آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,511 |
| تعداد مقالات | 35,629 |
| تعداد مشاهده مقاله | 14,891,790 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,707,893 |
شکیبایی سیاسی و کارکردهای آن در حکمرانی اخلاقی اسلام | ||
| علوم سیاسی | ||
| دوره 28، شماره 1 - شماره پیاپی 109، فروردین 1404، صفحه 50-27 اصل مقاله (2.31 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/psq.2025.71560.2981 | ||
| نویسنده | ||
| سید کاظم سیدباقری* | ||
| پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران. ایران | ||
| تاریخ دریافت: 24 فروردین 1404، تاریخ بازنگری: 20 اردیبهشت 1404، تاریخ پذیرش: 01 شهریور 1404 | ||
| چکیده | ||
| هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل نقش و کارکردهای شکیبایی سیاسی به عنوان یک فضیلت اخلاقیِ بنیادین در چارچوب حکمرانی اخلاقی از منظر اسلام است. شکیبایی سیاسی که بر اصول اعتدال و حکمت مبتنی است، چونان شاخصی کلیدی در فرایند اعمال قدرت و تعاملات سیاسی، ضرورت حفظ سعۀ صدر، رواداری، تحمّل دیدگاه‌ها و مواضع مخالف، خویشتن‌داری و پرهیز از کینه‌توزی را به‌روشنی نشان می‌دهد. این فضیلت اخلاقی باعث می‌شود که در کنشگری سیاسی، آزادی، حضور و نقش دیگران به رسمیت شناخته شود و تعاملات سیاسی در بستر اخلاق، عدالت و خردمندی شکل گیرد که در‌نهایت به تقویت حکمرانی مطلوب و همگرایی اجتماعی منجر می‌شود. مسئله اصلی پژوهش، بررسی کارکردهای شکیبایی سیاسی در حکمرانی اخلاقی از منظر اسلام است. پرسش این است که چگونه شکیبایی سیاسی با ویژگی‌های ذاتی خود مانند سعۀ صدر، تحمّل مخالف و خویشتن‌داری، می‌تواند چونان اصلی بنیادین و محوری در حکمرانی اخلاقی در نظام اسلامی، نقش‌آفرینی کند و چه تأثیرات گسترده‌ای بر بهبود کیفیت روابط قدرت، تعاملات میان دولت، نهادهای مدنی و شهروندان خواهد داشت؛ افزون بر این پژوهش در پی ارائه راهکارهای عملی و سازوکارهای مؤثر برای نهادینه‌سازی این فضیلت اخلاقی در ارکان حاکمیت و فرایندهای حکمرانی است تا از این طریق زمینه‌های گفتگوی سیاسی سازنده، تحمل اختلافات و مدیریت تعارض‌های اجتماعی به شکل مؤثرتری بهبود یابد و به پیشرفت سیاسی پایدار کمک شود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و با استفاده از منابع اسلامی، متون فقهی و سیاسی، به روش اجتهادی مفاهیم کلیدی همچون شکیبایی، اعتدال، حکمت و رواداری به‌دقت بررسی شده‌اند. این روش امکان تحلیل عمیق و هم‌زمان تطبیقی مفاهیم با واقعیت‌های حکمرانی در نظام اسلامی را فراهم کرده است. داده‌ها به شکل توصیفی و تحلیلی از متون دینی استخراج گردیده و بر اساس رویکرد عقلانی و نقلی بررسی شده‌اند. نتیجه اینکه شکیبایی سیاسی، چونان فضیلتی اخلاقی، زمینه‌ساز تقویت عقلانیت و خردمندی در سطح جامعه است و به افراد و نهادها این امکان را می‌دهد که از دام احساسات گذرا و واکنش‌های هیجانیِ آنی فراتر روند. این قابلیت سبب می‌شود روابط میان شهروندان با دیدگاه‌ها و گرایش‌های مختلف به سمت همدلی، گفتگوهای منطقی و آرامش‌بخش هدایت شود و فضا برای تفاهم و مشارکت فعال‌تر فراهم گردد؛ افزون بر این شکیبایی سیاسی موجب ارتقای جایگاه نظام سیاسی در نظر مردم می‌شود و مشروعیت آن را تقویت میکند؛ زیرا پذیرش و احترام به دیدگاه‌های متنوع، موجب افزایش اعتماد عمومی و انسجام اجتماعی می‌شود؛ همچنین این فضیلت نقش مهمی در پیش‌گیری از رفتارهای خشونت‌آمیز، افراطی و واکنش‌های هیجانی دارد و از بروز شکاف‌ها و تنش‌های اجتماعی جلوگیری میکند. این مجموعه کارکردها، شکیبایی سیاسی را به یکی از ارکان اساسی تحقّق حکمرانی اخلاقی و توسعۀ سیاسی پایدار تبدیل میکند. نتیجۀ نهایی اینکه شکیبایی سیاسی به عنوان یک فضیلت اخلاقی، رکن اساسی و زیربنایی حکمرانیِ اخلاقی در نظام اسلامی به شمار می‌رود و ضروری است که این فضیلت به شکل نظام‌مند، ساختاری و پایدار در ارکان مختلف حکومت نهادینه شود. تدوین منشور شکیبایی سیاسی از ضرورت‌های کلیدی برای تحقّق این هدف است. این منشور، اصول الزام‌آور برای رفتار مداراگرانه نهادهای حکومتی، تعیین فرایندهای شفاف و منظم گفتگو و مذاکرۀ سیاسی در شرایط عادی و بحران، قواعد تنظیمی برای رفتار صبورانۀ احزاب، رسانه‌ها و نخبگان سیاسی، ضمانت‌های اجرایی مؤثر برای مقابله با رفتارهای تندروانه، افراطی و خشونت سیاسی و همچنین ایجاد سازوکارهای نظارتی مردمی برای پایش میزان پای‌بندی نهادهای حاکمیتی به این فضیلت را شامل می‌شود. این منشور می‌تواند بستر مناسبی برای رشد فرهنگ حکمرانی مطلوب، تعمیق عقلانیت سیاسی و تقویت فضای گفتگوی علمی و انتقادی فراهم آورد؛ همچنین روابط میان دولت، شهروندان و نهادهای مدنی را به صورت قانونی، منطقی و محبت‌آمیز تنظیم کرده، موجب جلب اعتماد و مشارکت گستردۀ مردم در فرایندهای سیاسی و اجتماعی شود. در‌نهایت این نهادینه‌سازی شکیبایی سیاسی، نظام سیاسی را به سمت پویایی، پیشرفت پایدار و انسجام اجتماعی هدایت میکند؛ بدین ترتیب شکیبایی سیاسی نه‌تنها عاملی بازدارنده در برابر طغیان، خشونت و ناشکیبایی سیاستمداران و قدرتمندان است، بلکه بستری مهم و کلیدی در تحقّق عدالت، تعامل مثبت و همدلی اجتماعی در جامعه اسلامی به شمار می‌رود و نقش مؤثری در تحکیم بنیان‌های حکمرانی اخلاقی و ایجاد جامعه‌ای همراه با رفاه، آرامش و ثبات سیاسی دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شکیبایی سیاسی؛ اخلاق سیاسی؛ حکمرانی اخلاقی؛ اعتدال و حکمت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Political Patience and Its Functions in Islamic Ethical Governance | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyed Kazem Seyed Bagheri | ||
| Research Institute for Islamic Culture and Thought, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The main objective of this research is to examine and analyze the role and functions of political patience as a fundamental moral virtue within the framework of ethical governance from an Islamic perspective. Political patience, based on principles of moderation and wisdom, serves as a key indicator in the exercise of power and political interactions, clearly emphasizing the necessity of maintaining broad-mindedness, tolerance, endurance of opposing views and positions, self-restraint, and avoidance of rancor. This moral virtue ensures that in political action, the freedom, presence, and role of others are recognized, and political interactions are shaped within the context of ethics, justice, and prudence, ultimately leading to the strengthening of ideal governance and social cohesion. The main question of this research is the examination of the functions of political patience in ethical governance from an Islamic perspective. The question is how political patience, with its inherent characteristics such as broad-mindedness, tolerance of opposition, and self-restraint, can play a foundational and central role in ethical governance within an Islamic system. Additionally, what broad impacts will it have on improving the quality of power relations and interactions between the government, civil institutions, and citizens? Furthermore, this research seeks to provide practical solutions and effective mechanisms for institutionalizing this moral virtue within the pillars of governance and governance processes, so that constructive political dialogue, tolerance of differences, and the management of social conflicts can be more effectively improved, contributing to sustainable political progress. The research method is descriptive-analytical, utilizing Islamic sources, jurisprudential and political texts, with an ijtihad-based approach to carefully examine key concepts such as patience, moderation, wisdom, and tolerance. This method enables an in-depth and comparative analysis of these concepts with the realities of governance in the Islamic system. The data has been extracted in a descriptive and analytical manner from religious texts and analyzed based on both rational and textual approaches. The result is that political patience, as a moral virtue, lays the groundwork for strengthening rationality and wisdom at the societal level, enabling individuals and institutions to rise above transient emotions and immediate emotional reactions. This ability leads relationships among citizens with diverse views and orientations toward empathy, logical discussions, and calming interactions, creating a space for greater understanding and more active participation. Furthermore, political patience enhances the standing of the political system in the eyes of the public and strengthens its legitimacy, as the acceptance and respect for diverse viewpoints increases public trust and social cohesion. Additionally, this virtue plays a crucial role in preventing violent, extremist behaviors and emotional reactions, thus preventing social rifts and tensions. Together, these functions make political patience one of the essential pillars for achieving ethical governance and sustainable political development. The final conclusion is that political patience, as a moral virtue, is a fundamental and foundational pillar of ethical governance in the Islamic system, and it is essential that this virtue be institutionalized systematically, structurally, and sustainably within the various branches of government. The formulation of a political patience charter is a key requirement for achieving this goal. This charter would outline binding principles for the tolerant behavior of government institutions, establish transparent and organized processes for political dialogue and negotiation in both normal and crisis situations, set regulatory rules for the patient conduct of political parties, media, and elites, and provide effective enforcement mechanisms to combat extremist, radical, and political violence. Additionally, it would create mechanisms for public oversight to monitor the commitment of governing institutions to this virtue. Such a charter could serve as a suitable foundation for fostering a culture of desirable governance, deepening political rationality, and strengthening an environment of scientific and critical dialogue. It would also regulate the relationships between the government, citizens, and civil institutions in a lawful, logical, and compassionate manner, promoting public trust and widespread participation in political and social processes. Ultimately, the institutionalization of political patience would guide the political system toward dynamism, sustainable progress, and social cohesion. Thus, political patience would not only act as a deterrent against rebellion, violence, and the intolerance of politicians and the powerful, but also serve as a vital foundation for achieving justice, positive interaction, and social empathy in the Islamic community, playing a crucial role in solidifying the foundations of ethical governance and creating a society characterized by welfare, peace, and political stability. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Political patience, political ethics, ethical governance, moderation and wisdom | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهج‌‌البلاغه.
ابن‌حیون، ن. (1385ق). دعائم الإسلام. (چاپ دوم؛ ج.1). آ. فیضى (مصحح). قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
ابن‌عاشور، م. ط. (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌هشام، ا.م. (1421ق). السیرة النبویه. (ج.2). بیروت: دارالمعرفه.
احمدی میانجی، ع. (1396). مکاتیب الرسول. (ج.3). قم: انتشارات دارالحدیث.
بحرانی، س. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. (ج.3). تهران: بنیاد بعثت.
تمیمی آمدی، ع. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دارالکتب الاسلامی.
حرّ عاملى، م. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. (ج.15). قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
حرانى، ح. (1363). تحف العقول عن آل الرسول. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
حسینی زبیدی، م.م. (1414ق). تاج العروس فی شرح القاموس. (ج.9). بیروت: دارالفکر.
خامنه‌ای، س.ع. (28/7/۱۳۶۸). خطبه‌های نماز جمعه تهران. قابل دسترس در: https://khl.ink/f/2207
خمینى، س.ر.ا. (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. (چاپ هفتم). قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
دلشاد تهرانى، م. (1383). سیره نبوى، منطق عملى. (ج.1). تهران: نشر دریا.
راغب اصفهانی، ح. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. تهران: المکتبة المرتضویه.
سید باقری، س.ک. (1398). قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم. (چاپ سوم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
سید باقری، س.ک. (1402). اخلاق سیاسی در اسلام. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
شیخ مفید، م. (1413ق). الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
صالحی حاجی‌آبادی، ع.؛ هادی، ا. (1397). معناشناسی صبر در قرآن. پژوهش‌های قرآنی، شماره 1، صص. 150-173. صدرالدین شیرازی، م. (1419ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. (ج.9). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طباطبایی، س.م.ح. (1381). المیزان فی تفسیر القرآن. (ج.1). قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
طبرسى، ع. (1385ق). مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار. نجف: المکتبة الحیدریة.
طریحی، ف. (1375). مجمع البحرین. (ج.3). ا. حسینى اشکورى (مصحح). تهران: نشر مرتضوى.
طوسى، ن. (1373). اخلاق ناصرى. (چاپ پنجم). تهران: انتشارات خوارزمى.
عبدالرزاق الکاشی، ک. (1372). شرح منازل السائرین. م. بیدارفر (تحقیق و تعلیق). قم: انتشارات بیدار.
غزالى، م. (1383). کیمیاى سعادت. (ج.1). تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
فراهیدی، خ. (1410ق). کتاب العین. (چاپ دوم، ج.7). قم: الهجرة.
فیض کاشانی، م. (1423ق). الحقایق فی محاسن الأخلاق. (چاپ یازدهم). قم: دار الکتاب الإسلامی.
قرائتی، م. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
کلینی، م. (1407ق). الکافی. (ج.2). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کاشانى، ع. (1367). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. تهران: مؤسسه نشر هما.
لیثى واسطى، ع. (1376). عیون الحکم و المواعظ. (ج.1). قم: دارالحدیث.
مجلسی، م.ب. (1403ق). بحار الانوار. (ج.71). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مصطفوی، ح. (1375). التحقیق فی کلمات القرآن. (ج.6). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ن. و همکاران (1397). تفسیر نمونه. (ج.17). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
موسوی زنجانی، س.ا. (1340). حرّیت در نظر اسلام. مکتب تشیع، شماره 3، صص. 181-197.
نورى، ح. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. (ج.12). قم: مؤسسة آل‌البیت(ع). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 23 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 21 |
||