آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,522 |
| تعداد مقالات | 35,774 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,183,864 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,871,590 |
چالش اجرای قانون اساسی؛ واکاوی تناسب اصل ۱۱۳ با رئیس‌جمهور یا رهبری | ||
| علوم سیاسی | ||
| مقاله 5، دوره 27، شماره 4 - شماره پیاپی 108، دی 1403، صفحه 117-146 اصل مقاله (822.35 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/psq.2025.71310.2961 | ||
| نویسنده | ||
| سید غلامرضا موسوی* | ||
| استادیار، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 16 اسفند 1403، تاریخ بازنگری: 01 خرداد 1404، تاریخ پذیرش: 01 خرداد 1404 | ||
| چکیده | ||
| قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان چارچوب بنیادین حاکمیت، بر مبنای اصول دینی و سیاسی طراحی شده و مردم‌سالاری دینی را محور نظام حکمرانی قرار داده است. یکی از مسائل مهم و مناقشه‌برانگیز در ساختار حقوقی جمهوری اسلامی، مسئولیت اجرای قانون اساسی است که بر اساس اصل ۱۱۳، بر عهدۀ رئیس‌جمهور نهاده شده است. با این حال وجود برخی محدودیت‌های حقوقی و ساختاری، همراه با نقش مقام رهبری در هدایت کلان نظام، این پرسش اساسی را مطرح می‌کند که مسئولیت اجرای قانون اساسی، از نظر کارآمدی و تناسب ساختاری، بیشتر با جایگاه رئیس‌جمهور همخوانی دارد یا با مقام رهبری؟ فرضیۀ پژوهش این است که پس از اصلاحات قانون اساسی سال ۱۳۶۸، مقام رهبری به دلیل اختیارات گسترده در سیاست‌گذاری کلان، نظارت بر قوای سه‌گانه و برخورداری از ولایت مطلقه فقیه، ظرفیت بیشتری برای اجرای مؤثر قانون اساسی دارد. این در حالی است که اختیارات رئیس‌جمهور بیشتر به حوزۀ اجرایی محدود است و در بسیاری از موارد، توانایی اعمال نظارت کلان و اجرای فرابخشی قانون اساسی را ندارد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی ساختار حقوقی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران، جایگاه دو نهاد ریاست‌جمهوری و رهبری را در اجرای قانون اساسی ارزیابی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در چارچوب فعلی قانون اساسی، کارآمدترین الگوی نظارت و اجرای قانون اساسی، مستلزم واگذاری این مسئولیت به نهادی مستقل ذیل نهاد ولایت و رهبری است؛ بر این اساس پیشنهاد اصلی پژوهش، بهره‌گیری از سازمان برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ذیل نهاد ولایت است که پیش‌تر به عنوان یک نهاد پیشنهادی مطرح شده بود. این سازمان، افزون بر وظایف کلان برنامه‌ریزی و راهبری نظام حکمرانی، می‌تواند یکی از مأموریت‌های اساسی خود را نظارت بر حسن اجرای قانون اساسی و تضمین تحقق اصول آن قرار دهد. در این چارچوب، این سازمان با ایجاد هماهنگی میان قوای سه‌گانه، تنظیم سیاست‌های کلان اجرایی و اعمال نظارت راهبردی، می‌تواند به افزایش کارآمدی، کاهش چالش‌های اجرایی و تضمین تحقق حاکمیت قانون در جمهوری اسلامی ایران کمک کند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ اصل ۱۱۳؛ رئیس‌جمهور؛ مقام رهبری؛ نظارت راهبردی؛ کارآمدی؛ سازمان برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رهبری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Challenge of Implementing the Constitution: Examining the Appropriateness of Article 113 for the President or the Leader | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyyed Gholamreza Mousavi | ||
| Assistant Professor, Baqir al-Olum University, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The Constitution of the Islamic Republic of Iran, as the fundamental framework of governance, is designed based on religious and political principles, establishing religious democracy as the foundation of its system of rule. An important and contentious issue within the legal structure of the Islamic Republic concerns the responsibility for implementing the Constitution, which, according to Article 113, is assigned to the president. However, the existence of certain legal and structural limitations, alongside the Leader's role in overseeing the general direction of the system, raises the fundamental question: From the perspective of efficiency and structural coherence, does the responsibility for implementing the Constitution align more with the office of the president or with the position of the Leader? The research hypothesis proposes that, following the constitutional amendments of 1989, the Leader—by virtue of broad powers in setting general policies, overseeing the three branches of government, and possessing absolute jurisprudential guardianship (wilāyat-i muṭlaqa-yi faqīh)—has greater capacity for the effective implementation of the Constitution. In contrast, the president’s powers are largely confined to the executive domain, and in many cases, he lacks the authority to conduct broad oversight or to implement the Constitution across sectors. Using a descriptive-analytical method, this study evaluates the roles of the presidency and the leadership in the enforcement of the Constitution, examining the legal and political structures of the Islamic Republic of Iran. The findings reveal that, within the current constitutional framework, the most efficient model for supervising and implementing the Constitution requires the delegation of this responsibility to an independent body under the authority of the Leadership. Accordingly, the study proposes the establishment of a Strategic Planning and Oversight Organization under the office of the Leadership—a body that had previously been suggested. This organization, in addition to its overarching responsibilities for governance planning and direction, could designate one of its fundamental missions to supervising the proper implementation of the Constitution and ensuring the realization of its principles. Within this framework, by coordinating among the three branches of government, setting executive macro-policies, and exercising strategic oversight, such an organization could enhance efficiency, reduce executive challenges, and help ensure the rule of law in the Islamic Republic of Iran. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| The Constitution of the Islamic Republic of Iran, Article 113, president, Leader, strategic oversight, efficiency, Strategic Planning and Oversight Organization | ||
| مراجع | ||
|
اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای. (1364). صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
اسماعیلی، م. (1383). نقش رئیس‌جمهور در اجرای قانون اساسی. دین و ارتباطات، شماره ۲۴، صص. 7-32.
تقی‌زاده، ج.؛ علی کرمی، م. (1391). مفهوم مسئولیت اجرای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات حقوقی، صص. 1-30.
خامنه‌ای، س.ع. (۸/۸/۱۳۸۰). «بیانات در دیدار با مردم اصفهان». قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3091
خامنه‌ای، س.ع. (۳۱/۶/۱۳۸۳). «بیانات در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری». قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3250
خامنه‌ای، س.ع. (۲۴/۷/۱۳۹۰). «بیانات در دیدار با دانشجویان استان کرمانشاه». قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17597
دوران، د. (1370). نظریۀ سیستم‌ها. م. یمنی (مترجم). تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
سادوسکی، و.ن.؛ بلاوبرگ، ا.و.؛ یودین، ا.گ. (1361). نظریۀ سیستم‌ها: مسائل فلسفی و روش‌شناختی. تهران: تندر.
طباطبایی مؤتمنی، م. (1380). حقوق اساسی. تهران: نشر میزان، ۱۳۸۰.
عمید زنجانی، ع.ع. (1366). فقه سیاسی. (ج. ۱). تهران: انتشارات امیرکبیر.
عمید زنجانی، ع.ع. (1389). نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیرحی، د. (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: انتشارات سمت.
لاریجانی، ع. (۲۷/۱۰/۱۳۹۱). سخنرانی در مجلس شورای اسلامی. قابل دسترسی در:
مدنی، س.ج. (۱۳۶۹). حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سروش.
مرعشی، س. ج. و همکاران. (1391). تفکر سیستمی و ارزیابی کارآمدی آن در مدیریت جامعه و سازمان. تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان. (1381.( مجموعه نظریات شورای نگهبان تفسیری و مشورتی در خصوص اصول قانون اساسی، به‌انضمام استفساریه‌ها و تذکرات، ۱۳۵۹ - ۱۳۸۰.
منتظری، ح.ع. (1408ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدوله. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
موسوی، س.غ.ر. (1402). سازمان برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی نهاد ولایت. فقه نظام‌ساز، شماره ۶.
مهرپور، ح. (1380). رئیس‌جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی. تهران: انتشارات اطلاعات.
مؤمن، م. (1415ق). کلمات سدیده فی مسائل جدیده. قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی اسفاد، م.؛ محسنی، ف. (1379). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
واعظی، ا.؛ موسوی، س.غ.ر. (1391). پژوهشی در کارآمدی نظام اسلامی. علوم سیاسی، 15(59)، صص. 7-34.
ورعی، س.ج. (1386). مبانی و مستندات قانون اساسی. دبیرخانه مجلس خبرگان قانون اساسی.
هاشمی، س.م. (1375). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. (ج. ۲؛ چاپ دوم). قم: مجتمع آموزش عالی قم.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 272 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 150 |
||