آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,478 |
| تعداد مقالات | 35,337 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,342,347 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,424,064 |
خوانش ملاصدرا از فخر رازی در نفی ماهیت از واجب | ||
| فصلنامه علمی پژوهشی آیین حکمت | ||
| دوره 16، شماره 4 - شماره پیاپی 62، دی 1403، صفحه 62-43 اصل مقاله (1.6 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/pwq.2025.36890.275 | ||
| نویسنده | ||
| مهدی سعادتمند* | ||
| استادیار، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، یزد، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 24 بهمن 1394، تاریخ بازنگری: 07 اردیبهشت 1395، تاریخ پذیرش: 02 خرداد 1404 | ||
| چکیده | ||
| خوانش یک اندیشمند یا مکتب فلسفی از دیدگاه‌‌های رقیب، بیان‌‌گر میزان غنای فکری آن فرد یا مکتب و شاخصی در آزمودن قوت و ضعف او در برابر سایر نظرات است. اهمیت استخراج و بررسی این خوانش‌‌ها علاوه بر مزایای آموزشی، ضرورتی پژوهشی در پیشبرد مسائل فلسفی و قضاوتی صحیح برای انتخاب آرای برتر است. یکی از موضوعات مهم فلسفی که علاوه بر امور عامه، جایگاه مهمی در الهیات به معنای اخص و به دنبال آن مسائل کلامی دارد، بحث از احکام واجب تعالی است. هدف پژوهش حاضر این است که خوانش ملاصدرا از فخر رازی را در انتساب ماهیت به واجب الوجود مورد کاوش قرار دهد. پرسش اصلی پژوهش این است که: ملاصدرا به عنوان مدافع «نفی ماهیت از واجب»، چه خوانشی از دلایل و اشکالات فخر رازی در مخالفت با این آموزه فلسفی دارد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که، ملاصدرا واجب را عین وجود و منزه از ماهیت می‌‌داند، اما برخی چون فخر رازی حقیقت او را ماهیتی می‌‌شمارند که وجود بر آن عارض شده است. صدرالمتألهین ضمن اقامه براهین گوناگون، دیدگاه رازی را هم نقد کرده است. در پژوهش حاضر رأی ملاصدرا در «نفی ماهیت از واجب» با اصولی چون بساطت واجب و امتناع تقدم شئ برخود اثبات شده است. ملاصدرا استدلال خود را با رد شبهه وارد شده از طرف رازی کامل کرده است. در مرحله بعد، نقدهای صدرا بر اشکالات چهارگانه و هستیشناسانه فخر رازی نسبت به این آموزه آمده است. اشکالات مذکور در واقع واکنش وی به مشائین است. رازی بدون اینکه مبنای خود را در اصالت ماهیت به صحنه بیاورد، تلاش کرده است با محور قرار دادن مبانی فکری مشائی در وجود و ماهیت، آموزه «نفی ماهیت از واجب» را به چالش بکشد. خوانش ملاصدرا در واقع به نقد و رد این اشکالات برمی‌‌گردد. مواجهه ملاصدرا با رازی تا نقد استدلال معرفت‌شناسانه فخر و پاسخ به قوی‌‌ترین دعاوی او در اثبات ماهیت برای واجب ادامه یافته است. مقایسه تطبیقی این دو اندیشمند نشان می‌‌دهد که ملاصدرا با تسلط بر پیشینه موضوع و استفاده از اصول صحیح، رأی خود را ثابت کرده است، تا جایی که با استفاده از آن اصول، پاسخی پیشنهادی به دو دلیل دیگر رازی که ملاصدرا به آن متعرض نشده نیز در خلال این پژوهش ارائه شده است. در نهایت باید گفت، ریشه نارسایی نظرگاه رازی را باید در قول به اصالت ماهیت در برابر اصالت وجود، غفلت از تشکیک در وجود و سرایت احکام مفهوم وجود به مصادیق آن جستجو کرد. مسائلی که فهم صحیح از آن، سبب توفیق ملاصدرا در ارائه خوانشی انتقادی از رازی شده است. پاسخ‌‌های مبنایی و بنایی او به صورتی است که در این نزاع فکری موفق به پوشاندن رخنه‌‌های براهین حکمای مشاء در نفی ماهیت از واجب می‌‌شود. وی این رسالت را با تکیه بر مبانی خاص خود در حکمت متعالیه و ناظر به هر دو جنبه هستیشناسانه و معرفت‌شناسانه به سرانجام رسانده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ملاصدرا؛ فخر رازی؛ وجود؛ ماهیت؛ واجب الوجود | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Mulla Sadra’s Reading of Fakhr Din Razi on the Negation of Quiddity from the Aseity Being | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahdi Saadatmand | ||
| Assistant Professor, Faculty of Theology, Yazd University, Yazd, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| A philosopher’s or school’s engagement with rival viewpoints serves as an indicator of their intellectual depth and a measure of their strength in confronting alternative theories. Extracting and analyzing such readings is not only pedagogically valuable but also a research imperative for advancing philosophical discourse and discerning superior arguments. Among the pivotal philosophical topics—central to both general metaphysics (umūr ‘āmmah) and theology (ilāhiyyāt bi ma‘nā akhaṣṣ)—is the discussion of the attributes (aḥkām) of the Aseity Being (Wājib Ta‘ālā). This study explores Mulla Sadra’s (Ṣadr Muta’allihīn) critique of Fakhr Din Razi’s (Fakhr Rāzī) position on attributing quiddity (māhiyyah) to the AseityBeing. The central research question is: How does Mulla Sadra—as a proponent of the doctrine of “negating quiddity from the Aseity” (nafy māhiyyah ‘an Wājib)—interpret and respond to Razi’s objections against this philosophical tenet? Adopting a descriptive-analytical method, the findings reveal that Mulla Sadra regards the Aseity as pure existence (‘ayn wujūd), utterly transcendent beyond quiddity, whereas Razi asserts that the Divine Reality is a quiddity (māhiyyah) contingently paired with existence. Sadra systematically refutes Razi’s stance using principles such as the simplicity of the Aseity (basāṭat Wājib) and the impossibility of a thing’s precedence over itself (imtinā‘ taqaddum shay’ ‘alā nafsih). He further dismantles Razi’s objections, which stem from the latter’s engagement with Peripatetic (mashshā’ī) metaphysics. Notably, Razi critiques the negation of quiddity doctrine without explicitly defending his own primacy of quiddity (aṣālat māhiyyah) framework, instead leveraging Peripatetic presuppositions about existence and quiddity. Mulla Sadra’s reading culminates in a rigorous rebuttal (radd) of Razi’s four ontological (wujūdī) and epistemological (ma‘rifī) objections, extending even to Razi’s strongest epistemic argument for affirming quiddity. A comparative analysis demonstrates Sadra’s mastery of the subject’s intellectual history and his adept use of sound principles. The study further proposes responses—rooted in Sadra’s methodology—to two additional objections from Razi that Sadra did not explicitly address. Ultimately, the inadequacies (nāqisiyyah) of Razi’s position derive from his adherence to primacy of quiddity (versus Sadra’s primacy of existence, aṣālat wujūd), his neglect of the gradation of existence (tashkīk wujūd), and his conflation of conceptual (mafhūmī) and referential (miṣdāqī) levels of existence. Sadra’s Transcendent Philosophy (Ḥikmah Muta‘āliyah) resolves these gaps, offering a comprehensive critique that bridges ontological and epistemological dimensions. His foundational responses effectively patch the logical fissures in the Peripatetic arguments against attributing quiddity to the Aseity. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Mulla Sadra (Ṣadr Muta’allihīn), Fakhr al-Din Razi (Fakhr Rāzī), existence (wujūd), negation of quiddity from the Aseity (nafy māhiyyah ‘an Wājib) | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌‌سینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات. توضیح، مقدمه و تحقیق از محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
ایجی، عضدالدین؛ جرجانی، میرسید شریف (1325). شرح المواقف. به تصحیح بدرالدین نعسانی. قم: افست قم.
پترسون، مایکل و همکاران (1389). عقل و اعتقاد دینی. ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: انتشارات طرح نو، چاپ هفتم.
جوادی آملی، عبدالله (1368). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه. قم: انتشارات الزهرا، ج1.
جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). تنظیم و تدوین حمید پارسانیا. قم: مرکز نشر إسرا، چاپ سوم، ج2.
حسنوند، غلامعباس؛ جوادی، محسن؛ الله بداشتی، علی (1400). بررسی مبانی فکری فخر رازی درباره ماهیت خداوند و نقد آن از نگاه نصیرالدین طوسی. پژوهشنامه مذاهب اسلامی، 8(16)، ص305-288.
دغیم، سمیح (2001م). مصطلحات الأمام الفخر الرازی. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
رازی، فخرالدین (1407ق). المطالب العالیه. تحقیق حجازی سقا. بیروت: دارالکتاب العربی، ج1، 3.
رازی، فخرالدین (1411ق). المباحث المشرقیه فی علم الألهیات و الطبیعیات. قم: انتشارات بیدار، چاپ دوم، ج1.
رازی، فخرالدین (1986م). الأربعین فی أصول الدین. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریه.
سبزواری، ملاهادی (1369). شرح المنظومه. تحقیق و تعلیقه از حسن حسن‌زاده آملی؛ تحقیق و تقدیم از مسعود طالبی. تهران: نشر ناب، ج2.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم (1363). المشاعر. ترجمه و شرح امام قلی بن محمد علی عماد الدوله. تهران: طهوری، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم (1382). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه. تصحیح، تحقیق و مقدمه از سید مصطفی محقق داماد. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم (1422ق). شرح الهدایة الأثیریه. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج6، 1، چاپ سوم.
طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). نهایة الحکمه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، چاپ دوازدهم.
طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الإشارات والتنبیهات مع المحاکمات. قم: نشرالبلاغة، ج3.
طوسی، نصیرالدین (1405ق). تلخیص المحصل (نقد المحصل). بیروت: دارالأضواء، چاپ دوم.
منصوری نوری، امیرحسین؛ خادمی، عین‌‌الله؛ دولت‌آبادی، مروه؛ اکبرپور، مروه (1400). تحلیل و نقد چیستی ذات حق‌تعالی از منظر فخر رازی. تحقیقات کلامی، 9(32)، ص46-25. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3 |
||