آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,558 |
| تعداد مقالات | 36,255 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,343,197 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,400,884 |
تأثیر قاعده استیمان بر مسئولیت قراردادی عامل در عقود امانی (بررسی فقهی و حقوقی) | ||
| فقه | ||
| دوره 32، شماره 122، مرداد 1404، صفحه 87-114 اصل مقاله (502.05 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2025.70485.2867 | ||
| نویسنده | ||
| اسماعیل نعمت‌اللهی* | ||
| دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 18 آذر 1403، تاریخ بازنگری: 22 فروردین 1404، تاریخ پذیرش: 09 تیر 1404 | ||
| چکیده | ||
| براساس قاعده ضمان ید، تصرف مال غیر، موجب ضمان است مگر آنکه متصرف امین محسوب شود. یکی از مصادیق مهم امین، عامل در عقود امانی مانند ودیعه و اجاره اشخاص است. امانی بودن ید عامل، ممکن است این شبهه را ایجاد کند که عامل در صورت انجام ندادن کار، موضوع قرارداد معاف از ضمان و مسئولیت است. از لحاظ حقوقی نیز شبهه تعارض بین دو دسته از قواعد مطرح شده است: قاعده عمومی مسئولیت قراردادی (ماده 227 ق.م.)، که نقض قرارداد را موجب مسئولیت می‌داند و موارد وجود ید امانی، که در آنها اصل بر عدم مسئولیت امین است. مسئله این است که آیا بین این دو دسته قواعد و مقررات تعارض وجود دارد یا نه، و اگر تعارض وجود دارد شیوه حلّ آن چگونه است؟ این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد اثبات کند که از لحاظ موضوع بحث باید دو دسته از عقود را از یکدیگر تفکیک کرد. در قراردادهایی مانند ودیعه که موضوع تعهد قرارداد، تنها نگهداری و ردّ مال است، قاعده استیمان به نفع عامل و در جهت برائت وی از مسئولیت عمل می‌کند اما در قراردادهایی مانند اجاره اشخاص که موضوع تعهد انجام دادن کار دیگری در مال (غیر از نگهداری) است، قاعده استیمان نمی‌تواند در خصوص انجام دادن کار مورد تعهد، از عامل حمایت کند و موجب معافیت وی از مسئولیت شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نقض قرارداد؛ ید امانی؛ مسئولیت قراردادی؛ قاعده استیمان؛ عقود امانی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Impact of the Principle of Istiman on the Contractual Liability of Agents in Fiduciary Contracts (A Jurisprudential and Legal Analysis) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Esmail Nematollahi | ||
| Associate Professor, Department of Private Law, University of Qom, Qom, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| According to the principle of ḍamān al-yad (liability of possession), any unauthorized use of another person’s property entails liability, unless the possessor is considered a fiduciary (amīn). One of the most important examples of a fiduciary is an agent in contracts of trust, such as wadiʿa (deposit) and personal lease contracts. The fiduciary nature of the agent’s possession may raise the assumption that the agent is exempt from liability in the event of failure to fulfill the contracted task. From a legal perspective, a potential conflict arises between two sets of rules: The general rule of contractual liability (Article 227 of the Iranian Civil Code), which considers breach of contract as a basis for liability, and the presumption of non-liability in fiduciary possession (yad amānī). The central issue is whether a genuine contradiction exists between these two frameworks, and if so, how it should be resolved. This study, employing a descriptive-analytical method, argues that the relevant types of contracts must be distinguished. In contracts like wadiʿa, where the agent’s duty is limited to the safekeeping and return of property, the principle of istimān supports the agent and exempts them from liability. In contrast, in contracts such as personal service leases (ijārah al-ashkhāṣ), where the agent’s obligation is to perform a specific task with the entrusted property (beyond mere safekeeping), the principle of istimān cannot be invoked to exempt the agent from liability for non-performance. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Contract breach, fiduciary possession, contractual liability, principle of istimān, fiduciary contracts | ||
| مراجع | ||
|
اردبیلى، سیدعبدالکریم موسوى. (1421ق). فقه المضاربة (چاپ اول). قم: انتشارات دانشگاه مفید.
اسماعیلی، محسن؛ نصیری، محمد. (1396). پذیرش قول امین در فقه امامیه و آیین دادرسی مدنی، دوفصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره‌های 79 و 80، صص 45-23.
اشتهاردى، على‌پناه. (1417ق). مدارک العروة (ج28، چاپ اول). تهران: دار الأسوة.
باریکلو، علیرضا. (1390). پیامدهای حقوقی تقصیر امین قراردادی. مجله مطالعات حقوقی، دوره 3، شماره 1، صص 53-75.
بجنوردى، سید حسن موسوى. (1419ق). القواعد الفقهیة (ج1، 2، 3، چاپ اول). قم: نشر الهادی.
بحرانى، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناضرة (ج22، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
پارساپور، محمدباقر و عیسایی تفرشی، محمد. (1395). تحلیل فقهی حقوقی تسلیم منفعت در قرارداد اجاره. پژوهشهای حقوق تطبیقی، دوره 20، شماره2، صص 75-59.
حرّ عاملى، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة (ج19، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت^.
حکیم، سید محسن طباطبایى. (1416ق). مستمسک العروة الوثقى (ج12، چاپ اول). قم: مؤسسة دار التفسیر.
حلّى، حسن‌بن یوسف (علامه حلی). (1413ق). قواعد الأحکام (ج2، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
خویى، سید ابوالقاسم موسوى (1409ق). مبانی العروة الوثقى (چاپ اول). قم: دار العلم.
سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق). مهذّب الأحکام (ج19، چاپ چهارم). قم: مؤسسه المنار.
شهیدی، مهدی. (1383). آثار قراردادها و تعهدات (چاپ دوم). تهران: مجد.
عاملى، زین الدین بن على (شهید ثانى). (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (ج5، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
کاتوزیان، ناصر. (1368). حقوق مدنی؛ مشارکت‌ها ـ صلح (ج4، چاپ اول). تهران: گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر. (1380). قواعد عمومی قراردادها (ج4، چاپ سوم). تهران، شرکت انتشار.
کاتوزیان، ناصر. (1387). دورة عقود معین، (ج1، چاپ دهم). تهران: شرکت انتشار.
کاتوزیان، ناصر. (1389). دورة عقود معین (ج4، چاپ ششم). تهران: شرکت انتشار.
محقق داماد، سیدمصطفى. (1406ق). قواعد فقه (ج1، چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
نجفى، محمد حسن. (بی‌تا). جواهر الکلام، (ج27، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نعمت اللهی، اسماعیل. (1393). مسئولیت ناشی از نقض عقد مزارعه. پژوهشهای فقهی، دوره 10، شماره 2، صص 404-371.
یزدى، سیدمحمدکاظم طباطبایى. (1419ق). العروة الوثقى، (ج5، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامى. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 303 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 136 |
||