آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,527 |
| تعداد مقالات | 35,844 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,456,349 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,067,122 |
اندیشه حکمرانی امنیتی | ||
| مطالعات حکمرانی اسلامی | ||
| دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 114-89 اصل مقاله (2.51 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jislamicgo.2025.71999.1029 | ||
| نویسنده | ||
| علی اصغر بهنام نیا* | ||
| دانشیار، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 07 خرداد 1404، تاریخ بازنگری: 10 تیر 1404، تاریخ پذیرش: 08 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| حکمرانی امنیتی یکی از مؤلفه‌های بنیادین اداره جوامع و در عین حال، حوزه‌ای میان‌رشته‌ای با ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی است که بنیان آن بر جهان‌بینی و اندیشه حاکم بر ساختار سیاسی استوار است. در جهان امروز، شکل‌گیری مکاتب و الگوهای امنیتی، متأثر از نگرش‌های فلسفی، دینی و علمی متنوع است. جهان‌بینی‌های سکولار و لیبرال در غرب، رویکردهای سوسیالیستی و اقتدارگرایانه در شرق، و جهان‌بینی توحیدی در نظام‌های اسلامی، مسیرهای متفاوتی را در تعریف، اهداف و روش‌های حکمرانی امنیتی ترسیم کرده‌اند. با این حال، در ادبیات علمی، مطالعه‌ای جامع و اختصاصی درباره «اصول حاکم بر اندیشه حکمرانی امنیتی» ـ به ویژه بر پایه مبانی اسلامی ـ کمتر انجام شده است. این خلا نظری در حالی است که در شرایط پرچالش قرن بیست‌ویکم، دولت‌ها با پدیده‌هایی همچون تهدیدات نوپدید، جنگ‌های ترکیبی، تغییرات در امنیت انسانی، و تعارض میان ارزش‌های امنیتی و آزادی‌های فردی مواجه‌اند. در چنین بستری، ضرورت تعریف دقیق «اندیشه حکمرانی امنیتی» و اصول حاکم بر آن بر مبنای ارزش‌ها و مبانی جهان‌بینی اسلامی، بیش از پیش احساس می‌شود. مسئله اصلی تحقیق حاضر آن است که اصول بنیادین اندیشه حکمرانی امنیتی چیست و چگونه می‌توان این اصول را ـ با تأکید بر بنیان‌های ارزشی اسلامی ـ شناسایی و در لایه‌های مختلف حکمرانی امنیتی به کار بست تا ضمن پاسخ‌گویی به نیازهای امنیتی معاصر، از افتادن در دام الگوهای صرفاً مادی‌گرا جلوگیری شود. این پژوهش با هدف شناسایی، دسته‌بندی و تبیین اصول حاکم بر جهان‌بینی و اندیشه حکمرانی امنیتی، به ویژه در چارچوب حکمرانی اسلامی، انجام شده است. در این مسیر چند هدف فرعی نیز دنبال شده است: ارائه تعریفی روشن از مفهوم «اندیشه حکمرانی امنیتی» و تمایز آن با سایر مفاهیم مشابه؛ بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های جهان‌بینی‌های شرقی، غربی و اسلامی در حوزه حکمرانی امنیتی؛ شناسایی اصول بنیادین و چالش‌های پیشِ‌روی حکمرانی امنیتی در شرایط نوین؛ تحلیل جایگاه سه لایه‌ی «حکمرانی امنیتی بر جامعه»، «در جامعه» و «با جامعه» در الگوی اسلامی و نقش مردم در تأمین امنیت پایدار؛ و در نهایت، ارائه چارچوبی نظری برای بهره‌گیری از ارزش‌های دینی در تدوین سیاست‌ها و رویه‌های امنیتی. غایت این تحقیق، توسعه یک بنیان فکری برای حکمرانی امنیتی است که هم‌زمان با کارآمدی عملی، مشروعیت ارزشی و فرهنگی نیز داشته باشد. پژوهش حاضر به روش اکتشافی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. داده‌ها بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای، بررسی منابع کلاسیک اندیشه سیاسی و امنیتی، متون دینی و آثار صاحب‌نظران معاصر گردآوری شده است. ابتدا با روش تحلیل محتوا، مفاهیم و مؤلفه‌های کلیدی از متون استخراج گردید. سپس از طریق مقایسه تطبیقی، تفاوت‌ها و اشتراکات الگوهای غربی، شرقی و اسلامی در حکمرانی امنیتی بررسی شد. در مرحله بعد، با بهره‌گیری از چارچوب نظری جهان‌بینی، به تبیین نحوه تأثیرگذاری مبانی اعتقادی و ارزشی بر اصول حکمرانی امنیتی پرداخته شد. نهایتاً ساختاری سه‌لایه برای حکمرانی امنیتی تعریف و هر لایه با توجه به وظایف، روابط و الزامات خاص خود، در پرتو جهان‌بینی اسلامی تحلیل گردید. این روش، امکان پیوند میان سطوح نظری (مبانی و اصول) و سطوح عملی (سیاست‌ها و اقدامات) را فراهم ساخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که اندیشه حکمرانی امنیتی، مفهومی کلان و راهبردی است که بدون شناسایی اصول بنیادین و جهان‌بینی حاکم، دچار پراکندگی، عدم انسجام و آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات نو می‌شود. بررسی تطبیقی نشان داد که جهان‌بینی غربی، مبتنی بر سکولاریسم، اومانیسم و اصالت سود و قدرت بوده و عمدتاً امنیت را ابزاری برای حفظ منافع ملی و برتری ساختار حاکم می‌داند. جهان‌بینی شرقی نیز هرچند بر ثبات اجتماعی و انسجام جمعی تأکید دارد، اما اغلب به سمت اقتدارگرایی متمرکز و کنترل شدید نهادهای اجتماعی گرایش پیدا می‌کند. در مقابل، جهان‌بینی اسلامی با تکیه بر توحید، شریعت، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی، امنیت را هم‌زمان در ابعاد مادی و معنوی تعریف می‌کند و مردم را هم شریک و هم محور در فرآیند تأمین امنیت می‌داند. پژوهش نشان می‌دهد که حکمرانی امنیتی از منظر اسلامی، بر سه لایه‌ی مکمل بنا می‌شود: 1. حکمرانی امنیتی بر جامعه: تمرکز بر سازمان‌ها و نهادهای امنیتی برای تعامل عادلانه و عقلانی با جامعه هدف. 2. حکمرانی امنیتی در جامعه: سامان‌دهی روابط و هماهنگی بین‌سازمانی برای بهره‌گیری هم‌افزا از ظرفیت‌های امنیتی. 3. حکمرانی امنیتی با جامعه: جلب مشارکت مردمی و تبدیل مردم به بازیگران فعال در تأمین امنیت و اقامه عدالت. این سه لایه در اندیشه اسلامی، باید با رعایت اصولی چون عدالت‌محوری، شفافیت مسئولانه، تعادل میان امنیت ملی و امنیت انسانی، و ترکیب قدرت مادی با قوت معنوی همراه باشند. از دیگر یافته‌های کلیدی پژوهش، شناسایی چالش‌های پیش روست؛ از جمله: تعارض‌های ذاتی میان تمرکزگرایی و مردم‌گرایی، حفظ محرمانگی و لزوم شفافیت، و نیز مواجهه با تهدیدات پیچیده‌ای که مرز میان امنیت داخلی و خارجی را محو می‌کنند. تحقیق تأکید می‌کند که موفقیت حکمرانی امنیتی اسلامی، مشروط به ایجاد توازن میان این دوگانه‌هاست. نتیجه‌گیری نهایی بر آن است که طراحی اندیشه حکمرانی امنیتی بر مبنای جهان‌بینی اسلامی، نه تنها الگوی بومی و متناسب با فرهنگ و ساختار اجتماعی کشور ارائه می‌دهد، بلکه با تلفیق معنویت و سیاست‌گذاری عقلانی، می‌تواند الگویی کارآمد برای سایر جوامع اسلامی نیز باشد. چنین الگویی، ضمن پاسداری از ارزش‌های دینی، توان مقابله با تهدیدات نوپدید را افزایش داده و به ایجاد امنیت پایدار، مشروعیت سیاسی و انسجام اجتماعی یاری می‌رساند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اندیشه حکمرانی؛ حکمرانی امنیتی؛ اصول حکمرانی؛ حکمرانی مردم‌پایه؛ حکمرانی امنیتی اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Thought of Security Governance | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ali Asghar Behnam Nia | ||
| Associate Professor, National Defense University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In the administration of societies, security governance is a foundational component and, simultaneously, an interdisciplinary domain with political, social, cultural, and legal dimensions whose foundations rest upon the worldview and ruling thought of the political structure. In today’s world, the emergence of schools and models of security is influenced by diverse philosophical, religious, and scientific perspectives: secular and liberal worldviews in the West, socialist and authoritarian approaches in the East, and a monotheistic worldview in Islamic systems have delineated different pathways for defining, goal-setting, and methodizing security governance. Nevertheless, the scholarly literature contains few comprehensive, dedicated studies on the “principles governing the thought of security governance,” especially those grounded in Islamic foundations. This theoretical gap persists even as twenty-first-century states face phenomena such as novel threats, hybrid warfare, transformations in human security, and tensions between security values and individual freedoms. Within this context, the need to define precisely the “thought of security governance” and its governing principles on the basis of Islamic values and worldview foundations is increasingly palpable. The principal question of this study is: what are the fundamental principles of the thought of security governance, and how can these principles—emphasizing Islamic value-based foundations—be identified and applied across the layers of security governance so as to meet contemporary security needs while avoiding the trap of purely materialist models? This research aims to identify, classify, and explicate the principles governing the worldview and thought of security governance, particularly within the framework of Islamic governance. Along the way, it pursues several subsidiary objectives: to provide a clear definition of the concept “thought of security governance” and distinguish it from adjacent concepts; to examine similarities and differences among Eastern, Western, and Islamic worldviews in the realm of security governance; to identify foundational principles and contemporary challenges facing security governance; to analyze the place of the three layers—“security governance over society,” “in society,” and “with society”—in the Islamic model and the role of the people in securing sustainable security; and, finally, to present a theoretical framework for employing religious values in formulating security policies and practices. The ultimate end is to develop an intellectual foundation for security governance that combines practical effectiveness with value-based and cultural legitimacy. Methodologically, the study is exploratory with a descriptive–analytical approach. Data were collected through library research, examination of classical sources in political and security thought, religious texts, and works of contemporary scholars. First, by means of content analysis, key concepts and components were extracted from the texts. Next, through comparative analysis, the differences and commonalities of Western, Eastern, and Islamic models of security governance were examined. Thereafter, using a worldview-centered theoretical framework, the study explained how doctrinal and value-based foundations shape the principles of security governance. Finally, it defined a three-layer structure for security governance and analyzed each layer—considering its specific functions, relations, and requirements—in the light of the Islamic worldview, a method that enabled the linkage of theoretical levels (foundations and principles) with practical levels (policies and actions). The findings indicate that the thought of security governance is a macro-level, strategic concept that, absent recognition of fundamental principles and the prevailing worldview, becomes fragmented, incoherent, and vulnerable to emergent threats. Comparative examination shows that the Western worldview, grounded in secularism, humanism, and the primacy of profit and power, largely treats security as an instrument for preserving national interests and the dominance of the ruling structure; the Eastern worldview, while emphasizing social stability and collective cohesion, often tends toward centralized authoritarianism and stringent control of social institutions; by contrast, the Islamic worldview—relying on monotheism (tawḥīd), Sharia (Islamic law), social justice, and human dignity—defines security simultaneously in material and spiritual dimensions and regards the people as both partners in and pivots of the security-provision process. From the Islamic perspective, security governance rests upon three complementary layers: (1) security governance over society: focusing on security organizations and institutions to engage justly and rationally with the target society; (2) security governance in society: organizing inter-organizational relations and coordination to achieve synergistic use of security capacities; and (3) security governance with society: eliciting public participation and transforming the people into active agents in securing safety and upholding justice. In Islamic thought, these three layers must be accompanied by principles such as justice-centeredness, responsible transparency, balance between national security and human security, and the integration of material power with spiritual strength. Key challenges identified include intrinsic tensions between centralization and populism, the preservation of confidentiality versus the necessity of transparency, and confronting complex threats that blur the line between internal and external security. The study emphasizes that the success of Islamic security governance is contingent upon balancing these dualities. It concludes that designing the thought of security governance on an Islamic worldview not only yields an indigenous model consonant with the nation’s culture and social structure but—by combining spirituality with rational policy-making—can also provide an effective model for other Islamic societies. Such a model, while safeguarding religious values, enhances the capacity to confront emergent threats and contributes to sustainable security, political legitimacy, and social cohesion. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Governance Thought, Security Governance, Principles of Governance, People-Centered Governance, Islamic Security Governance | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
بوزان، باری. (1389). مردم، دولت‌ها و هراس: مشکل امنیت ملی در جهان سوم. در: ادوارد ای. آزر و چونگ این مون، امنیت ملی در جهان سوم. مترجم: پژوهشکده مطالعات راهبردی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بهنام‌نیا، علی‌اصغر. (1404). تهدیدات نظامی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران تا سال 1400. تهران: پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.
تاجیک، محمدرضا. (1381). مقدمه‌ای بر استراتژی‌های امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ رهیافت‌ها و راهبردها. تهران: فرهنگ گفتمان.
خلیلی، رضا. (1388). مطالعات امنیتی غربی؛ محدودیت‌های تبیین و الزامات تغییر. مطالعات راهبردی، 12(45).
خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج 8.
راسل، برتراند. (1378). جهان‌بینی علمی مترجم: حسن منصور. تهران: نشر آگه.
قاسمی، محمدعلی. (1391 ب). دیالکتیک امت و ملت در آرای امام خمینی. در: امام خمینی و بنیان‌های نظری امنیت در جمهوری اسلامی ایران، به اهتمام فرزاد پورسعید، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
قاسمی، محمدعلی. (1391الف). امنیت و مکانت آن در اندیشه امام خمینی. در: امام خمینی و بنیان‌های نظری امنیت در جمهوری اسلامی ایران، به اهتمام فرزاد پورسعید. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کریمی مله، علی. (1383). تأملی معرفت‌شناسانه در مسئله امنیت ملی از نگاه امام خمینی. مطالعات راهبردی، 7(26).
لک‌زایی، نجف. (1385). مناسبات آزادی و امنیت از دیدگاه امام خمینی. علوم سیاسی، شماره 36.
مطهری، مرتضی. (1385). جهان‌بینی توحیدی. تهران: انتشارات صدرا.
مهاجرنیا، محسن. (1380). اندیشه سیاسی فارابی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
Allison, G. & Treverton, G.F. (1992). Rethinking America’s Security: Beyond Cold War to New World Order, New York: W. W. Norton
Kirk, G. (1997). The Study of International Relations in American Colleges and Universities. New York: Council on Foreign Relations.
Lyons, G.M. & Morton, L. (1993). Schools for Strategy: Education and Research in National Security Affairs. New York: Prager.
Newman, E. (2010). Critical Human Security Studies. Review of International Studies, pp. 77-94. https://doi.org/10.1017/S0260210509990519 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 20 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 9 |
||