محمدعلیزاده, محمدرضا. (1403). چیستی و اعتبار گزاره‌های شخصی از منظر منطق ارسطویی، رواقی و سینوی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 16(مهر1403 مسلسل 61), 100-123. doi: 10.22081/pwq.2025.70495.1208
محمدرضا محمدعلیزاده. "چیستی و اعتبار گزاره‌های شخصی از منظر منطق ارسطویی، رواقی و سینوی". اسلام و مطالعات اجتماعی, 16, مهر1403 مسلسل 61, 1403, 100-123. doi: 10.22081/pwq.2025.70495.1208
محمدعلیزاده, محمدرضا. (1403). 'چیستی و اعتبار گزاره‌های شخصی از منظر منطق ارسطویی، رواقی و سینوی', اسلام و مطالعات اجتماعی, 16(مهر1403 مسلسل 61), pp. 100-123. doi: 10.22081/pwq.2025.70495.1208
محمدعلیزاده, محمدرضا. چیستی و اعتبار گزاره‌های شخصی از منظر منطق ارسطویی، رواقی و سینوی. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1403; 16(مهر1403 مسلسل 61): 100-123. doi: 10.22081/pwq.2025.70495.1208
تاریخ دریافت: 15 خرداد 1403،
تاریخ بازنگری: 04 تیر 1403،
تاریخ پذیرش: 30 مرداد 1403
چکیده
وجود گزاره‌های شخصی از منظر منطق ارسطویی، رواقی و سینوی انکارناپذیر است؛ ولی سخنان منطق‌دانان در این سه مکتب منطقی درباره چیستی و اعتبار این گونه گزاره‌ها متفاوت و گاهی متعارض‌اند. شباهت میان شخصیه و قضایای طبیعیه و خارجیه و گزاره‌های اتمی مطرح‌نمودن تشخّص در ناحیه محمول علاوه بر موضوع و مطرح‌نمودن آن در شرطیات، سبب ابهام در چیستی شخصیه و ملاک آن شده است؛ چنان‌که نامعتبردانستن شخصیات و گزاره‌های اتمی در استدلال‌ها با تصریح منطق‌دانان به اعتبار برخی از این گونه گزاره‌ها در صغری و کبرای قیاس‌ها و نیز در استقرا و تمثیل‌ها سبب ابهام در مسئله اعتبار یا عدم اعتبار این گونه گزاره‌ها شده است. این سخنان متفاوت، ذهن منطق‌پژوهان را با این سؤالات مواجه می‌کند که ملاک شخصیه چیست و تمایز آن با گزاره‌های مشابه مانند اتمی، طبیعیه و خارجیه در چیست؟ آیا تشخّص فقط در ناحیه موضوع است یا در ناحیه محمول هم قابل طرح است؟ آیا تشخّص در شرطیات هم قابل طرح است؟ آیا گزاره‌های دارای تشخّص، در علوم و در استدلال‌ها معتبرند یا خیر؟ یافتن پاسخی دقیق برای این سؤال‌ها و یافتن راهی برای جمع میان سخنان متفاوت منطق‌دانان، ضرورت پژوهش در این زمینه را آشکار می‌کند. در این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی ارائه می‌گردد، پاسخی مبتنی بر مبانی منطق ارسطویی، رواقی و سینوی، برای سؤال‌های مذکور ارائه می‌شود و دیدگاه‌های مختلف مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.
The What and the Validity of Personal Propositions from the Perspective of Aristotelian, Stoic, and Avecinnian Logic
نویسندگان [English]
Mohammad Reza Mohammad Alizadeh
Member of the faculty of Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]
The need for personal propositions from the perspective of Aristotelian, Stoic, and Sinic logic is undeniable, but the statements of logicians on the what and the value of these propositions in these three schools are different and sometimes contradictory. The similarity between personal, natural, external and atomic propositions, the introduction of identity in the predicate area in addition to the subject, and the introduction of it in the conditions, have led to ambiguity in the what of personal propositions and their criteria, just as the invalidity of the personal and atomic propositions along with logicians' assertion of the validity of some of these propositions in minor and major syllogisms as well as in induction and analogy, has caused ambiguity in the issue of the validity or invalidity of such propositions. These different statements confront the minds of logicians with the questions of what is the criterion of personality and what distinguishes it from similar propositions such as atomic, natural, and external? Is personalization only in the subject area or can it also be proposed in the predicate area? Can personalization also be proposed in conditionals? Are statements with personalization valid in science and in arguments? Finding an accurate answer to these questions and finding a way to unite the different statements of logicians reveals the necessity of research in this field. In this study, which is presented in a descriptive-analytical manner, an answer based on the principles of Aristotelian, Stoic, and Avecinnian logic is presented for the aforementioned questions, and different perspectives are criticized and examined.
کلیدواژه‌ها [English]
Personal Proposition, Personal Conditional, Atomic Proposition, Aristotelian Logic, Stoic Logic, Avecinnian Logic
مراجع
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1981م)، تلخیص کتاب العباره، تحقیق محمود قاسم، تعلیقه تشارلس بترورث و احمد هریدی، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371)، العباره، در: الشفاء: المنطق، مقدمه ابراهیم مدکور، تحقیق محمود الخضیری، قاهره: وزاره المعارف العمومیه، افست قم، 1405ق.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375)، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، شرح الشرح قطب‌الدین رازی، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383)، القیاس، در: الشفاء: المنطق، مقدمه ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زاید، قاهره: وزاره الثقافه و الارشاد القومی، افست قم، 1404ق.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1405ق)، منطق المشرقیین، در: منطق المشرقیین و القصیده المزدوجه فی المنطق، قم: مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی.
بغدادی، ابوالبرکات هبه‌الله بن علی (1373)، المعتبر فی الحکمه، تصحیح فتحعلی‌اکبری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بهمنیار بن مرزبان (1375)، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر (1421ق)، تهذیب المنطق، در: الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
جرجانی، میرسید شریف علی بن محمد (1386)، حاشیه شرح شمسیه، در: تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه، نوشته محمد بن محمد قطب‌الدین رازی، تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
جوادی آملی، عبدالله (1375)، رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: مرکز نشر اسراء.
حاجی حسینی، مرتضی (1401)، طرحی نو از اصول و مبانی منطق با معرفی دو نظام منطقی غیر کلاسیک، دانشگاه اصفهان، چ1.
حسن‌زاده آملی، حسن (1375)، دروس اتحاد عاقل به معقول، قم: قیام.
حلّی، حسن بن یوسف (1381)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح و تعلیقه محسن بیدارفر، قم: بیدار.
حلّی، حسن بن یوسف (1412ق)، القواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه، تحقیق فارس حسون تبریزیان، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
خونجی، محمد بن ناماور (1389)، کشف الاسرار عن غوامض الافکار، مقدمه و تحقیق خالد رویهب، تهران-برلین: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران- مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین.
ساوی، عمر بن سهلان (1993م)، البصائر النصیریه فی علم المنطق، مقدمه رفیق العجم، بیروت: دار الفکر اللبنانی.
سبزواری، ملاهادی بن مهدی (1369 -1380)، شرح المنظومه، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سهروردی، یحیی بن حبش (شیخ اشراق) (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن و دیگران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهابی، محمود (1340)، رهبر خرد، تهران: کتابخانه خیام.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد بن محمود (1380)، شرح حکمه الاشراق، تصحیح، تحقیق و مقدمه حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهرزوری، شمس‌الدین محمد بن محمود (1383)، رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقایق الربانیه، تحقیق، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا) (1373-1361)، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1362)، اللمعات المشرقیه فى الفنون المنطقیه، تصحیح مشکاه‌الدین، تهران: انتشارات آگاه، چ1.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1993م)، معیار العلم فی فن المنطق، مقدمه، تعلیقه و شرح علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1408 -1410ق)، المنطقیات للفارابی، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، زیر نظر سیدمحمود مرعشی، قم: مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1373)، شرح عیون الحکمه، تحقیق احمد حجازی احمد السقا، تهران: مؤسسه الصادق۷.
فخر رازی، محمد بن عمر (1381)، منطق الملخص، مقدمه، تصحیح و تعلیقه احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری‌نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق7.
قطب رازی، محمد بن محمد (1294ق)، شرح مطالع الانوار فی المنطق، چاپ سنگی قم: کتبی نجفی.
قطب رازی، محمد بن محمد (1375)، المحاکمات؛ شرح الشرح للاشارات و التنبیهات، در: الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
قطب رازی، محمد بن محمد (1386)، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه، حاشیه سیدشریف جرجانی، تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
قطب شیرازی، محمود بن مسعود (1380)، شرح حکمه الاشراق، به اهتمام عبدالله نوری، مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل.
ماکوولسکی، آلکساندر اوسیپوویچ (1364)، تاریخ منطق، ترجمه فریدون شایان، تهران: مرزبان و پیشرو.
مطهری، مرتضی (1368)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
