آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,496 |
| تعداد مقالات | 35,540 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,542,506 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,544,103 |
بررسی فقهی برابری به‌عنوان ضابطه عدالت توزیعی، با تأکید بر بررسی روایات | ||
| فقه | ||
| دوره 32، شماره 121، خرداد 1404، صفحه 136-171 اصل مقاله (1.45 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2025.70809.2879 | ||
| نویسنده | ||
| حسنعلی علی اکبریان* | ||
| دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى | ||
| تاریخ دریافت: 22 دی 1403، تاریخ بازنگری: 13 بهمن 1403، تاریخ پذیرش: 16 اسفند 1403 | ||
| چکیده | ||
| عدالت توزیعی در حوزه اقتصاد از مهمترین جنبه‌های عدالت اجتماعی است و ضابطه عدالت توزیعی از مهمترین مباحث مربوط به آن است. مقصود از ضابطه عدالت توزیعی، ضابطه‌ای است که هم متصدیان توزیع بتوانند براساس آن، عدالت را در توزیع رعایت کنند، و هم دیگران بتوانند براساس آن، عادلانه بودن توزیع را قضاوت کنند. برابری از اولین ضوابط عدالت توزیعی است که شاید به ذهن آید. برای بررسی ضابطه عدالت توزیعی، صرف برابری، که بیش از برابری در عدالت صوری نیست، کارایی ندارد؛ اما همین برابری صوری در کنار دیگر ضوابط عدالت توزیعی، می‌تواند بخشی از ضابطه عدالت توزیعی باشد. بر این اساس، مقاله حاضر، با روش فقهی، برابری را به دو عنوان «حق کلی ثابت» و «اصل اولی» بررسی کرده، و به این نتیجه رسیده است که برابری به‌عنوان حق کلی ثابت در شریعت اثبات نشده است؛ اما به‌عنوان اصل اولی، در مستوای یک مصلحت‌اندیشی حکومتی، و نیز در فرضی که توزیعِ نابرابر در اذهان متشرعه زمانه، ظالمانه تلقی شود، به‌عنوان یک تکلیف شرعی بر حکومت قابل اثبات است. مقاله حاضر تنها ناظر به بحث فقهی یاد شده است؛ اما از کاربردهای آن، می‌توان به ضابطه توزیع یارانه نقدی اشاره کرد. توزیع یارانه نقدی در ایران با تلقی برابری به‌عنوان «حق کلی ثابت» آغاز شد، و با انکار آن به هدفمند‌سازی آن رسید. «اصل اولی برابری» پس از تفکیک و تعیین عادلانه دهک‌ها و مقدار یارانه، نقش ضابطه را ایفا می‌کند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عدالت توزیعی؛ عدالت صوری؛ عدالت ماهوی؛ حق برابری؛ اصل اولی برابری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Jurisprudential Examination of Equality as a Criterion for Distributive Justice, with Emphasis on the Analysis of Hadiths | ||
| نویسندگان [English] | ||
| hasanali aliakbarian | ||
| Associate Professor, Islamic Science and Culture Academy | ||
| چکیده [English] | ||
| Distributive justice in the economic domain is one of the most significant aspects of social justice, and the criterion for distributive justice is among its most critical discussions. The criterion for distributive justice refers to a standard that enables both distributors to implement justice in allocation and others to assess the fairness of distribution. Equality is among the initial criteria that may come to mind. However, considering equality merely as formal justice—without deeper substance—is ineffective for evaluating distributive justice. Nonetheless, this formal equality, alongside other distributive justice criteria, can constitute part of the standard for distributive justice. Accordingly, this article employs a jurisprudential approach to examine equality in two capacities: as a "fixed general right" and as a "primary principle." The study concludes that equality, as a fixed general right, is not established in Sharia. However, as a primary principle, it can be substantiated as a religious obligation for the government, particularly in scenarios where unequal distribution is perceived as unjust by the contemporary religious community or within the framework of governmental prudence. While this article focuses solely on the aforementioned jurisprudential discussion, its applications are evident—for instance, in the criterion for distributing cash subsidies. In Iran, the distribution of cash subsidies began with the perception of equality as a "fixed general right" and transitioned to targeted subsidies upon its rejection. The "primary principle of equality" serves as a criterion after the equitable identification and determination of deciles and subsidy amounts. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Distributive justice, formal justice, substantive justice, right to equality, primary principle of equality | ||
| مراجع | ||
|
* قرآن کریم
اردبیلی، احمد. (1412ق). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان (ج۱۰، محقق: مجتبى عراقی، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی اصفهانی، چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
ارسطو. (۱۳۸۵). اخلاق نیکوماخوس (مترجم: محمدحسن لطفی). تهران: طرح نو، از وبگاه کتابخانه مجازی الفبا.
ارسطو. (بی‌تا)، علم الأخلاق إلی نیقوماخوس (مترجم: احمد لطفی). تهران: تهران: مطبعة دارالکتب المصریه بالقاعرة، از وبگاه مکتبة أهل البیت.
امامی، مسعود؛ مظفری، موسی الرضا. (۱۳۹۸). پرونده علمی امتیازات ایثارگران (حوزه مطالعاتی فقهی حقوقی و اجتماعی، شماره ثبت در مرکز: ۳۰۰-۰۱/-/۹۸). قم: مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی.
بحرانی، یوسف. (بی‌تا). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (ج۱۲، تحقیق و تعلیق: محمدتقی ایروانی). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة.
حر عاملی، محمد بن الحسن. (بی‌تا). وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة (محقق و مصحح:محمد رازی، تعلیق: أبی الحسن شعرانی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حسینی حائری، کاظم. (۱۴۰۷ق). مباحث الأصول (تقریراً لأبحاث سماحة آیة الله العظمى الشهید السّید محمدباقر الصدر&، ج۲، چاپ اول). قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
حکیم، محمد سعید. (۱۴۱۴ق). المحکم فی أصول الفقه (ج۶، چاپ اول). بی‌جا: مؤسسة المنار. حلبی، ابو الصلاح. (بی‌تا). الکافی فی الفقه (محقق: رضا استادی). اصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علی× العامة.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر. (۱۳۷۴). تذکرة الفقهاء (ج۹، چاپ اول). قم: مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر. (۱۴۱۴ق). تذکرة الفقهاء (ج۲، ۵، چاپ اول). قم: مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر. (۱۴۱۵ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة (ج۶، چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر. (۱۴۱۸ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة (ج۷، چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
حلی (محقق)، جعفر بن حسن. (۱۴۰۹ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام (مع تعلیقات السید صادق الشیرازی، چاپ دوم ). تهران: انتشارات استقلال.
حلی (محقق)، جعفر بن حسن. (بی‌تا). المعتبر فی شرح المختصر (ج۲، تحت إشراف: ناصر مکارم شیرازی). قم: مؤسسة سید الشهداء×.
دیلمی، حسن بن محمد. (۱۳۷۴). إرشاد القلوب (ج2، چاپ دوم). قم: انتشارات الشریف الرضی.
شریف رضی. (۱۳۸۷). نهج‌البلاغة (خطب الإمام علی×، محقق: صبحی صالح). بی‌جا.
صافی اصفهانی، حسن. (۱۴۱۸ق). الهدایة فی الأصول (تقریراً لأبحاث العلامة المحقق الفقیه والأصولی الکبیر آیة الله العظمى السید أبو القاسم الخوئی& (ج۳، چاپ اول). قم: مؤسسة صاحب الأمر#.
صدوق، بابویه قمی، محمد بن علی. (1385). علل‌الشرائع (ج1، محقق: محمدصادق بحرالعلوم). نجف: منشورات المکتبة الحیدریة ومطبعتها.
صدوق، بابویه قمی، محمد بن علی. (1403ق). الخصال (تصحیح و تعلیق: علی أکبر غفاری). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
طوسی (شیخ)، محمد بن حسن. (۱۳۵۱). المبسوط فی فقه الإمامیة (ج۸، تصحیح و تعلیق: محمدباقر بهبودی). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
طوسی (شیخ)، محمد بن حسن. (۱۳۸۷). المبسوط فی فقه الإمامیة (ج۱، تصحیح و تعلیق: محمدتقی کشفی). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
طوسی (شیخ)، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ق). الخلاف (ج ۲، ۴، ۵، محقق: علی خراسانی، جواد شهرستانی و مهدی طه). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة. عاملی، محمدجواد. (۱۴۳۰ق). مفتاح الکرامة (ج13، تحقیق و تعلیق: محمدباقر خالصی، چاپ سوم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
عبد الرحمن عبد المنعم، محمود. (بی‌تا). معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة (ج۲). مصر: دار الفضیلة للنشر والتوزیع والتصدیر.
عکبری بغدادی (شیخ مفید)، محمد بن محمد بن نعمان. (۱۴۱۰ق). المقنعة (چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
علی‌اکبریان، حسنعلی. (1386). معیارهای بازشناسی احکام ثابت و متغیر در روایات (2ج، چاپ اول) قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
علی‌اکبریان، حسنعلی. (۱۳۹۵). نقش عدالت در قانون‌گذاری در حکومت اسلامی، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه، سال۲۳، شماره۱، پیاپی87 ، صص ۲۰-۴۷.
علی‌اکبریان، حسنعلی. (1398). ضابطه عدالت توزیعی در اقتصاد و سیاست، علوم سیاسی، 22(87)، صص33-56.
فارابی، ابونصر. (۱۴۰۵ق). فصول منتزعة (چاپ دوم). تهران: المکتبة الزهراء3.
قاضی نعمان. (۱۳۸۳). دعائم الإسلام (ج۱، محقق: آصف بن علی أصغر فیضی). قاهره: دار المعارف.
کاتوزیان، ناصر. (1377). فلسفه حقوق (ج۲، چاپ دوم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
کرکی (محقق)، علی بن حسین. (۱۴۰۹ق). رسائل الکرکی (ج۱، محقق: محمد حسون، إشراف: محمود مرعشی، چاپ اول). قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب. (۱۳۴۸). الکافی، الروضة من الکافی (ج8، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، چاپ دوم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب. (۱۳۶۳). الکافی، الأصول من الکافی (ج3، 5، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، چاپ پنجم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب. (۱۳۶۷). الکافی، الفروع من الکافی (ج3، 5، 7، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، چاپ سوم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کورانی، علی. (۱۴۱۱ق). معجم أحادیث الإمام المهدی# (ج۳، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
ماوردی بغدادی، علی بن محمد. (۱۳۸۶). الأحکام السلطانیة والولایات الدینیة (چاپ سوم). مکه مکرمه: توزیع دار التعاون للنشر والتوزیع.
مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ج۵۱، چاپ سوم). بیروت: مؤسسة الوفاء.
منتظری، حسینعلی. (۱۴۱۱ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الاسلامیة (ج۳، چاپ اول). قم: دارلفکر.
منتظری، حسینعلی. (۱۴۳۱ق). کتاب الخمس (چاپ اول). قم: دار الفکر.
موسوی خمینی، روح الله. (۱۳۸۵). الرسائل (با تذییلات مجتبی تهرانی، ج۱). قم: المطبعة العلمیة.
مؤمن قمی، محمد. (۱۴۲۸ق). الولایة الإلهیة الاسلامیة (الحکومة الاسلامیة، ج۲، چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
نجفی، محمدحسن. (۱۳۶۲). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج۲۱، مصحح: محمد آخوندی، چاپ سوم). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نجفی، محمدحسن. (۱۳۶۵). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج۱۵، تحقیق و تعلیق: عباس قوچانی، چاپ دوم). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
نوری طبرسی، میرزا حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل (ج11، محقق: مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث، چاپ دوم). بی‌جا: مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث.
هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله. (1360). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (ج۱۶، تصحیح و تهذیب: سید إبراهیم میانجی، چاپ چهارم). تهران: بنیاد فرهنگ امام المهدی#. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 67 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 52 |
||