آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,470 |
| تعداد مقالات | 35,274 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,096,292 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,295,578 |
نگرشی نو در تعیین ضامن دیه‌ی قتل و جنایت خطا در فقه و حقوق در پرتو تحلیل فقهی راه‌های اثبات | ||
| فقه | ||
| دوره 32، شماره 121، خرداد 1404، صفحه 7-40 اصل مقاله (1.49 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2025.71145.2900 | ||
| نویسندگان | ||
| مهدی درگاهی* 1؛ رضا میرزائی کلان2 | ||
| 1استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و استادیار گروه فقه و اصول جامعه المصطفی العالمیة | ||
| 2دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم، موسسه عالی فقه و علوم اسلامی. | ||
| تاریخ دریافت: 29 بهمن 1403، تاریخ بازنگری: 09 فروردین 1404، تاریخ پذیرش: 28 اردیبهشت 1404 | ||
| چکیده | ||
| فقیهان براساس شریعت، برای قتل و جنایت خطا، قائل به ثبوت دیه هستند و از دیه به‌عنوان امر مالی یاد کرده‌اند. از نظر مشهور، ده راه برای اثبات قتل و جنایت خطا وجود دارد: بینه (دو شاهد مرد)، علم قاضی، اقرار، قسامه مدعی، یک شاهد مرد و دو زن، یک شاهد مرد و سوگند مدعی، دو شاهد زن و سوگند مدعی، نکول از قسامه، نکول از سوگند، ورد سوگند به مدعی توسط مدعی‌علیه؛ البته مشهور علم قاضی، اقرار و بینه را، راه‌های مستقل اثبات دانسته و سایر راه‌ها را در حکم بینه یا اقرار می‌دانند. در مورد مسئولیت پرداخت دیه، دو دیدگاه مطرح است: 1. پرداخت دیه بر عهده عاقله، مگر اینکه جنایت خطا از طریق اقرار یا راهی در حکم اقرار اثبات شود؛ در این حالت دیه بر عهده قاتل است.2. پرداخت دیه بر عهده قاتل، مگر اینکه جنایت خطا از طریق بینه یا راهی در حکم بینه اثبات شود؛ در این صورت دیه بر عهده عاقله است. ماده463 قانون مجازات اسلامی، دیدگاه اول را پذیرفته، منتها مسئولیت پرداخت دیه، شش راه مشخص شده (بینه، علم قاضی، قسامه، اقرار، نکول از سوگند، نکول از قسامه)، اما مسئولیت چهار راه دیگر تعیین نشده است. با تحلیل داده‌های فقهی، راه‌های اثبات به‌طور مستقل معتبر هستند و تنها شهادت «یک مرد و دو زن» از نظر عرفی در حکم بینه است، و براساس آیه و روایات مربوط به دیه، به ضمیمه قاعده استناد جنایت به جانی، مسئولیت پرداخت دیه بر عهده قاتل یا جانی است و فقط در صورت اثبات از طریق بینه یا شهادت یک مرد و دو زن، عاقله مسئولیت دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مسئولیت عاقله؛ ضامن دیه؛ قتل خطا؛ بینه؛ اقرار | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A New Perspective on Determining the Guarantor of Blood Money for Unintentional Murder and Offense in Islamic Jurisprudence and Law in Light of a Jurisprudential Analysis of Methods of Proof | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mahdi dargahi1؛ reza mirzai2 | ||
| 1استاد سطوح عالی حوزه؛ دانش آموخته سطح چهار حوزوی و پژوهشگر پژوهشگاه المصطفی ص | ||
| 2دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم، موسسه عالی فقه و علوم اسلامی. | ||
| چکیده [English] | ||
| Based on Sharia, jurists affirm the obligation of blood money (diya) for unintentional murder and injury, and they refer to diya as a financial obligation. According to the majority of jurists’ view, there are ten ways to prove unintentional murder and offense: (1) testimony of two male witnesses (bayyina), (2) the judge’s knowledge, (3) confession, (4) qasaamah by the claimant, (5) one male and two female witnesses, (6) one male witness and the claimant’s oath, (7) two female witnesses and the claimant’s oath, (8) refusal to perform qasaamah, (9) refusal to take an oath, and (10) when the defendant returns the oath to the claimant. However, the majority view holds that only the judge’s knowledge, confession, and bayyina are independent means of proof, and other methods are considered equivalent to bayyina or confession. Regarding the responsibility of paying diya, two views are presented: 1. The responsibility lies with the ‘āqila (the offender’s male relatives), unless the offense is proven by confession or an equivalent method, in which case the offender is responsible. The responsibility lies with the offender, unless the offense is proven by bayyina or an equivalent method, in which case the ‘āqila bears the responsibility. Article 463 of the Islamic Penal Code adopts the first view, specifying six methods for assigning diya payment responsibility: bayyina, the judge’s knowledge, qasaamah, confession, refusal to take an oath, and refusal of qasaamah. However, it does not assign responsibility for the other four methods. Based on an analysis of jurisprudential sources, the methods of proof are independently valid. Only the testimony of "one man and two women" is, by custom, considered equivalent to bayyina. According to relevant Qur’anic verses and narratives about diya, and based on the legal principle of attributing the offense to the offender, the responsibility for paying diya lies with the offender unless the offense is proven by bayyina or the testimony of one man and two women—in which case the ‘āqila is responsible. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| ‘The responsibility of a competent adult, unintentional murder, bayyina, confession, Establishment of blood money | ||
| مراجع | ||
|
* قرآن کریم
ابن‌ادریس، محمد بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (ج2، 3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌براج. (1406ق). المهذب (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌جنید، محمد بن احمد. (1416ق). مجموعه فتاوی ابن‌جنید. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌حمزه. (1408ق). الوسیله الی نیل الفضیله. قم: انتشارات کتابخانه آیه‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌زهره، حمزه بن علی. (1417ق). غنیه‌النزوع. قم: موسسه امام صادق×.
ابن‌‌غضائری، احمد بن ابی عبد الله. (بی‌تا). رجال ابن الغضائری. قم: بی‌نا.
ابوالصلاح، تقی الدین بن نجم الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین×.
اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الذهان (ج12). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
آشتیانی، محمدحسن. (1425ق). کتاب‌القضاء (ج1، 2). قم: انتشارات زهیر.
حائری، سید علی بن محمد. (1418ق). ریاض المسائل (ج16). قم: موسسه آل‌البیت^.
خمینی، سید روح الله. (بی‌تا). تحریر الوسیله (ج2). قم: دار العلم.
خوانساری، سید احمد. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: موسسه اسماعیلیان.
خوئی، سید ابوالقاسم. (1410ق). تکمله المنهاج. قم: نشر مدینه العلم.
خوئی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). معجم رجال الحدیث (5، 14). بی‌نا.
زنجانی، سید موسی. (1419ق). کتاب نکاح (ج2، 14). قم: موسسه پژوهشی رای‌پرداز.
شاهرودی، سیدمحمود. (1423ق). قراءات فقهیه معاصره (ج1). قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
شهیدثانی، زین الدین بن علی. (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام (8، 15). قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
صدوق، محمد بن علی. (1386ق). علل الشرائع. قم: کتاب فروشی داوری.
صدوق، محمد بن علی. (1413ق). من‌لایحضره الفقیه (ج4). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صدوق، محمد بن علی. (1415ق). المقنع. قم: موسسه امام هادی×.
صدوق، محمد بن علی. (1418ق). الهدایه فی الاصول و الفروع. قم: موسسه امام هادی×.
طوسی، محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه (ج7). تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، محمد بن حسن. (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار‌الکتب العربی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (ج6). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام (ج10). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دار الثقافه.
طوسی، محمد بن حسن. (1417ق). العده فی اصول الفقه (ج1). قم: محمدتقی علاقبندیان.
طوسی، محمد بن حسن. (1427ق). رجال الشیخ الطوسی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). الفهرست. نجف اشرف: المکتبه الرضویه.
عاملی، سید جواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه (ج10، 11). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
علامه‌حلی، حسن بن یوسف. (1381ق). خلاصه الاقوال. نجف اشرف: منشورات المطبعه الحیدریه.
علامه‌حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). ارشاد الاذهان الی احکام الایمان (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
علامه‌حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام (ج3). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
علامه‌حلی، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: موسسه امام صادق×.
عمانی، حسن بن علی بن ابی عقیل. (1413ق). حیاه ابن ابی عقیل و فقهه. قم: مرکز معجم فقهی.
فاضل‌هندی، محمد بن حسن. (1416ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام (ج10). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فخرالمحققین، محمد بن حسن. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (ج4). قم: موسسه اسماعیلیان.
کاظمی، عبدالنبی. (1425ق). تکمله الرجال (ج1). قم: انوار‌الهدی.
کشی، محمد بن عمر. (1490ق). رجال الکشی. مشهد: موسسه نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج6، 7). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کیدری، محمد بن حسین. (1416ق). اصباح الشیعه. قم: موسسه امام صادق×.
گلپایگانی، سیدمحمد رضا موسوی. (1413ق). کتاب القضاء (ج2). قم: دار القرآن الکریم.
لنکرانی، محمد فاضل موحدی. (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله-القصاص. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار^.
مازندرانی، محمد بن اسماعیل. (1416ق). منتهی المقال فی احوال الرجال (ج2). قم: موسسه آل‌البیت^.
مامقانی، عبدالله. (1431ق). تنقیح المقال فی علم الرجال (ج2، 29). قم: موسسه آل‌البیت^.
محقق‌حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج4). قم: موسسه اسماعیلیان.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
میرزا حبیب‌الله، رشتی. (1401ق). کتاب القضاء (ج2). قم: دار القرآن الکریم.
نجاشی، احمد بن علی. (1407ق). رجال النجاشی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج40، 42، 43). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمد. (1415ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه (ج17). قم: موسسه آل البیت^. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 5 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3 |
||