آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,499 |
| تعداد مقالات | 35,584 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,634,246 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,585,628 |
بررسی انتقادی مفهوم «قطبیت» و سنجش آن با آموزۀ «نیابت» در امامیه با تأکید بر طریقت نعمت‌اللهی گنابادی | ||
| نقد و نظر | ||
| دوره 30، شماره 118، تیر 1404، صفحه 100-123 اصل مقاله (1.44 M) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jpt.2025.70220.2175 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد شهبازیان* 1؛ محمد رضا لایقی2 | ||
| 1استادیار، گروه جریان‌شناسی، پژوهشکده مهدویت، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران. | ||
| 2استادیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 16 آبان 1403، تاریخ بازنگری: 11 اسفند 1403، تاریخ پذیرش: 13 اسفند 1403 | ||
| چکیده | ||
| ادعای ارتباط با حضرت مهدی (عج) و وکالت از جانب ایشان، یکی از پررونق‌ترین عنوان‌ها میان مدعیان دروغین است. شیخ طوسی درکتاب الغیبة، مصادیقی از مدعیان را نام می‌برد و به محمد بن نصیر نمیری، احمد بن هلال کرخی، محمد بن علی بن بلال، حسین بن منصور حلاج، شلمغانی و ابودلف کاتب اشاره می‌کند. در چند سدۀ اخیر نیز افرادی با استفاده از عنوان‌های هادی امت، وکیل امام، ولی میانی، رکن رابع و یا واسطۀ فیض، جایگاه نیابت خاص را برای خود ادعا کرده‌اند. صوفیان نیز با طرح اندیشۀ انسان کامل و باور به قطب، به فردی محوری و انسانی الهی معتقد شدند که در هر زمان واسطۀ میان خداوند و بندگان اوست و واسطۀ فیض خداوند بر زمین است. محمد گنابادی (بیچاره) ملقب به ملاسلطان گنابادی یکی از مهم‌ترین صوفی معاصر نعمت‌اللهی است که در آثار پرشمار خود به این مسئله پرداخته است. وی در تبیینی که برای توجیه جایگاه قطب صوفی کنار امام شیعی ارائه می‌دهد، آنان را نایبان امامان در نشر طریقت معرفی کرده که لازم است «بیعت خاصۀ ولویه» با آنان صورت گیرد. در این مقاله برآنیم با رویکردی توصیفی - تحلیلی و انتقادی، افزون بر ارائۀ تصویری روشن از جایگاه قطب در اندیشۀ صوفیان نعمت‌اللهی معاصر، آن را با آموزۀ نیابت در اندیشۀ امامیه بسنجیم و نقدهای وارد بر آن را بیان کنیم. نتایج به‌دست‌آمده از این بحث چنین است که در میان صوفیان شیعی، به‌ویژه گنابادیه، عنوان قطب، هم‌رده با جایگاه نیابت خاص نزد امامیه است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نیابت؛ نعمت‌اللهیه؛ امامیه؛ ملاسلطان گنابادی؛ قطبیت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Critical Examination of the Concept of " Qutbiyyah " and Its Comparison with the Doctrine of " Deputyship " in the Imamiyyah with Emphasis on the Nematollahi Gonabadi order | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Shahbaziyan1؛ mohammadreza layeghi2 | ||
| 1Assitant Profssor,,Department of Ideological Currents, Mahdism Research Institute, Research Institute of Islamic Culture and Sciences, Qom, Iran. | ||
| 2Assistant professor, Department of Theology, Faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The claim of having a direct connection to Imam Mahdi (AS) and acting as his deputy has been a recurring theme among false claimants throughout history. Sheikh Tusi, in his book Al-Ghaybah, mentions several individuals who made such assertions, including Muhammad ibn Nusayr Numayri, Ahmad ibn Hilal al-Karkhi, Muhammad ibn Ali ibn Bilal, Husayn ibn Mansur al-Hallaj, Shalamghani, and Abu Dulaf al-Katib. In recent centuries, others have adopted titles like "Guide of the Ummah," "Imam's Deputy," "Intermediate Wali (guardian)," "Fourth Pillar," or "Channel of Grace" to claim a status similar to the special deputies of the Imam. Sufis, with their concept of the Perfect Human and belief in the Qutb (Spiritual leadership), also subscribe to the idea of a central, divine human figure who, at any given time, acts as an intermediary between God and His servants, serving as the channel through which divine grace flows to the Earth. Muhammad Gonabadi (Bichareh), known as Mulla Sultan Gonabadi, is one of the most prominent contemporary Ni'matullahi Sufis who has addressed this issue extensively in his numerous works. In his explanations attempting to justify the position of the Sufi Qutb alongside the Shi'a Imam, he describes them as the deputies of the Imams in spreading the spiritual path (tariqa). He further asserts that a "special wilaya (spiritual guardianship) allegiance" must be paid to them. This article aims to provide a clear picture of the Qutb's position in contemporary Ni'matullahi Sufi thought through a descriptive, analytical, and critical approach. We will then compare this concept with the doctrine of deputyship (ni'abah) in Imamiyyah thought and present the criticisms leveled against it.The findings of this discussion indicate that among Shi'a Sufis, particularly the Gonabadis, the title of Qutb is considered equivalent to the position of the special deputyship in Imamiyyah. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Deputyship, Ni'matullahi, Imamiyyah, Mulla Sultan Gonabadi, Qutbiyyah (Spiritual leadership) | ||
| مراجع | ||
|
آزمایش، سید مصطفی. (۱۳۸۱). درآمدی بر تحولات تاریخی سلسلۀ نعمت‌اللهیه در دوران اخیر. تهران: حقیقت.
الهی، نورعلی. (1373). آثار الحق (چاپ چهارم). تهران: چاپ دیبا.
ابن‌خلکان، احمد بن محمد. (بی‌تا). وفیات الاعیان. بیروت: دارالفکر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم بن علی. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
استخری، احسان‌الله. (بی‌تا). اصول تصوف. تهران: کانون معرفت.
اصفهانی، آقا عبدالغفار. (1372). رساله سعادتیه. تهران: حقیقت.
باخزری، یحیی. (1383). اوراد الاحباب و فصول الآداب (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیدختی، محمدحسن (صالح‌علیشاه). (1380). یادنامه صالح. تهران: حقیقت.
تابنده، سلطان حسین. (1382). رساله رفع شبهات. تهران: حقیقت.
تابنده، سلطان حسین. (1384). نابغه علم و عرفان. تهران: حقیقت.
تهانوی، محمد اعلی بن علی. (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مقدمه عجم رفیق. لبنان: مکتبه ناشرون.
جذبی، سید هبت‌الله. (1381). باب ولایت. مقاله هشتم. تهران: حقیقت.
جرجانی، علی بن محمد، (1370). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.
خاوری، اسدالله، (1362). ذهبیه تصوف علمی –آثارادبی. تهران: دانشگاه تهران.
سجادی، سید جعفر. (1401). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
السد آبادی، عبید الله بن عبدالله. (1414 ق). المقنع فی الامامة. قم: نشر اسلامی.
سوری، محمد. (1400). تصویر امامان شیعه در متون زهد و تصوف نخستین، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
سیدین، علی. (1387). پشمینه پوشان. تهران: نی.
شهبازیان، محمد.)1401 (. تحلیلی بر نیابت خاص در غیبت کبری. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
صدر، سید محمد. (1421 ق). تاریخ الغیبة الصغری. بیروت: دارالتعارف.
صدوق، محمد بن علی. (1395 ق). کمال الدین و تمام النعمة (مصحح: علی اکبر غفاری، ج2، چاپ دوم). تهران: اسلامیه.
طبرسی، احمد بن علی. (۱۳۸۳ ش). الاحتجاج (محقق: ابراهیم بهادری). قم: اسوه.
طبری (منسوب)، محمد بن جریر. (1413 ق). دلائل الإمامة، بعثت، (چاپ اول)، قم.
طوسی، محمد بن حسن. (1373). اختیار معرفة الرجال، رجال.(چاپ سوم). قم: جامعه مدرسین.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). الغیبة. منشورات الفجر للطباعة و النشر و التوزیع (چاپ اول). بیروت.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۱ ق). مصباح المتهجد. بیروت: مؤسسه فقه الشیعة.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409 ق). کتاب العین (چاپ دوم). قم: نشرهجرت.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی (مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
کیوان قزوینی، عباسعلی. (بی تا «الف»). راز گشا، برگرفته از سایت:
https://al-mostabserin.com/persian/970
کیوان قزوینی، عباسعلی. (بی‌تا «ب»). عرفان نامه، حج نامه. برگرفته از سایت:
https:// B2n.ir/tn6237
گنابادی، ملاسلطان محمد (سلطان علیشاه). (1379 «الف»). مجمع السعادات. تهران: حقیقت.
گنابادی، ملاسلطان محمد (سلطان علیشاه). ( 1379«ب»). سعادت‌نامه. تهران: حقیقت.
گنابادی، ملاسلطان محمد (سلطان علیشاه). (1380). ولایت‌نامه، تهران: حقیقت.
گنابادی، ملاعلی. (1346). صالحیه، تهران: دانشگاه تهران.
مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال (رحلی). بی نا.
مدرسی چهاردهی، نورالدین. (1361). سیری در تصوف، تهران: اشراقی.
مصطفوی، سید حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
مفید، محمد بن محمد. (1413 ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید. اول، قم.
ملک‌المورخین، عبدالحسین خان. (1386). مرآت الوقایع مظفری، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
نایب‌الصدر شیرازی، محمد معصوم بن زین‌العابدین. (1382). طرایق الحقایق (مصحح: محمد جعفر محجوب). تهران: سنایی.
هاشمی، ایوب. (1391). «نقد و بررسی خرقه گیری معروف کرخی از امام رضا×»، مجموعه مقالات همایش علمی- پژوهشی امام رضا×، تهران، برگرفته از سایت:
https://tarikhi.com/?p=14880 /نقد-و-بررسی-خرقه‌گیری-معروف-کرخی-از-ام/
همایونی، مسعود. (1358). تاریخ سلسله‌های نعمت‌اللهیه در ایران (چاپ دوم). تهران: پنگوئن.
همدانی، عین القضات. (1362). نامه‌های عین القضات همدانی. تهران: گلشن. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 67 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 50 |
||