1عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران (نویسنده مسئول) رایانامه: Ahmadiafzadi@pnu.ac.ir
2استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد ، ایران.
چکیده
قرآن کریم، به‌مثابۀ «ثقل اکبر»، همواره مرجع نخستین احکام و شرایع اسلام بوده و حجیت سنت نیز در پرتو آن معنا می‌یابد. مرجعیت علمی قرآن سطوح متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «اعتبار و حجیت آن در تکالیف دینی» است. یکی از موضوعاتی که قرآن کریم به‌صورت انحصاری مرجع فهم و تبیین آن بوده، «شعائر الله» است. واژۀ «شعائر» در چهار مورد از آیات قرآن، به‌صورت مضاف به لفظ جلاله به کار رفته است. بر اساس نظر مشهور، شعائر الهی یا دینی شامل مجموعه‌ای از اشخاص، اشیا، اعمال و مناسک است که به‌عنوان «مظهر و نشانه» دین شناخته می‌شوند؛ ازجمله پیامبر9 و امامان:، حج و مناسک آن، نماز جمعه و جماعت، مساجد و مشاهد ائمه:، ایام محرم و عزاداری‌ها. قرآن کریم بر تعظیم شعائر الهی تأکید کرده و از هتک حرمت آن‌ها نهی فرموده است. یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مباحث در این زمینه، مفهوم «شعائر دینی» و گستره آن است. پرسش اصلی این است که آیا شعائر دینی به مناسک و مشاعر حج محدود می‌شود یا معنایی عام‌تر دارد. این اختلاف نظر ناشی از تفاوت دیدگاه‌های اهل لغت و مفسران در تعریف این واژه است. این مقاله به روش معناشناسی و تحلیل مفهومی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده و به بررسی مرجعیت قرآن کریم در تبیین مفهوم و گسترۀ معنایی شعائر پرداخته و نشان داده است که این مفهوم به برخی مصادیق خاص محدود نیست. نتیجۀ این بررسی، تقویت دیدگاهی خواهد بود که عدم انحصار شعائر به مناسک حج را مرجح می‌داند. دیدگاه مختار این تحقیق که راهی میانه نیز پیشنهاد می‌دهد، آن است که هرچند قرآن کریم منبع و مرجع اصلی در استکشاف شعائر الهی است و آیات مرتبط با شعائر همگی در بستر مناسک حج نازل شده‌اند؛ اما با توجه به کاربرد لغوی این واژه در آیات و همچنین از رهگذر کشف ملاک آن، می‌توان هر امری را که از نظر شرع یا عرف به‌عنوان «شعائر دینی و الهی» شناخته شده و دارای دو عنصر إعلام (آشکارسازی) و اعتلا (بزرگداشت) باشد، مصداق «شعائر الله» دانست.
Criticism of the Allocation of "Shʻāʼir Allāh" to the Ḥajj Rituals in the Holy Qurʼān
نویسندگان [English]
Zahra Ahmadi afzadi1؛ Hosseain Naseri Moghadam2
1Ph.D graduate in Jurisprudence and Principles of Islamic Law from Ferdowsi University of Mashhad and faculty member at Payame Noor University of Mashhad. Ahmadiafzadi@pnu.ac.ir (Corresponding Author).
2Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad; Iran. Email: naseri1962@um.ac.ir
چکیده [English]
The Holy Qurʼān, as the "the greater weighty thing (al-Thiql al-Akbar) ", has always been the primary reference for the rulings and religious laws of Islam, and the authority of the Sunnah also finds meaning in its light. The scientific authority of the Qurʼān has several levels, one of the most important of which is "its credibility and authority in religious obligations." One of the topics for which the Holy Qurʼān has been the exclusive reference for understanding and explaining is the "God’s sacraments (Shʻāʼir Allāh) ". The word "Shʻāʼir" is used in four verses of the Quran as added to the word "Allāh". According to the widely known viewpoint, divine or religious sacraments include a set of persons, objects, actions, and rituals that are known as the "manifestations and signs" of religion which includes; the Prophet and Imāms (P.B.U.T), Ḥajj and its rituals, Friday and congregational prayers, mosques and the shrines of the Imāms, the days of Muḥarram, and mourning. The Holy Qurʼān emphasizes the veneration of Allāh’s sacraments and prohibits their desecration. One of the most important and fundamental issues in this regard is the concept of “religious sacraments” and its scope. The main question is whether religious sacraments are limited to the rituals of Ḥajj or have a more general meaning. This disagreement arises from the different views of linguists and commentators on the definition of this term. Using the method of semantics, conceptual analysis and library resources, this study examines the authority of the Holy Qurʼān in explaining the concept and semantic scope of sacraments and shows that this concept is not limited to some specific instances. The result of this study will be to strengthen the view that it is preferable non-exclusion of sacraments to the rituals of Ḥajj. The selected view of this study, which also suggests a middle way, is that although the Holy Qurʼān is the main source and reference in exploring Allāh’s sacraments, and the verses related to sacraments were all revealed in the context of the Ḥajj rituals, considering the literal use of this word in the verses and also through the discovery of its criteria, any matter that is recognized as "religious and divine sacraments " from the perspective of Sharʻ (religious law) or ʻUrf (customary practice) and has two elements ʼIʻlām and ʼIʻtilā, can be considered an example of "Allāh’s sacraments". Key Words: The Authority of the Qurʼān, Allāh’s Sacraments, Veneration of Religious Rituals, Qurʼānic Semantics.
کلیدواژه‌ها [English]
The Authority of the Qurʼān, Allāh’s Sacraments, Veneration of Religious Rituals, Qurʼānic Semantics
اصل مقاله
به فایل PDF کلی مقالات مراجعه نمایید.
مراجع
*قرآن کریم.
ابن ابی شَیبه الکوفی العبسی، أبو بکر عبد الله بن محمد. (1409ق). الکتاب المصَّنف فی الأحادیث والآثار. چاپ اول، لبنان: دار التاج.
ابن اثیر شیبانی جزری، مجد الدین أبو السعادات المبارک بن محمد بن محمد. (١٣٩٩ق). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. بیروت: المکتبة العلمیة.
ابن بابویه (صدوق)، محمد بن علی. (1363). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. دار الکتاب العربی.
ابن عاشور، محمد طاهر. (1420ق). التحریر و التنویر من التفسیر. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن عربی، محمد بن عبد الله. (1408ق). احکام القرآن. بیروت: دار الجیل.
ابن فارس، أحمد بن زکریاء القزوینی الرازی. (1399ق). معجم مقاییس اللغة. دار الفکر.
ابن فرس اندلسی، عبدالمنعم بن عبدالرحیم. (1427ق). أحکام القرآن. دار ابن حزم.
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرّم. (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب حوزه.
ابو العزائم، محمد ماضی. (1413ق). اسرار القرآن. چاپ سوم. قاهره: دار الکتاب الصوفی.
ابو الفتوح رازی، حسین بن علی. (1371). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
أبوجیب، سعدی بن حمدی بن سعید. (١٤٠٨ق). القاموس الفقهی لغةً واصطلاحاً. چاپ دوم. دمشق: دار الفکر.
ابو مظفر سمعانی، منصور بن محمد. (2010م). تفسیر السمعانی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ازهری، ابو منصور محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
آخوند خراسانی، محمد کاظم. (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسة آل البیت: لأحیاء التراث.
بحرانی، یوسف بن احمد. (1363). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
جصاص، احمد بن علی. (1405ق). احکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حسینی عاملی، محمد جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
حکیم، سید محسن. (1374). مستمسک العروة الوثقی. قم: دارالتفسیر.
حلی، محمد علی حسن. (1435ق). المتشابه من القرآن. چاپ اول. بیروت: عماد عزیز.
خوئی، سید ابو القاسم. (1418ق). موسوعة الامام الخوئی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
خوئی، سید ابوالقاسم. (1352). اجود التقریرات. قم: مطبعه عرفان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1427ق). مفردات الفاظ القرآن. چاپ دوم. قم: طلیعۀ نور.
رواس قلعجی، محمد. (1408ق). معجم لغة الفقهاء، معجم لغة الفقهاء. چاپ دوم. بیروت: دار النفائس للطباعة والنشر والتوزیع.
زبیدی، محمّد مرتضى الحسینی. (1422ق). تاج العروس من جواهر القاموس. کویت: وزارة الإرشاد والأنباء فی الکویت.
زمخشری، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف. بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1436ق). الایضاحات السنیة للقواعد الفقهیة. قم: مؤسسة الامام الصادق7.
سند بحرانی، محمد. (1432ق). بحوث فی القواعد الفقهیة. چاپ دوم. بیروت: دار المتقین.
سند بحرانی، محمد. (1424ق). قاعدة الشعائر الدینیة. تقریرات بحث آیت الله الشیخ محمد السند بقلم فیصل العوامی. چاپ اول. بیروت: مؤسسة اُمّ القُری للتحقیق و النشر.
سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن. (1404ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
شافعی، محمد بن ادریس. (1412ق). احکام القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیة.
صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر. (1421ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل البیت:.
صادقی تهرانی، محمد. (1406ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
صادقی تهرانی، محمد. (1377). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن. چاپ اول. قم: مکتبة محمد الصادقی الطهرانی.
صدر (شهید)، سید محمد باقر. (1417ق). بحوث فی علم الاصول. بیروت: دار الاسلامیة.
صفار، فاضل. (1434ق). فقه الشعائر الدینیة النهج الاهی لأحیاء الدین و ابقاء الاُمة. کربلا: مکتبة العلّامة ابن فهد الحلی.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1421ق). مختصر المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. تهران: انتشارات اسوه.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1352). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن. (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. بیروت: دار المعرفة.
طبری، محمد بن جریر. (1422ق). جامع البیان عن تاویل آی القرآن (تفسیر الطبری). چاپ اول. قاهره: دار الهجر.
طحاوی، احمد بن محمد. (1416ق). أحکام القرآن الکریم. مرکز البحوث الإسلامیة التابع لوقف الدیانة الترکی.
طریحی نجفی، فخر الدین. (1362). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
طریفی عبدالعزیز بن مرزوق. (1438ق). التفسیر و البیان لأحکام القرآن. مکتبة دار المنهاج.
طنطاوی، محمد سید. (1997م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. چاپ اول. قاهره: نهضة مصر.
طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طیّب، عبد الحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. تهران: بی جا.
عبده، محمد. (1427ق). الاعمال الکاملة. چاپ دوم. مصر: دار الشروق.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی7.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیت: لأحیاء التراث.
فاضل جواد، جواد بن سعید کاظمی. (1365). مسالک الافهام الی آیات الاحکام. چاپ دوم. تهران: مرتضوی.
فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله. (1373). کنز العرفان فی فقه القرآن. چاپ پنجم. تهران: مرتضوی.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. ایران: مؤسسۀ دار الهجرة.
فضل‌‌‌الله، محمدحسین. (1439ق). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر و التوزیع.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1395). مفاتیح الشرایع. تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری.
فیومی مقری، احمد بن محمد. (بی تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. دار الفکر للطباعة و النشر.
فیروزآبادى، مجد الدین أبو طاهر محمد بن یعقوب. (١٤٢٦ق). القاموس المحیط. چاپ هشتم. بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع.
قُرطبی، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو.
قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله. (1405ق). فقه القرآن. چاپ دوم. قم: مکتبة الله العظمی المرعشی النجفی.
