آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,530 |
| تعداد مقالات | 35,886 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,497,813 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,092,323 |
راهکارهای امیرالمؤمنین علی(ع) در مواجهه با چالشهای قاعدین | ||
| تاریخ اسلام | ||
| دوره 26، شماره 1، فروردین 1404، صفحه 31-54 اصل مقاله (2.54 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/hiq.2022.61808.2200 | ||
| نویسندگان | ||
| سید آیت الله احمدی شیخ شبانی* 1؛ حامد قرائتی2؛ رحمان زارع1 | ||
| 1گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران | ||
| 2استادیار، گروه تاریخ اسلام، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 15 شهریور 1400، تاریخ بازنگری: 16 اسفند 1400، تاریخ پذیرش: 12 بهمن 1400 | ||
| چکیده | ||
| هدف این پژوهش، دستیابی به تدابیر و مواضع امیرالمؤمنین، علی(ع) در مواجهه با چالشهای ارتباطی خود با گروهی موسوم به «قاعدین» است که خود را از ورود به عرصه سیاسی در حکومت امام علی(ع) بازداشتند تا بنا بر گفته خودشان، از فتنه در امان باشند. این پرسش، امروز هم مطرح است که با بهره گرفتن از اصول حاکم بر شیوه‌‌های رفتاری امام علی(ع) در رویارویی با قاعدین، اصول رفتاری ما برای شیوه مواجهه و برخورد با ساکتین و مخالفین داخلی چگونه باید باشد؟ قعود، به معنای نشستن و قاعدین، یعنی نشستگان. در فرهنگ قرآن، این واژه در مقابل «مجاهدین» به کار رفته است و در اصطلاح، شامل افرادی است که هنگام ضرورت قیام برای حق، قعود کرده و در نزاع حق و باطل، با وجود اینکه مسئولیت دفاع از حق را دارند، از یاری جبهه حق امتناع می‌‌کنند. در زمان رسول خدا(ص) گروهی از مسلمانان چنین بودند و در جهاد شرکت نکردند که خداوند در قرآن آنان را سرزنش کرده است. در حکومت امیرالمؤمنین(ع) نیز کسانی از ابتدا با امام(ع) بیعت نکردند یا بیعت نمودند، اما در ادامه، از یاری امام(ع) کناره‌گیری کردند. آنان با اینکه از خواص در دوران حکومت امام علی(ع) محسوب می‌‌شدند، از ورود به عرصه مسائل سیاسی و نظامی خودداری کردند و قعود آنان، تأثیرات اجتماعی و سیاسی نامطلوبی بر جامعه اسلامی، به‌ویژه توده مردم بر جای گذاشت. عبدالله‌بن‌عمر (د.73ق)، سعدبن‌ابى‌‌وقاص (د.55ق)، محمدبن‌مسلمه (د.43ق) و اسامة‌بن‌زید (د.52ق)، شاخص‌‌ترین افراد این جبهه هستند. امام علی(ع) درباره آنان چنین فرمود: «حق را واگذاشتند و باطل را یارى نکردند». موضع آنان، موجب تضعیف حاکمیت و خلافت اسلامی و مایه امیدواری مخالفان و معارضان شد. چنین جریانی در تاریخ اسلام، از زمان رسول خدا(ص) بیشتر به‌عنوان عافیت‌طلبان وجود داشته و در دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) به شکلی دیگر ظهور و بروز یافت؛ جریانی که به‌تدریج هویت و مبانی فکری و حتی دینی یافت. قاعدین، با مستندسازی قعود خود به آیات و احادیث نبوی، ناآگاه خواندن مردم، فتنه خواندن جهاد، ناامید ساختن مردم و تعلیق مشارکت خویش در جهاد به امور ناممکن برای حکومت امیرالمؤمنین(ع)، چالش ایجاد کرده و مردم را دچار تردید می‌کردند. با توجه به نصوص دینی مبنی بر ضرورت شناخت و پیروی از حق، آگاهی از سیره و راهکارهای اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه امام علی(ع) در مقابله با تفکر و اقدامات قاعدین و وانشستگان از یاری حق، امری ضروری است. پژوهش حاضر، درصدد تبیین این مسئله به شیوه وصفی- تحلیلی است که امیرالمؤمنین علی(ع) چه تدابیر، مواضع و اقداماتی را در برابر این جریان به کار گرفته است؛ جریانی که با وجود عدم معارضه با خلافت حضرت، از یاری حاکمیت اسلامی خودداری کرده و حتی با سکوت خود، موجبات تردید دیگران را نیز فراهم آورده بودند. امیرالمؤمنین علی(ع) در مواجهه با چالشهای قاعدین و مدیریت جامعه، راهکارهای گوناگونی به کار بستند؛ از جمله: مماشات با قاعدین در برابر ترک بیعت، خیرخواهی و دلسوزی نسبت به آنان، استدلال و روشنگری نسبت به تناقضات نظری و عملی ایشان، نکوهش و منزوی ساختن آنان، محروم ساختن ایشان از امتیاز مجاهدین، متعهد ساختن ایشان به تعهدات اجتماعی، نظارت و کنترل، صیانت از نظم، اعتماد و بیعت عمومی، تأکید بر عقلانیت و دوری از احساسات، حمایت از تفکر و تحقیق برای تشخیص حق و باطل و نیز نهی جامعه از تندروی در برخورد با آنان. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| علی(ع)؛ روش رهبری علی(ع)؛ قاعدین؛ جهاد؛ جریان‌های سیاسی صدر اسلام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Imam ALi’s Strategies in Dealing with the Challenges of the Qāʿedīn | ||
| نویسندگان [English] | ||
| SEyyed Ayatollah Ahmadi Shykh Shabani1؛ Hamed Gheraati2؛ Rahman Zaree1 | ||
| 1Department of Islamic Education, Farhangian University, Tehran, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Department of History of Islam, Baqir al-Olum University, Qom, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| This study seeks to examine the strategies and stances adopted by Imam Ali (A.S.) in his engagement with the qaedin—a group of individuals who refrained from active political participation during his caliphate, claiming their abstention was a means of avoiding civil sedition. The research addresses the contemporary relevance of this historical issue, raising the question: In light of the principles embodied in Imam Ali (A.S.) interactions with qaedin, what behavioral guidelines should govern our own engagement with silent or internally dissenting factions. The term qaedin, derived from qoʿud (to sit), in Qor’anic usage, denotes those who refrained from striving alongside the mujahidin. It came to refer specifically to individuals who, despite bearing a moral and religious responsibility to support truth and justice, chose passivity in times of moral crisis. During the Prophet’s (PBUH) time, such individuals were reproached in the Qur’an for their failure to engage in jihad. Similarly, during Imam Ali’s caliphate, certain notable figures either refused to pledge allegiance altogether or withdrew from active support after initial allegiance. These individuals, despite being from among the political elite, distanced themselves from military and governmental affairs, and their inaction had detrimental socio-political consequences—particularly by weakening public morale and undermining the legitimacy of Imam Ali’s government. Prominent members of this group included ʿAbdollāh ibn ʿUmar (d. 73 A.H), Saʿd ibn Abi Waqqaṣ (d. 55 A.H), Moḥammad ibn Moslemah (d. 43 A.H), and Usamah ibn Zayd (d. 52 A.H). Imam Ali (A.S.) described them as those who "abandoned truth and failed to support falsehood." Their stance offered tacit encouragement to adversaries and contributed to the erosion of Islamic governance. The qaedin—a phenomenon that has existed since the Prophet’s era—eventually developed into a distinct ideological and theological orientation. These individuals often justified their passivity through selective reference to Qur’anic verses and Prophetic traditions, framing political participation as sedition, portraying the public as ignorant, and casting doubt on the legitimacy and feasibility of Imam Ali’s government. Given the Islamic emphasis on discerning and following the truth, it is imperative to study the approach of the Ahl al-Bayt (A.S.), particularly that of Imam Ali (A.S.), in confronting the ideological underpinnings and sociopolitical behaviors of the qaedin. Adopting a descriptive-analytical methodology, this research explores the concrete policies and rhetorical strategies Imam Ali (A.S.) employed in response to this group, which, despite not openly opposing his caliphate, refrained from aiding the Islamic government and, through their silence, contributed to societal doubt and hesitation. Imam Ali’s strategies included a diverse array of measures: tolerating their initial refusal to pledge allegiance, offering sincere counsel and admonishment, exposing the inconsistencies in their reasoning and behavior, publicly censuring and marginalizing them, denying them the social and spiritual privileges reserved for mujahidin, holding them accountable to communal obligations, maintaining vigilant oversight, preserving public order and allegiance, emphasizing rationality over emotionalism, promoting intellectual discernment of truth and falsehood, and discouraging the general populace from engaging in extremist reactions against them. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Imam Ali (A.S.), leadership strategy, qaedin, jihad, early Islamic political movements | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
آئینه‌‌وند، صادق، 1371-1372، «توصیف قاعدیگری در بینش تاریخی شیخ مفید»، آئینه پژوهش، 3(17-18).
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، 1404ق، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ابن‌اثیر، عزالدین أبوالحسن، 1385ق/1965م، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
ابن‌اثیر، عزالدین أبوالحسن، 1409ق، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر.
ابن‌اعثم، أحمد‌بن‌اعثم کوفى، 1411ق/1991م، الفتوح، تحقیق: على شیرى، بیروت، دار الأضواء.
ابن‌حبیب ابوجعفر محمد بغدادی، بی‌تا، المحبر، تحقیق: ایلزة لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة.
ابن‌حجر، احمد‌بن‌علی عسقلانی، 1415ق/1995م، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد مغربى، 1385ق، دعائم الاسلام، تحقیق: آصف فیضی، چاپ دوم، قم، مؤسسة آل‌البیت.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، 1988م، دیوان المبتدأ والخبر فى تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر.
ابن‌شبه نمیری، عمر، 1410ق، تاریخ المدینة المنورة، تحقیق: شلتوت، فهیم محمد، قم، دار الفکر.
ابن‌عبدالبر، ابوعمر یوسف‌بن‌محمد، 1412ق/1992م، الإستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق: على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله‌بن‌مسلم، 1992م، المعارف، تحقیق: ثروت عکاشة، چاپ دوم، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمر، 1407ق/1986م، البدایة والنهایة، بیروت، دار الفکر.
ابن‌منظور، 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار الصادر.
ابوالفداء، اسماعیل‌بن‌علی، 2007م، تقویم البلدان، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة.
اسکافی، ابوجعفر، 1402ق، المعیار والموازنة، بیروت، بی‌نا.
بلاذری، احمد، 1417ق، انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر.
تمیمی آمدی، عبدالواحد‌بن‌محمد، 1410ق، غررالحکم ودرر الکلم، تحقیق: سید مهدی رجایی، دار الکتاب الاسلامی.
ثقفی، ابراهیم‌بن‌محمد، 1395ق، الغارات، تحقیق: جلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی.
دینوری، ابوحنیفه احمد‌بن‌داود، 1368، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم، منشورات الرضى.
ذهبی، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد، 1413ق، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربى.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، دمشق- بیروت، دارالقلم- الدار الشامیة.
سید رضی، محمد‌بن‌حسین، 1414ق، نهج‌البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، قم، هجرت.
شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، 1409ق، منیة المرید، تحقیق: رضا مختاری، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
صالحی شامی، محمد‌بن‌یوسف، 1414ق/1993م، سبل الهدى والرشاد فى سیرة خیر العباد، تحقیق: عادل احمد عبد موجود و على محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة.
طبری، محمد‌بن‌جریر، 1387، تاریخ الأمم والملوک والرسل، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث.
طبرى آملى، محمد‌بن‌جریر‌بن‌رستم، 1415ق، المسترشد فی إمامة علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، تحقیق: احمد محمودی، قم، کوشانپور.
طوسی، محمد‌بن‌الحسن، 1414ق، الأمالی، قم، دار الثقافة.
غطفانی، ضرار‌بن‌عمرو، بی‌تا، التحریش، تحقیق: حسین خانصو و محمد کسکین، بیروت، دار حزم.
قاضی نعمان، 1409ق، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین.
مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الائمة الأطهار، تحقیق: جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان، 1413ق، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق: مؤسسه آل‌البیت، قم، کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان، 1413ق، الجمل والنصرة لسید العترة، تحقیق: علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید.
منقری، نصر‌بن‌مزاحم، 1404ق، وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة، منشورات مکتبة المرعشى النجفى.
ناشی اکبر، عبدالله‌بن‌محمد، 1971م، مسائل الإمامة، تحقیق: یوسف فان‌اس، بیروت، بی‌جا.
نویری، احمد‌بن‌عبدالوهاب، 1423ق، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره، دار الکتب والوثائق القومیة. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 159 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 74 |
||