آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,473 |
| تعداد مقالات | 35,286 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,156,093 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,351,451 |
پیامدهای رویکرد حکومتی در فقه سیاسی شیعه | ||
| علوم سیاسی | ||
| مقاله 6، دوره 27، شماره 4 - شماره پیاپی 108، دی 1403، صفحه 147-180 اصل مقاله (869.89 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/psq.2025.68683.2875 | ||
| نویسنده | ||
| مهدی نارستانی* | ||
| استادیار، گروه حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 15 اسفند 1402، تاریخ بازنگری: 26 فروردین 1404، تاریخ پذیرش: 01 خرداد 1404 | ||
| چکیده | ||
| دانش فقه محصول فرایندی به نام اجتهاد است که با گذر از سه مرحلۀ منابع، مبانی و مواد، به استنباطی فنی و منظم می‌انجامد. از مهم‌ترین و مؤثرترین گرایش‌های دانش فقه در عصر کنونی گرایش فقه سیاسی است. در این گرایش سه رویکرد فردی، اجتماعی و حکومتی وجود دارد که اتخاذ هر رویکرد توسط فقیه، مواد فقهی تولیدی آن اجتهاد در فقه سیاسی متفاوت از دیگری خواهد بود. یکی از علل تفاوت و اختلاف فتاوا، اختلاف در مبانی و رویکردهای مستخرج از منابع است؛ درعین‌حال که همۀ فقیهان روشمندانه در صدد استخراج و استنباط فروع از مبانی و اصول‌اند. از دیدگاه اندیشمندان رویکرد حکومتی حاکمیت فقاهت و عدالت در عصر غیبت مورد تأیید شریعت است و مسائل سیاسی و اجتماعی مورد پیگیری فقیه، نه از باب وظیفه، بلکه از باب منصبی است که به فقیه در عصر غیبت اعطا شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که رویکرد حکومتی فقه سیاسی یک فقیه، چه تأثیری بر دیگر مواد فقهی تولیدی اندیشۀ وی دارد؟ پژوهش حاضر با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای و روش توصیفی - تحلیلی و سطح تحلیلِ محتوایی نشان می‌دهد در صورت اتخاذ رویکرد حکومتی در فقه سیاسی که امروزه در پذیرش مشروعیت حکومت و دولت اسلامی فقیه جامع‌الشرایط در عصر غیبت متبلور است، نه‌تنها مسائل فقه سیاسی متأثر از آن است؛ بلکه تمام باب‌های فقهی متأثر از این مبنا خواهد بود و با توجه به گسترۀ چنین اثرگذاری می‌توان گفت تبیین و تحلیل رویکردهای فقه سیاسی بر تحلیل و ارائه دیگر مبانی و رویکردهای یک فقیه مقدم است. برای پرهیز از اضطراب در فقه و حصول نظم در فرایند اجتهاد باید این رویکرد در تمام باب‌ها و احکام فقهی اعمال شود. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که در مسائل مهم و مبتلابه (قصاص، قضاوت، انفال، خمس، زکات، جهاد، رؤیت هلال)، این تفاوتِ رویکردهای فقه سیاسی، علت اختلاف نظر فقیهان است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| پیامد؛ رویکرد حکومتی؛ فقه سیاسی؛ حکومت اسلامی؛ مواد فقهی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Consequences of the Governmental Approach in Shiite Political Jurisprudence | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mehdi Narestani | ||
| Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Theology, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| Islamic jurisprudence (fiqh) is the outcome of a process called ijtihad, which passes through the stages of sources, foundations, and materials to result in a technical and systematic inference. Among the most significant and influential orientations of jurisprudence in the modern era is political jurisprudence. Within this orientation, there are three approaches—individual, social, and governmental. The adoption of any one of these approaches by a jurist leads to different jurisprudential outcomes in political fiqh. One of the main reasons for differences in fatwas lies in the varying foundations and approaches extracted from the sources, even though all jurists systematically strive to derive rulings from general principles. From the perspective of scholars who advocate the governmental approach, the sovereignty of jurisprudence and justice during the Occultation (ghayba; the absence of the last Shiite Imam) is endorsed by the Sharia. The political and social issues pursued by the jurist stem not from personal obligation but from the position or office granted to the jurist in the age of Occultation. The main question of this research is: What impact does the governmental approach in a jurist’s political jurisprudence have on other jurisprudential materials produced by their thought? Using library-based sources and a descriptive-analytical method with content-level analysis, the present study demonstrates that if a governmental approach is adopted in political jurisprudence—an approach currently manifest in the acceptance of the legitimacy of the government and Islamic state under a qualified jurist during the Occultation—not only will political jurisprudential issues be influenced, but all areas of jurisprudence will be affected by this foundation. Given the extent of this influence, it can be said that analyzing the approaches in political jurisprudence takes precedence over analyzing and presenting other foundations and approaches adopted by a jurist. To avoid confusion in jurisprudence and achieve consistency in the process of ijtihad, this approach must be applied across all branches and rulings of jurisprudence. The findings of the study indicate that in key and contested issues (such as qiṣāṣ [retribution], adjudication, anfāl, khums, zakat, jihad, and moon sighting), the divergence in political jurisprudential approaches is the underlying cause of the differences among jurists. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Consequence, governmental approach, political jurisprudence, Islamic government, jurisprudential materials | ||
| مراجع | ||
|
آملی، میرزا هاشم (۱۳۸۸). الاجتهاد والتقلید. قم: دفتر نشر نوید اسلام.
انصاری، م.ع. (1415ق). الموسوعة الفقهیة المیسرة. (ج.5). قم: مجمع الفکر الإسلامی.
ایازی، م.ع. (1389). ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایزدهی، س.س. (1394). ماهیّت فقه سیاسی. حقوق اسلامی، ۱۲(۴۴)، صص. ۱۵۳-177.
ایزدهی، س.س. (1396). غایات و کارویژه‌های فقه سیاسی (بر اساس دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای). حکومت اسلامی، ۲۲(۴)، صص. ۵۳-78.
جعفری، ع. (28/04/1399). مصاحبه و گفتگو (رؤیت هلال و ثبوت اول ماه)، خبرگزاری رسانه حوزه. قابل دسترس در:
https://noo.rs/fPoRY
جوادی آملی، ع. (۱۳۸۹). ولایت فقیه. (چاپ نهم). قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، ع. (۱۳۹۱«الف»). تسنیم. (ج.27). قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، ع. (۱۳۹۱«ب»). سروش هدایت. (ج.6). قم: نشر اسراء.
حسینی طهرانی، م.ح. (1421ق). ولایت فقیه. (ج.4). مشهد: علامه طباطبایی.
حلّى، ح. (۱۴۳۲ق). اصول الفقه. (ج.1). قم: مکتبة الفقه والأصول المختصه.
خاتم یزدی، س.ع.؛ شمس خراسانی، س.ح.؛ صافی، ل.؛ مظاهری، ح.؛ معرفت، م.ه. (1378). ابعاد فقهى امام خمینى+. فقه اهل بیت^. قم: 19 و 20(89)، صص. 93-181.
خامنه‌ای، س.ع. (31/06/1370). بیانات در آغاز درس خارج فقه. قابل دسترس در:
https://www.leader.ir/fa/speech/567
خامنه‌ای، س.ع. (24/08/1371). پیام به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، س.ع. (07/04/1374). بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار رئیس، مسئولان و قضات «قوّه قضاییه». قابل دسترس در:
www.leader.ir/fa/speech/1143
خامنه‌ای، س.ع. (13/09/1374). بیانات در دیدار جمعی از نخبگان حوزوی . قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3962
خامنه‌ای، س.ع. (1398). امام خمینی و انقلاب اسلامی. تهران: مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای، انتشارات انقلاب اسلامی.
خامنه‌ای، س.ع. (1400). أجوبة الإستفتائات. تهران: مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، انتشارات انقلاب اسلامی.
خامنه‌ای، س.ع. (1402). رساله آموزشی. تهران: مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، انتشارات انقلاب اسلامی.
خامنه‌اى، س.ع. (۱۴۲۰ق). أجوبة الاستفتائات. (ج.1، چاپ سوم). بیروت: الدار الإسلامیة.
خامنه‌اى، س.ع. (۱۴۲۴ق). أجوبة الاستفتائات. قم: دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
خوئى، س.ا. (۱۴۱۸ق). موسوعة الإمام الخوئی. (ج.1). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
دوزدوزانی، ی. (1392). رساله هلالیه. قم: همراز قلم.
روحانی، م.ص. (1383). استفتائات. (ج.1). قم: حدیث دل.
سبحانى تبریزى، ج. (۱۴۱۵ق). الرسائل الأربع. قم: مؤسسه امام صادق×.
سبحانى تبریزى، ج. (۱۴۱۸ق). نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء. (ج.1). قم: مؤسسه امام صادق×.
سبحانى تبریزى، ج. (۱۴۲۴ق). إرشاد العقول الى مباحث الأصول. (ج.3). قم: مؤسسه امام صادق×.
شفیعی، م. (1380). نقد و معرفی: اندیشۀ سیاسی محقق اردبیلی. علوم سیاسی، شماره 16، صص. 287 - 292. شوشترى، س.م.ح. (۱۴۲۷ق). دیدگاه‌هاى نو در حقوق. (ج.1، چاپ دوم). تهران: نشر میزان.
شیروانى، على، (۱۳۸۵)، تحریر اصول فقه. (چاپ دوم). قم: دارالعلم.
علوی گرگانی، م.ع. (1384). أجوبة المسائل. (ج.2). قم: دفتر حضرت آیت‌الله علوی گرگانی.
عمید زنجانى، ع.ع. (۱۴۲۱ق). فقه سیاسى. (ج.2، چاپ چهارم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
فراتی، ع. (1402). تحلیلی بر مدرسۀ فکری سیاسی آیت‌الله خویی. اندیشۀ سیاسی در اسلام، 10(35)، صص. 63-90.
فیض کاشانى، م.م. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. (ج.2). قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
کدیور، م. (۱۳۸۷). نظریه‌های دولت در فقه شیعه. تهران: نشر نی.
کاشف الغطاء، ع. (۱۳۸۱ ق.)، النّور الساطع فی الفقه النافع. (ج.1، چاپ اول). نجف اشرف، مطبعة الآداب.
کاشف الغطاء، ع. (بی‌تا). الفوائد الجعفریة. قم: مؤسسه کاشف الغطاء.
گیلانى، ا. (۱۴۱۳ق). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تهران: مؤسسه کیهان.
مظاهری، ح. (1394). استفتائات. اصفهان: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء’.
معرفت، م.خ. (1377). ولایت فقیه. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مقدس اردبیلی، ا. (بی‌تا). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. (ج.12). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
مکارم شیرازى، ن. (۱۴۱۶ق). أنوار الفقاهة - کتاب الخمس والأنفال. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب×.
منتظرى نجف‌آبادى، ح.ع. (۱۴۰۹ق«الف»). مبانى فقهى حکومت اسلامى. م. صلواتى و ا. شکورى (مترجم:). قم: مؤسسه کیهان.
منتظرى نجف‌آبادى، ح.ع. (۱۴۰۹ق«ب»). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. (چاپ دوم). قم: نشر تفکر.
موسوى اردبیلى، س.ع. (۱۴۲۳ق). فقه القضاء. (ج.1، چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید.
موسوى اردبیلى، س.ع. (۱۴۲۷ق). فقه الحدود والتعزیرات. (ج.10، چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید.
مؤمن قمّى، م. (۱۴۱۵ق). کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم.
نارستانی، م. (۱۴۰۳). واکاوی استیذان در قصاص در عصر حکومت اسلامی مبتنی بر اندیشۀ انتصاب. جستارهای فقهی و اصولی، 10(35)، صص. 155-183.
نجم‌آبادى، ا. (۱۳۸۰). الأصول. (ج.3). قم: مؤسسة آیت‌الله العظمی البروجردی.
هاشمی شاهرودی، م. (1425ق). بحوث فی الفقه. (ج.2). قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت^.
همدانى، م.ه. (۱۴۱۶ق). مصباح الفقیه. (ج.14). قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
یزدى، م.ک. (۱۴۰۹ق). العروة الوثقى. (ج.2، چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 63 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 41 |
||