آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شمارهها | 2,567 |
| تعداد مقالات | 36,408 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,710,502 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,595,179 |
نقد و بررسی «نظریه فاعل بالرضا» از منظر روایات امام علی(ع) | ||
| آیین حکمت | ||
| دوره 17، شماره 2، تیر 1404، صفحه 106-89 اصل مقاله (1.83 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/pwq.2025.72219.1238 | ||
| نویسنده | ||
| محسن رضایی* | ||
| دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 10 تیر 1404، تاریخ بازنگری: 23 مهر 1404، تاریخ پذیرش: 29 تیر 1404 | ||
| چکیده | ||
| طبق «نظریه فاعل بالرضا»، خداوند «عالَم هستی» را با «اشراق نور» ایجاد نموده و صور خارجی موجودات، همان علم تفصیلی اوست و قبل از ایجاد، علم واجبتعالی به اشیاء به صورت علم اجمالی میباشد. این اندیشه سهروردی به دو بخش تقسیم میشود: بخش اوّل مربوط به بعد از ایجاد است که شیخ اشراق رابطه بین واجبتعالی با اشیاء را رابطه اشراقی میداند، یعنی خداوند به همه اشیاء در موطن خودشان با اضافه اشراقی علم مییابد. این بخش از دیدگاه سهروردی مورد تایید روایات امام علی(ع) است. بخش دوم دیدگاه شیخ اشراق مربوط به قبل از ایجاد است که اشکالاتی دارد؛ زیرا او علم قبل از ایجاد را «اجمالی» میداند و این امر منجربه فقدان ذات واجبالوجود از «علم تفصیلی» به موجودات میشود؛ در حالیکه اساس فاعلیّت خداوند، به علم پیش از ایجاد برمیگردد. در روایات امام علی(ع) این بخش از نظریه شیخ اشراق قابل نقد است؛ چراکه روایات: 1. متعلَّق علمِ واحد و ذاتیِ قبل از ایجاد را، همه اشیاء به صورت «تفصیلی» میدانند، 2. تأکید دارند که با ایجاد اشیاء، علم الهی افزایش نمییابد، 3. آفرینش اشیاء، براساس علم حادث، صورت نمیگیرد. مجموع این سه دسته از روایات، علم و فاعلیّتی را که شیخ اشراق برای خداوند مطرح میکند، شایسته مقام واجبتعالی نمیدانند. روش پژوهش حاضر در مواجهه با روایات حضرت، روش استظهار و استنباط است و در مرحله تجزیه و تحلیل و مقایسه دیدگاه فاعل بالرضا با آنها نیز، به شیوه تحلیلی- عقلی عمل شده است. در مجموع، علم و فاعلیّتی که شیخ اشراق با مبانی فلسفی خود برای واجبالوجود مطرح میکند، نواقصی دارد و شایستۀ مقام واجبتعالی نیست. | ||
| کلیدواژهها | ||
| امام علی(ع)؛ واجب الوجود؛ شیخ اشراق؛ نظریه فاعل بالرضا؛ علم قبل از ایجاد؛ علم بعد از ایجاد؛ فاعلیت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Critical Analysis of the “Agent by Satisfaction” Theory from the Perspective of the Narrations of Imam ʿAlī (a.s.) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohsen Rezaei | ||
| Baqir-al-Olum University, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| According to the “Agent by Satisfaction” (Fāʿil bi’l-Riḍā) theory, God brought the “world of existence” into being through the “illumination of light,” and the external forms of beings are identical with His detailed knowledge, while prior to creation, the knowledge of the Aseity (Wājib al-Wujūd) concerning things exists as undifferentiated knowledge. Suhrawardī’s view in this regard can be divided into two parts. The first part concerns the state after creation, wherein the Master of Illumination (Shaykh al-Ishrāq) conceives the relation between the Aseity and the created entities as an illuminative relation (iḍāfa ishrāqiyya), meaning that God knows all beings in their own domains through this illuminative connection. This part of Suhrawardī’s view finds support in the narrations of Imam ʿAlī (a.s.). The second part, which pertains to the state before creation, is problematic, since Suhrawardī considers God’s pre-creational knowledge to be “undifferentiated” (ʿilm ijmālī). This, however, implies a deprivation of the Divine Essence from “detailed knowledge” (ʿilm tafṣīlī) of the existents—whereas the very foundation of Divine agency and creative activity rests upon pre-creational knowledge. In the narrations of Imam ʿAlī (a.s.), this part of Suhrawardī’s theory is subject to criticism because the narrations: (1) affirm that the object of God’s single, essential knowledge prior to creation encompasses all things in a detailed manner; (2) emphasize that Divine knowledge does not increase after the creation of beings; and (3) assert that the creation of beings does not take place based on newly occurring knowledge. Taken together, these three groups of narrations indicate that the form of knowledge and agency Suhrawardī attributes to God is unbefitting of the rank of the Aseity. The present study employs the method of istinbāṭ (inference and deduction) and istiẓhār (textual elicitation) in analyzing the narrations of Imam ʿAlī (a.s.), and uses an analytical-rational approach in comparing and evaluating the Fāʿil bi’l-Riḍā theory with those narrations. Overall, the conception of Divine knowledge and agency that Suhrawardī posits for the Aseity, based on his philosophical foundations, contains deficiencies and is not worthy of the exalted station of the Divine Essence. | ||
| کلیدواژهها [English] | ||
| Imam ʿAlī (a.s.), Aseity (Wājib al-Wujūd), Suhrawardī, Agent by Satisfaction (Fāʿil bi’l-Riḍā), Pre-Creational Knowledge, Post-Creational Knowledge, Divine Agency | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهجالبلاغه.
خرّمیان، جواد (1388). قواعد عقلی در قلمرو روایات. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، ج2.
سبزواری، ملاهادی (1384). شرح المنظومه. تعلیقه آیتالله حسنزاده آملی. قم: نشر ناب، چاپ سوم، ج2.
سهروردی (شیخ اشراق)، شیخ شهابالدّین (1375). مجموعه مصنّفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: نشر مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم، ج 2.
شیرازی، قطبالدّین (1383). شرح حکمة الاشراق. به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق. تهران: نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد (1388). الشواهد الرّبوبیة فی المناهج السّلوکیة. حواشی ملاهادی سبزواری؛ تصحیح و تعلیق: استاد سید جلالالدّین آشتیانی. قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ پنجم.
صدرالدین شیرازی، محمد (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ج2، 6.
صدوق، محمد بن علی (1427ق). التوحید. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ نهم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1428ق). نهایة الحکمة. تعلیقه عباسعلی زارعی سبزواری. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ چهارم، ج1-2.
طبرسی، ابومنصور (1385). احتجاج. مترجم: بهراد جعفری. تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ج1.
کلینی، محمد بن یعقوب (1425ق). اصول کافی. قم: دارالاُسوة للطباعة و النّشر، چاپ سوم، ج1.
محمدعلی، اردستانی؛ قاسمعلی، کوچنانی (1388). ابداعات فلسفی علامه طباطبایی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مصطفی، ابراهیم و همکاران (1380ق). المعجم الوسیط. استانبول: دار الدّعوة.
یزدانپناه، سید یدالله (1389). حکمت اشراق. تحقیق و نگارش: مهدی علیپور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ج 2. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 133 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 43 |
||