آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,527 |
| تعداد مقالات | 35,844 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,456,291 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,067,087 |
حکمرانی امنیت از منظر قرآن کریم؛ با تأکید بر نقش گروه‌ها | ||
| مطالعات حکمرانی اسلامی | ||
| دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 138-115 اصل مقاله (2.38 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jislamicgo.2025.71111.1009 | ||
| نویسنده | ||
| سید سجاد آل سید غفور* | ||
| دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 27 بهمن 1403، تاریخ بازنگری: 21 خرداد 1404، تاریخ پذیرش: 08 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| امنیت به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین کارکردهای حکمرانی، همواره کانون توجه مکاتب و نظریه‌های سیاسی بوده است. هرچند نظریه‌های متنوعی مانند واقع‌گرایی، مکتب کپنهاک و رویکردهای نوین امنیتی تلاش کرده‌اند چارچوبی برای تأمین امنیت ارائه دهند، ناکامی‌های عملی آن‌ها در حل بحران‌های پیچیده، به‌ویژه در جوامع اسلامی، ضرورت بازگشت به منابع اصیل معرفتی و وحیانی را برجسته کرده است. قرآن کریم، به‌عنوان کامل‌ترین منبع هدایت بشری، نه تنها امنیت را یک نیاز فردی و جمعی بلکه بخشی از رسالت الهی انبیا می‌داند و تحقق آن را با اصولی دقیق و سازوکارهایی مشخص پیوند می‌زند. مسئله محوری این پژوهش آن است که حکمرانی امنیت مطلوب در منطق قرآن چگونه طراحی می‌شود و جایگاه گروه‌ها، به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی، در این فرایند چیست. کم‌توجهی به نقش جمعیت‌ها و گروه‌های اجتماعی در امنیت‌سازی، موجب شده است بخش مهمی از ظرفیت‌های حکمرانی اسلامی مغفول بماند. در حالی‌که بررسی واژگان پرکاربردی چون «آل»، «بنی» و «ملأ» در قرآن نشان می‌دهد که این متن الهی تأکید ویژه‌ای بر نقش گروه‌ها در ساخت و پایداری امنیت دارد، به‌گونه‌ای که داستان بنی‌اسرائیل، چه در مقام الگوی منفی و چه به‌منظور بیان آموزه‌های مثبت، از برجسته‌ترین نمونه‌های امنیت‌پژوهی قرآنی است. هدف این تحقیق، تبیین نظام‌مند مبانی و سازوکارهای حکمرانی امنیت بر اساس آیات قرآن با تأکید بر نقش گروه‌ها و ارائه الگویی قابل انطباق با شرایط معاصر جوامع اسلامی است. در این مسیر، تلاش شده است تا از یک‌سو تصویری منسجم از ساختار مطلوب حکمرانی امنیت در منطق وحی ارائه شود و از سوی دیگر با استخراج آموزه‌های مرتبط، راهکارهایی عملی برای مشارکت گروه‌ها در فرآیند امنیت‌سازی به‌دست آید. این پژوهش همچنین می‌کوشد با مرور نمونه‌های تاریخی مانند مواجهه موسی(ع) با فرعون و نقش‌آفرینی گروه‌هایی چون آل فرعون، ملأ و پیروان حق، نشان دهد که چگونه الگوهای رفتاری و مدیریتی در تعامل با گروه‌ها می‌تواند به تقویت یا تضعیف امنیت بینجامد. روش تحقیق بر پایه «تفسیر موضوعی استخراجی» است؛ روشی که بر جمع‌آوری و تحلیل آیات هم‌موضوع درباره امنیت و نقش گروه‌ها متمرکز است، بدون آنکه ترتیب مصحف به‌عنوان چارچوب الزامی در نظر گرفته شود. در این رویکرد، مفسر ضمن گردآوری آیات پراکنده پیرامون یک موضوع، با تحلیل ساختاری و محتوایی آن‌ها، تصویری جامع از دیدگاه قرآن ارائه می‌کند. داده‌ها از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و مراجعه به تفاسیر معتبر، منابع تاریخی و متون مرتبط با اندیشه سیاسی اسلامی تکمیل شده است. برای افزایش دقت، موارد تحلیلی با مثال‌های قرآنی همچون نقش بنی‌اسرائیل در دوره رسالت موسی(ع)، حکومت فرعونی، کارگزارانی مانند قارون و بلعم باعورا و مفاهیمی چون «استضعاف»، «فتنه» و «جدال احسن» بررسی شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر قرآن، حکمرانی امنیت فراتر از تأمین وضعیت عاری از تهدید است و به برقراری تعادل پایدار میان حقوق، وظایف و کرامت بازیگران مختلف اجتماعی منوط می‌شود. گروه‌ها در این نظام جایگاهی دوگانه دارند: می‌توانند عامل تحکیم امنیت باشند یا به‌عنوان ابزار استبداد و ناامنی به‌کار گرفته شوند. در الگوی مطلوب قرآنی، تشکیل گروه‌ها امری پذیرفته‌شده و حتی ضروری تلقی می‌شود و امنیت آن‌ها باید در برابر تهدیدات داخلی و خارجی تضمین شود. نفی استضعاف، مقابله با تقسیم‌بندی‌های تبعیض‌آمیز و بازگرداندن حقوق پایمال‌شده، از شاخصه‌های کلیدی این رویکرد است. داستان مواجهه موسی(ع) با فرعون نمونه بارزی از این اصل است که در آن، رهایی گروه تحت ستم، مقدمه‌ای برای بروز ظرفیت‌های اعتقادی و عملی آنان بود. از نظر قرآن، تهدیدات علیه گروه‌ها می‌تواند از سوی حکومت‌های ستمگر، دیگر گروه‌های قدرتمند یا حتی افراد دارای نفوذ شکل بگیرد. مستکبران برای تحکیم سلطه، از ابزارهایی چون ایجاد شکاف اجتماعی، کاهش توان نیروی انسانی و حذف نخبگان استفاده می‌کنند. در مقابل، الگوی قرآنی بر همبستگی درونی، رقابت سالم و مدیریت مسالمت‌آمیز اختلافات تأکید دارد. واژه‌هایی مانند «حزب» و «شعوب» نشانگر پذیرش تنوع در عین پاسداشت وحدت اجتماعی‌اند. یافته‌ها همچنین حاکی است که امنیت، تنها به بعد فیزیکی محدود نیست و سطوحی چون امنیت فکری، اعتقادی و آزادی‌های اساسی را نیز دربرمی‌گیرد. قرآن با به رسمیت شناختن آزادی عقیده، بیان و مناظره، فضایی را ترسیم می‌کند که در آن مخالفان می‌توانند دیدگاه خود را آزادانه بیان کنند، به شرط رعایت حدود اخلاقی و عدالت. این رویکرد نه تنها مانع شکل‌گیری ناامنی ناشی از سرکوب می‌شود، بلکه زمینه رشد فکری و استحکام بنیان‌های مشروعیت را نیز فراهم می‌آورد. آموزه‌هایی چون «جدال احسن»، طلب برهان، عدم تفتیش عقاید و امنیت برای آمران به معروف و ناهیان از منکر، ستون‌های این بنای فکری را تشکیل می‌دهد. به‌طور کلی، پژوهش حاضر نشان می‌دهد که مدل قرآنی حکمرانی امنیت، امنیت را محصول تعامل فعال و مسئولانه دولت، گروه‌ها و افراد می‌داند و بر نقش کلیدی گروه‌ها در این زنجیره تأکید دارد. این مدل با پرهیز از تمرکز صرف بر امنیت دولتی یا فردی، نگاهی جامع و متوازن ارائه می‌دهد که در آن همه بازیگران، هم ذی‌حق و هم مسئول‌اند. چنین نگرشی می‌تواند با انطباق بر شرایط اجتماعی و فرهنگی امروز، مبنای طراحی سیاست‌های امنیتی پایدار و عدالت‌محور در جوامع اسلامی قرار گیرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تفسیر موضوعی قرآن؛ حکمرانی سیاسی؛ حکمرانی امنیت؛ بنی‌اسرائیل | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Security Governance from the Perspective of the Noble Qur’an: With Emphasis on the Role of Groups | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyed Sajjad AleSeyedGhafour | ||
| PhD., Department of Political Science, University of Baqir al-Olum, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Security, as one of the most fundamental functions of governance, has continually stood at the center of attention in political schools and theories. Although diverse theories—such as Realism, the Copenhagen School, and contemporary security approaches—have sought to provide a framework for ensuring security, their practical failures in resolving complex crises, especially in Islamic societies, have highlighted the necessity of returning to authentic epistemic and revelatory sources. The Noble Qur’an, as the most complete source of human guidance, regards security not only as an individual and collective need but also as part of the divine mission of the prophets, linking its realization to precise principles and specific mechanisms. The core question of this study is how desirable security governance is designed in the Qur’anic logic and what status groups, as one of the key actors, hold in this process. Insufficient attention to the role of populations and social groups in security-making has caused a significant portion of the capacities of Islamic governance to remain neglected. An examination of frequently used Qur’anic terms such as “Āl” (house/lineage), “Banī” (children/descendants), and “al-Malaʾ” (the notables) shows that this divine text places special emphasis on the role of groups in constructing and sustaining security, such that the narrative of the Children of Israel, whether as a negative exemplar or for conveying positive teachings, stands among the most salient cases of Qur’anic security studies. The aim of this research is to systematically explain the foundations and mechanisms of security governance on the basis of Qur’anic verses—with emphasis on the role of groups—and to present a model adaptable to the contemporary conditions of Islamic societies. Along this path, the study endeavors, on the one hand, to offer a coherent depiction of the desirable structure of security governance in the logic of revelation and, on the other hand, to derive practical strategies for the participation of groups in the process of security-making by extracting the relevant teachings. The research also seeks, by reviewing historical examples such as the confrontation of Moses (peace be upon him) with Pharaoh and the role played by groups such as the House of Pharaoh, the notables, and the followers of truth, to show how behavioral and managerial patterns in interaction with groups can strengthen or weaken security. The research method is based on “extractive thematic exegesis,” which focuses on collecting and analyzing verses on a common theme—here, security and the role of groups—without treating the codex order as a binding framework; in this approach, the exegete compiles the dispersed verses on a topic and, through structural and content analysis, offers a comprehensive picture of the Qur’an’s view. Data were completed through library study and recourse to authoritative exegeses, historical sources, and texts related to Islamic political thought. To increase precision, analytical cases were examined with Qur’anic examples such as the role of the Children of Israel during the mission of Moses (peace be upon him), the Pharaonic polity, agents like Qārūn and Balaam the son of Beor, and concepts such as “oppression and subjugation of the weak (istidʿāf),” “sedition/trial (fitna),” and “disputation in the fairest manner (jidāl bi-al-aḥsan).” The findings show that, from the Qur’anic perspective, security governance goes beyond the provision of a threat-free condition and depends on establishing a stable balance among the rights, duties, and dignity of diverse social actors. In this system, groups occupy a dual position: they can be agents of consolidation of security or be instrumentalized for despotism and insecurity. In the desirable Qur’anic model, the formation of groups is accepted—even deemed necessary—and their security must be guaranteed against internal and external threats. The rejection of the subjugation of the weak, opposition to discriminatory categorizations, and restoration of violated rights are key characteristics of this approach. The account of Moses’s (peace be upon him) confrontation with Pharaoh exemplifies the principle that the liberation of an oppressed group was a prelude to the emergence of their doctrinal and practical capacities. According to the Qur’an, threats against groups may arise from tyrannical governments, other powerful groups, or even influential individuals. To consolidate domination, the arrogant employ instruments such as creating social cleavage, diminishing human capital, and eliminating elites. In contrast, the Qur’anic model emphasizes internal solidarity, fair competition, and the peaceful management of differences; terms like “ḥizb” (party/group) and “shuʿūb” (peoples) indicate acceptance of diversity while safeguarding social unity. The findings also indicate that security is not confined to the physical dimension; it encompasses levels such as intellectual and doctrinal security and fundamental freedoms. By recognizing freedom of belief, expression, and debate, the Qur’an sketches a space in which opponents may voice their views freely, provided ethical limits and justice are observed. This approach not only prevents insecurity born of repression but also paves the way for intellectual growth and the strengthening of the foundations of legitimacy. Teachings such as “disputation in the fairest manner,” the demand for proof, non-inquisition of beliefs, and security for those who enjoin right and forbid wrong constitute the pillars of this intellectual edifice. Overall, the present study shows that the Qur’anic model of security governance regards security as the product of the active and responsible interaction of the state, groups, and individuals, underscoring the key role of groups in this chain. Avoiding an exclusive focus on either state or individual security, it offers a comprehensive and balanced view in which all actors are both rights-holders and duty-bearers. Such a perspective, when adapted to today’s social and cultural conditions, can ground the design of sustainable, justice-oriented security policies in Islamic societies. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Thematic Exegesis of The Qur’an, Political Governance, Security Governance, Children of Israel | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. لبنان، بیروت: دارالفکر.
افتخاری، اصغر. (1377). امنیت ملی: رهیافت ها و آثار. مطالعات راهبردی، شماره 2، صص60-27.
بابایی، محبوبه. (1376). تحولات فرآیند مشارکت زنان روستایی ایران در گذر به جامعه صنعتی. تهران: موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1387). تفسیر قرآن مهر. قم: پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.
رنجبر، مقصود. (1385). مفهوم امنیت در اندیشه سده‌های میانه. مطالعات راهبردی، 9(31).
طباطبایی، سید ﻣﺤﻤﺪحسین. (١٤١٧). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی ﺟﺎمعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ﻗﺎﻧﻊ ﻋﺰآﺑﺎدی، اﺣﻤﺪﻋﻠﯽ. (1379). ﻋﻠﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﺗﻤﺪنﻫﺎ از دﯾﺪﮔﺎه ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ. تهران: ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ.
کلانتری، ابراهیم؛ قاضوی، سیدحسن؛ انوریان اصل، حامد. (1390). درآمدی بر مبانی مشارکت در اندیشه سیاسی اسلام. مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 26، صص41-72.
معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مکارم ﺷﯿﺮازی، ﻧﺎﺻﺮ. (1374). ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ. تهران: داراﻟﮑﺘﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ.
میراحمدی، منصور. (1380). مفهوم آزادی از دیدگاه قرآن. علوم سیاسی، شماره 15، صص109-122.
هاشمی رفسنجانی، اکبر. (1386). تفسیر راهنما. قم: بوستان کتاب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 16 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 17 |
||