آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,546 |
| تعداد مقالات | 36,078 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,040,057 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,307,239 |
گرایش به تشیع آیینی در میان صوفیان آناتولی و نقش آن در پیوند تصوف و تشیع | ||
| تاریخ اسلام | ||
| دوره 26، شماره 2، تیر 1404، صفحه 192-169 اصل مقاله (2.56 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/hiq.2021.58162.2066 | ||
| نویسندگان | ||
| هادی امینیان1؛ احمد اشرفی* 2؛ محمدنبی سلیم2 | ||
| 1دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران | ||
| 2گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 16 تیر 1399، تاریخ بازنگری: 09 خرداد 1404، تاریخ پذیرش: 04 مرداد 1400 | ||
| چکیده | ||
| هدف از این پژوهش، بررسی فرایند شیعی‌گری عشایر ترک‌زبان آسیای صغیر و قرائت نخبگان صوفیان منطقه آناتولی از مذهب تشیع و اشاعه تشیع مناسکی- آیینی در جامعه آناتولی در قرون 6 تا 10 هجری قمری و تأثیر آن در پیوند تعالیم تشیع و تصوف می‌باشد. این تحقیق، با استناد به شیوه رایج در پژوهش‌های حوزه علوم انسانی و تاریخ یا مطالعات توصیفی ـ تحلیلی، نگارش و تدوین یافته است و برآن است تا به بررسی رابطه گرایش‌های صوفیانه با شعائر و مناسک شیعه و تأثیر آن در شیعی‌گری علویان آناتولی بپردازد؛ امری که پژوهشگران در بحث پیوند تشیع و تصوف، کمتر بدان پرداخته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عواملی چون: تأثیر فرهنگ ایران بر آسیای صغیر، هم‌زمانی پیوند تشیع آیینی و تصوف در قرون 8 و 9 ق/13 و 14م، و به‌ویژه نگرش و کنش خاص مذهبی عشایر ترک‌زبان منطقه، باعث شد تا با تثبیت فرایند اسلام پذیری، صوفی‌گرایی متمایل به برخی مناسک شیعه، به‌عنوان نوعی بینش مذهبی در بین ساکنان آناتولی رواج یابد؛ نحله‌ای که پس از ایلغار مغولان، وجه بارز دیانت به بخشی از اهالی خطه آسیای صغیر تبدیل شد. یکی از عوامل مؤثر گسترش تشیع غیرفقاهتی در آناتولى، گسترش طرایق صوفیانه و در آمیختن تعالیم آنها با عقاید غالیانه شیعى بود. در واقع، از قرن ششم به بعد، تحت تأثیر نگرش بدوی و عوامانه عشایر ترکمان آناتولى و فقدان جای‌گیری کانون‌های علمی و فرهنگی تشیع در آناتولی، طریقت‌هاى صوفیانه متعددى با عقاید التقاطی به وجود آمدند و در آنها گونه‌اى از اسلام تبلیغ مى‌شد که با آداب و عادات کهن مذهبی قبایل سازگارى داشت و در مقابل نظام سنّتى اسلام و شریعت و قرائت عالمانه و فقاهتی تشیع قرار می‌گرفت. صرف‌نظر از علت نامگذاری شیعیان آناتولی به نام علویان، از آنجا که شیعی‌گری ساکنان ترک‌زبان آناتولی در طیّ قرون میانه اسلام، متأثر از عقاید باطنی و آموزه‌های صوفی‌مشربانه و مغایر با فقه جعفری بوده، بنابراین، علوی‌گری شیعیان این منطقه، بر محوریت امام علی(ع) و تفسیر و تصویری که صوفیان متشیع از آن امام به طوایف آسیای صغیر ارائه کرده‌اند، مبتنی بوده است. شایان توجه است که بعد از استیلای عثمانی بر آسیای صغیر و با قطع ارتباط علمی بزرگان شیعه آناتولی با کانون‌های فقه و حوزه‌های علمیه تشیع، فرصت بهره‌مندی علویان از معارف اهل‌بیت(ع) و تقویت مبانی اندیشه شیعی علوی‌های ترک‌زبان از دست رفت. در مجموع می‌توان گفت در جریان فرایند اسلام‌پذیری در آسیای صغیر، گرچه اسلام توسط نظام سیاسی وارد شد، اما ماندگاری آموزه‌های کهن و برداشت عامیانه از فرهنگ دینی، باعث تلفیق ادراکات شبه‌عرفانی و آموزه‌های رادیکالی مذهبی گردید. جامعه کوچ‌گرد مقیم آناتولی که ظرفیت بهره‌گیری از تعالیم دینی فقاهتی را نداشت، با هدایت مشایخ صوفیه، برداشت متساهل و منش آیینی خود از دیانت اسلام و مذهب تشیع را معیار تدین قرار داد و جماعت موسوم به علوی که امروزه در ترکیه، اکثریت شیعیان آن کشور را تشکیل می‌دهند، بازماندگان چنین تشیع‌مآبی غیرفقاهتی و صوفیانه‌ای هستند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تشیع مناسکی؛ تصوف؛ آناتولی؛ آسیای صغیر؛ علویان | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Tendency toward Ritual Shiism among Anatolian Sufis and Its Role in Linking Sufism and Shiism | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Hadi Aminian1؛ Ahmad Ashrafi2؛ Mohamad Salim2 | ||
| 1PhD Student, Department of History, Sha.C., Islamic Azad University, Shahrood, Iran | ||
| 2Department of History, Sha.C., Islamic Azad University, Shahrood, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The aim of this study is to examine the process of Shiʿi-leaning among the Turkish-speaking nomadic tribes of Asia Minor, the interpretation of Shiism by Anatolian Sufi elites, and the spread of ritualized Shiism within Anatolian society between the 6th and 10th centuries A.H (12th–16th centuries CE). The research, conducted through the descriptive-analytical method common in the humanities and historical studies, seeks to explore the relationship between Sufi orientations and Shiʿi rituals and ceremonies, and the impact of this issue on the development of Shiʿi identity among the Anatolian Alawites—an issue that has received comparatively little attention in scholarship on the interplay between Shiism and Sufism. The findings indicate that several factors—including the influence of Iranian culture on Asia Minor, the concurrent development of ritual Shiism and Sufism in the 8th–9th/13th–14th centuries, and, in particular, the distinctive religious outlook and practices of the Turkish-speaking nomads—contributed to the emergence of a Sufi religiosity inclined toward certain Shiʿi rites. With the consolidation of tendency towards Islam, this form of religiousness became widespread among the inhabitants of Anatolia, especially after the Mongol invasions, and came to represent a dominant mode of piety for the segments of population. One of the main factors behind the expansion of non-jurisprudential Shiism in Anatolia was the proliferation of Sufi orders and the fusion of their teachings with the extremist Shiʿi doctrines. From the 6th century A.H onward, numerous eclectic Sufi paths emerged, shaped by the popular and rudimentary outlook of the Turkmen nomads and the absence of established Shi’i scholarly and cultural centers in Anatolia. These promoted a form of Islam adapted to the tribal communities’ inherited religious customs, one that stood in opposition to the normative Sunnī tradition as well as the scholarly, jurisprudential interpretation of Shiism. Regardless of the origin of the term “Alavi” for Anatolian Shiites, their religious identity during the medieval Islamic centuries was marked by the esoteric influences and Sufi-inspired teachings, which diverged from Jaʿfarī jurisprudence. Alavi religiousness centered on Imam ʿAlī (PBUH) and the image of him presented to the people of Asia Minor by Shiʿi-leaning Sufis. Following the Ottoman conquest of Anatolia, the severing of the Alawites’ scholarly ties with Shiʿi seminaries and jurisprudence centers deprived them of access to the intellectual and doctrinal heritage of the Ahl al-Bayt (PBUH). In conclusion, while Islam was formally introduced into Asia Minor through the political structures, the persistence of older cultural patterns and popular religious understandings led to a synthesis of semi-mystical perceptions and radicalized religious doctrines. The nomadic society of Anatolia, lacking the capacity to engage with jurisprudentially grounded religious instruction, under the guidance of Sufi sheikhs, embraced a ritualistic and accommodative form of Islam and Shiism. The community known today as the Alawites of Turkey—constituting the majority of Shiites in that country—are the heirs of this non-jurisprudential, Sufi-inflected expression of Shiism. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Ritual Shiʿism, Sufism, Anatolia, Asia Minor, Alawites | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
آژند، یعقوب (1369). حروفیه در تاریخ. تهران: نی.
آلوسی، محمود (1415ق). روح المعانی. به سعی: محمدعلی بیضون. بیروت: دار الکتب العلمیة، ج25.
ابن بی‌بی، حسین‌بن محمد (1390). الأوامر العلائیة فی أمور العلائیة. تصحیح: محبوبه متحدین. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌بطوطه (1361). سفرنامه. ترجمه: محمدعلی موحد. تهران: علمی فرهنگی، ج1.
ابن‌حبان، محمد (1414ق). صحیح ابن‌حبان. به سعی: شعیب ارناؤوط. بیروت: مؤسسة الرسالة، ج ۱۵.
ابن‌حجر هیثمی (1385). الصواعق المحرقۀ فی الرد علی أهل البدع والزندقة. تعلیق: عبدالوهاب عبداللطیف. قاهره: مکتبة القاهرة.
ابن‌عابدین، محمد امین (2008م). العقود الدریة فی تنقیح الفتاوى الحامدیة. بیروت: دار الکتب العلمیة، ج1.
ابن‌کمال، احمدبن شمس‌الدین (2005م). خمس رسائل فی الفرق والمذاهب. تحقیق: سید باغچوان. قاهره: دارالسلام للطباعة والنشر والتوزیع والترجمة.
ابوالفداء، اسماعیل‌بن علی (بی‌تا). المختصر فی أخبار البشر. تصحیح: محمد زینهم عزب. قاهره: دار المعارف، ج1.
ابوالقاسمی، محمدجواد؛ اردوش، حسین (1378). ترکیه در یک نگاه. تهران: الهدی.
اجاق، یاشار احمد (1385). «عصیان بابائیان تا قزلباشگری؛ نگاهی به تاریخ ظهور و رشد علویان در آناتولی». ترجمه: وهاب ولی. تاریخ اسلام، 7(3)، ص159-182.
اسپانقچی پاشازاده، محمدعارف (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام. قم: دلیل.
الشیبی، کامل مصطفی (1387). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری. ترجمه: ذکاوتی قراگوزلو. تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
الویری، محسن (1384). زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
امامی خوئی، محمدتقی (1392). ترکان، اسلام و علوی‌گری، بکتاشیگری در آناتولی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1380). تاریخ عثمانی. ترجمه: وهاب ولی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج1.
بغدادی، عبدالقاهربن طاهر (1408ق). الفرق بین الفرق. بیروت: دار الجیل، ج1.
بویل، جان آندرو (1380). تاریخ ایران کمبریج. ترجمه: حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم، ج5.
بیانی، شیرین (1367). دین و دولت در ایران عهد مغول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بی‌نام (1350). عالم آرای صفوی. تصحیح: یدالله شکری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جعفریان، رسول (1391). اطلس شیعه. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
جعفریان، رسول (1391). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ج1.
خواجه‌گیر، علی‌رضا؛ میرزاوند، عبدالله (1396). تأثیرپذیری متقابل مکتب تصوف و فتوت در باره نقش و کارکرد پیر. پژوهش‌های ادب عرفانی، 11(35)، ص67-88.
ربانی، زهرا (1384) سازمان اخیان روم و ارتباط آن با ایران. تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 2، ص91-112.
ربانی، زهرا (1391). فرهنگ ایرانی در قلمروی سلجوقیان روم. تهران: علمی و فرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1364). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
شاو، استانفورد جی (1370). تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه جدید. ترجمه: محمود رمضان‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی، ج1.
صدوقی سها، منوچهر؛ سمیعی، کیوان (1370). دو رساله در تاریخ جدید تصوف ایران. تهران: پاژنگ.
صوقلی، درویش (2011م). ولایت‌نامه بکتاش ولی. ترجمه: اسدالله دوغان. اربیل: آراس.
طباطبایى، سید محمدحسین (1371). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان، ج5، چاپ دوم.
طباطبایى، سید محمدحسین (1382). شیعه؛ مذاکرات و مکاتبات پرفسور هانری کربن و علامه طباطبائی. تهران: بوستان کتاب.
طباطبایى، سید محمدحسین (1431ق). على و فلسفه الهى. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
عنفیفی، ابوعلا (1376). ملامتیه و صوفیه و فتوت. ترجمه: نصرت‌الله فروهر. تهران: الهام.
غنی، قاسم (1378). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. تهران: هرمس، ج2.
قرطبی، محمدبن احمد (1430ق). الجامع لأحکام القرآن. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، ج4.
کاهن، کلود (1388). مشکل تشیع در آسیای صغیر ترک پیش از عثمانیان. ترجمه: شیرین حقیقت کاشانی، در: ترجمه و نقد مقالات خاورشناسان. قم: خاکریز.
کسائی نورالله (1374). مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن. تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
کوپرلو، فؤاد (1385). صوفیان نخستین در ادبیات ترک. ترجمه: توفیق سبحانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گولپینارلی، عبدالباقی (1379). فتوت در کشورهای اسلامی. ترجمه: توفیق سبحانی. تهران: روزنه.
لاجوردی، فاطمه (1381). بکتاشیه. در: موسوی بجنوردی، محمدکاظم، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ص441-443.
لوئیس، برنارد؛ هالت، ا. (1378). تاریخ اسلام کمبریج. ترجمه: احمد آرام. تهران: امیرکبیر.
مخبر دزفولی، فهمیه (1396). جستاری در همبستگی آیین فتوت و طریقت علوی ـ بکتاشی در آناتولی. تاریخ اسلام، 18(2)، ص211-228.
مزاوی، میشل (1388). پیدایش دولت صفویه. ترجمه: یعقوب آژند. تهران: گستره.
موسوی بجنوردی، کاظم (1383). اسلام، پژوهشی تاریخی و فرهنگی. تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
موسی، متی (1379). پیدایش نصیریان و علویان. ترجمه: حسین مفتخری. تاریخ اسلام، 1(3)، ص106-127.
هالم، هاینس (1385). تشیع. ترجمه: محمدتقی اکبری. قم: ادیان.
هینتس، والتر (1362). تشکیل دولت ملی در ایران. ترجمه: کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی.
ولهاوزن، یولیوس (1375). تاریخ سیاسی صدر اسلام؛ تشیع و خوارج. ترجمه: محمود افتخارزاده. قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
وینتر، استفن (2016م). الشیعة فی لبنان تحت الحکم العثمانی (1516-1788). ترجمه: محمدحسین مهاجر. بیروت: مرکز الحضارة لتنمیة الفکر الإسلامیة.
یاقوت حموی، عبدالله (1979م). المعجم البلدان. بیروت: دار الإحیاء التراث العربی، ج3.
Ágoston, G. & Masters, B. (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Infobase Publishing.
Cosgel, M. (2004). Efficiency and Continuity in Public Finance: The Ottoman System of Taxation. Review of Social Economy, 33(3), p. 329-341.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 181 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 54 |
||