuhūrāt.
Keywords: Qur’anic Epistemic Authority, Validity of Khabar al-Wāḥid in Interpretation, Authority of Ẓuhūrāt, Foundations of Khabar al-Wāḥid’s Validity, Foundations Qur’anic Epistemic Authority.
کلیدواژه‌ها [English]
Qur’anic Epistemic Authority, Validity of Khabar al-Wāḥid in Interpretation, Authority of Ẓuhūrāt, Foundations of Khabar al-Wāḥid’s Validity, Foundations Qur’anic Epistemic Authority
اصل مقاله

به فایل PDF مراجعه نمایید....

مراجع
قرآن کریم

  1. ابن منظور، محمد بن مکرم. (بی‌تا). لسان العرب. دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین. (بی‌تا). کفایة الأصول. بی‌جا: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
  3. اصفهانی، محمد حسین. (بی‌تا). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. بی‌جا: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
  4. ‏‫افشاری، علی اصغر و انصاری، حمید. (۱۴۰۲ ق). حجیت ذاتی امارات عقلایی. جستارهای فقهی و اصولی، سال 9، شمارۀ 4.
  5. ‏‫‫انتخابیان، عذرا. (۱۳۸۴). بررسی علل و آثار نظریۀ حجیت و عدم حجیت خبر واحد. فقه و تاریخ تمدن، شماره 5-6 (2)، صفحه 24-51.
  6. ‏‫انصاری، مرتضی بن محمدامین. (بی‌تا-الف‌). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. (محمدحسن بن جعفر آشتیانی)، قم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی;.
  7. ‏‫انصاری، مرتضی بن محمدامین. (بی‌تا-ج‌). فرائد الاُصول. (عبد الله نورانی)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  8. ‏‫‏‫انصاری، مرتضی بن محمدامین و لجنه التحقیق تراث الشیخ الاعظم. (1428ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  9. ‏‫اویسی، کامران. (۱۳۹۳ ق). حجیت روایات تفسیری. کنگرۀ بین المللی و اندیشۀ دینی.
  10. ‏‫ایروانی، علی. (۱۳۷۰). نهایة النهایة فی شرح الکفایة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  11. بحرانی، یوسف بن احمد. (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. (محمدتقی ایروانی، عبد العزیز طباطبایی و عبدالرزاق مقرم)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  12. ‏‫برنجکار، رضا و نصرتیان اهور، مهدی. (۱۳۹۲ ق). مقصود اصلی در اعتقادات. تحقیقات کلامی، شماره 3(1)، صفحه 75-88.
  13. ‏‫بروجردی، حسین و منتظری، حسینعلی. (بی‌تا). نهایة الأصول. قم: نشر تفکر.
  14. ‫بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل. (۱۴۱۶). الرسائل الأصولیة. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
  15. ‏‫بیژن نژاد، علی. (۱۴۰۲). باز پژوهی حجیّت اخباراحاد در تفسیر قرآن کریم. مشهد: مرکز تخصصی آخوند خراسانی.
  16. ‏‫جوادی آملی، عبد الله. (۱۳۹۰). تفسیر تسنیم. قم: انتشارات اسراء.
  17. ‫حسین زاده، محمد و محمدی، عبدالله. (۱۳۸۹ ق). اعتبار معرفت شناختی خبر واحد در اعتقادات دینی. ذهن، شماره 43(11)، صفحه 141-168.
  18. ‏‫حق پناه، رضا. (بی‌تا). قرآن و دانش اصول. تهران: سخن.
  19. ‏حکیم، عبدالصاحب و روحانی، محمد. (بی‌تا). منتقی الأصول. قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی.
  20. ‏‫حلی، حسن بن یوسف. (بی‌تا). مبادی الوصول إلی علم الأصول. (مرتضی آل یاسین و عبد الحسین محمد علی بقال)، قم: المطبعة العلمیة.
  21. ‏‫خمینی‌، روح الله. (بی‌تا). الرسائل. (مجتبی تهرانی)، قم: اسماعیلیان.
  22. خمینی‌، روح‌الله و سبحانی تبریزی، جعفر. (بی‌تا). تهذیب الأصول. قم: دارالفکر.
  23. خویی، ابوالقاسم و واعظ الحسینی، محمد سرور. (بی‌تا). مصباح الأصول. قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
  24. ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
  25. ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم و هاشمی شاهرودی، علی. (بی‌تا). دراسات فی علم الأصول. قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی.
  26. ‫‏‫داودی، محمد و حبیبی، رضا. (۱۳۹۴ ق). حجیت خبر واحد و کاربرد آن در استنباط نظام اخلاقی و تربیتی اسلام و گزاره‌های آن. پژوهش‌نامۀ اخلاق، شماره 8(27)، صفحه 49-66.
  27. درایتی، حمید. (۱۴۰۱). درس خارج اصول.
  28. ‏‫رازی، محمد بن محمد. (۱۳۹۴). شرح الرسالة الشمسیه. قم: انتشارات بیدار.
  29. ‫رحمانی سبزواری، علی. (۱۳۸۹ ق). حجیت ظاهر و بررسی راه‌های فهم متون دینی. پژوهش نامۀ فقهی، شماره 1(1)، صفحه 85-126.
  30. ‏‫رضایی اصفهانی، محمدعلی. (بی‌تا). منطق تفسیر قرآن. (جامعة المصطفی العالمیة. دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی). قم: جامعة المصطفی العالمیة.
  31. ‏‫سند، محمد. (۱۳۸۲ق-الف‌). نقش روایات در امور اعتقادی ۱. پژوهش‌های اصولی، شماره 4-5، صفحه 34-56.
  32. ‏‫سند، محمد. (۱۳۸۲ق-ب‌). نقش روایات در امور اعتقادی ۲. پژوهش‌های اصولی، شماره 6(2)، صفحه 26-51.
  33. ‏‫سهرابی فر، محمدتقی. (۱۳۹۱). علم، ظن و عقیده. قم: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  34. ‏‫سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر. (بی‌تا). الإتقان فی علوم القرآن. (فواز احمد زمرلی). قم: دار الکتاب العربی.
  35. ‏‫شاکر، محمدکاظم. (بی‌تا). مبانی و روش‌های تفسیری. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
  36. ‫شاکرین، حمید رضا. (۱۳۹۴ ق). بررسی انتقادی دیدگاه شیخ محمد سند دربارۀ حجیت خبر واحد در عقاید. قبسات، شماره 77(20)، صفحه 49-66.
  37. ‫شهید اول، محمد بن مکی. (بی‌تا). القواعد و الفوائد فی الفقه و الأصول و العربیة. (عبد الهادی سید محسن حکیم). قم: مکتبة المفید.
  38. ‏‫شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1420ق). المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الألفیة‌. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  39. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة المصطفوی.
  40. ‫صدر، محمد باقر. (بی‌تا). دروس فی علم الأصول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  41. ‫صدر، محمد باقر و هاشمی شاهرودی، محمود. (بی‌تا). بحوث فی علم الأصول. قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.
  42. ‏‫طباطبایی، محمد بن علی. (1296). مفاتیح الأصول. قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
  43. ‏‫طباطبایی، محمد حسین و خسرو شاهی، هادی. (۱۳۸۸). شیعه در اسلام (طبع جدید). قم: بوستان کتاب.
  44. ‏‫طباطبایی، محمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  45. طوسی، محمد بن حسن. (1417). العدة فی الاصول الفقه. (مصحح: محمدرضا انصاری قمی). قم: ناشر بی نام
  46. ‏‫طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. (محمدمحسن آقابزرگ تهرانی و احمد حبیب عاملی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  47. ‏‫عراقی، ضیاء‎الدین. (بی‌تا‌). نهایة الأفکار. (محمدتقی بروجردی نجفی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  48. ‏‫علم‌الهدی، علی بن حسین و گرجی، ابوالقاسم. (1376). الذریعة إلی أصول الشریعة. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  49. ‏‫علوی مهر، حسین. (بی‌تا). روش‌ها و گرایش‌های تفسیری. قم: انتشارات اسوه.
  50. ‏‫علی‌پور، مهدی و حسنی، حمیدرضا. (۱۳۸۵ ق). جایگاه شناسی علم اصول گامی به سوی تحول. قم: انتشارات مرکز مدیریت.
  51. ‏‫علیدوست، ابوالقاسم. (۱۳۸۵). فقه و عرف. قم: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  52. ‫فاضل موحدی لنکرانی، محمد. (۱۴۲۸). مدخل التفسیر. قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار (علیهم السلام).
  53. ‏‫فیومی، احمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: موسسة دار الهجرة.
  54. ‏‫لاریجانی، محمدصادق. (۱۳۸۱ ق). «کاربرد حدیث در تفسیر و معارف». الهیات و حقوق، شماره 4-5(2)، صفحه 155-174.
  55. محمدعلی‌ن‍ژاد عمران، روح‌الله و اویسی، کامران. (۱۳۹۵). بازپژوهی حجیت روایات تفسیری باتکیه‌بر دیدگاه علامه طباطبائی. اندیشۀ علامه طباطبایی، شماره 4(3)، صفحه 103-120.
  56. ‏‫محمدی، عبدالله. (۱۳۹۴ ق). اعتبار خبر واحد در تفسیر و اعتقادات از منظر علامه طباطبایی. اندیشۀ نوین دینی، شماره 43(11)، صفحه 45-64.
  57. ‏‫مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. (بی‌تا). فرهنگ نامۀ اصول فقه. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  58. ‏‫مصباح یزدی، ‌محمد‌تقی. (۱۳۸۹ ق). حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن. معرفت، شماره 152(19)، صفحه 5-14.
  59. ‫مظفر، محمد رضا. (1366). المنطق. قم: اسماعیلیان.
  60. ‫مظفر، محمد رضا. (بی‌تا). أصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
  61. ‏‫‏‫معرفت، محمدهادی. (۱۳۸۰ ق). کاربرد حدیث در تفسیر. الهیات و حقوق، شماره 1(6)، صفحه 141-146.
  62. ‏‫معرفت، محمدهادی. (1387). التفسیر الاثری الجامع. قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
  63. ‏‫معرفت، محمدهادی. (بی‌تا). ‏التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
  64. معرفت، محمدهادی و گروه مترجمان. (۱۳۷۹). تفسیر و مفسران. قم: موسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
  65. ‏‫مفید، محمد بن محمد. (بی‌تا). التذکرة بأصول الفقه. (مهدی نجف)، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
  66. ‫ملکی اصفهانی، مجتبی. (بی‌تا). فرهنگ اصطلاحات اصول. (جعفر سبحانی تبریزی)، قم: انتشارات عالمه.
  67. ‏‫مهدوی‌راد، محمدعلی. (بی‌تا). آفاق تفسیر. تهران: انتشارات هستی نما.
  68. ‏‫میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (بی‌تا). قوانین الأصول. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
  69. ‫ناصح، علی احمد. (۱۳۸۷). اعتبار و کاربرد روایات تفسیری. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب
  70. ‏‫نایینی، محمدحسین. (بی‌تا-الف‌). أجود التقریرات. (سید ابوالقاسم خوئی). قم: کتابفروشی مصطفوی.
  71. ‏‫نایینی، محمدحسین. (بی‌تا-ب‌). فوائد الاُصول. (رحمت الله رحمتی اراکی، ضیاء‎الدین عراقی و محمدعلی کاظمی خراسانی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  72. ‏‫نجفی، جعفر بن حسن. (بی‌تا). جواهر الکلام (ط. القدیمة). (علی آخوندی، رضا استادی، محمدحسن بن باقر صاحب جواهر، عباس قوچانی و محمود قوچانی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  73. ‏‫هاشمی شاهرودی، محمود. (بی‌تا). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیه السلام.
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 99


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب