آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,520 |
| تعداد مقالات | 35,777 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,151,338 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,856,662 |
واکاوی رویکرد حکومت اسلامی به کثرت‌گرایی فرهنگی وزبانی در پرتواصل قرآنی تعارف واحترام به تنوعات بشری به مثابه آیات الهی | ||
| مطالعات حکمرانی اسلامی | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 مهر 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jislamicgo.2025.72557.1038 | ||
| نویسندگان | ||
| رضا ملازاده یامچی* 1؛ میثم شعیب2 | ||
| 1پژوهشگر پسا دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد(پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی) ، شماره تماس: 09142353876، reza.mollazadehyamchi@alumni.um.ac.ir | ||
| 2فارغ التحصیل گروه فقه، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 13 مرداد 1404، تاریخ بازنگری: 22 شهریور 1404، تاریخ پذیرش: 08 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و طرح مسئله: جهان معاصر با چالش فزاینده مدیریت کثرت‌گرایی فرهنگی، قومی و زبانی روبروست؛ چالشی که در غیاب یک چارچوب نظری منسجم، به بروز تنش‌ها، سیاست‌های یکسان‌ساز یا ملی‌گرایی‌های تفرقه‌افکن منجر شده است. در این میان، این پرسش بنیادین مطرح می‌شود که رویکرد نظری یک حکومت اسلامی به این پدیده چگونه باید باشد؟ این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش، به واکاوی تحلیلی-تفسیری آیات کلیدی قرآن کریم می‌پردازد تا یک مدل نظری جامع برای «حکمرانی قرآنی» در حوزه کثرت‌گرایی استنباط نماید. این مقاله استدلال می‌کند که گفتمان قرآنی یک رابطه پیچیده و در عین حال متعالی میان دو اصل «وحدت» و «کثرت» برقرار می‌سازد که می‌تواند به مثابه یک راهنمای عمل راهبردی برای سیاست‌گذاری فرهنگی و اجتماعی در جوامع اسلامی عمل کند. چارچوب نظری و روش‌شناسی: این پژوهش بر مبنای یک تحلیل کیفی و با رویکرد تفسیری، به بررسی آیات محوری (حجرات: ۱۳؛ روم: ۲۲؛ انبیاء: ۹۲؛ آل عمران: ۹۵ و ۱۰۳) و آراء مفسران برجسته از طیف‌های مختلف فکری (از متقدمین تا معاصرین) می‌پردازد. نوآوری اصلی تحقیق، نه در ارائه تفاسیر جدید، بلکه در سنتز و نظام‌مندسازی این تفاسیر و صورت‌بندی یک چارچوب الهیاتی دوگانه است که بر دو اصل مکمل استوار است: ۱. تثبیت ارزش ذاتی و مشروعیت الهیاتی تنوع و ۲. اولویت‌بخشی به یک چارچوب وحدت‌بخش ایمانی. یافته‌های پژوهش: ۱. مشروعیت‌بخشی به کثرت به مثابه آیت الهی: نخستین ستون این چارچوب، نگاه مثبت و ارزش‌گذارانه قرآن به تنوع است. آیه ۱۳ سوره حجرات با خطاب جهانی «یَا أَیُّهَا النَّاسُ»، ضمن تأکید بر منشأ واحد بشری («إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَىٰ»)، فلسفه غایی تقسیم انسان‌ها به شعوب و قبایل را نه تفاخر، بلکه «تعارف» معرفی می‌کند. تحلیل تفاسیر نشان می‌دهد که «تعارف» مفهومی فعال و پویا، فراتر از صرف تحمل، و به معنای شناخت متقابل، ارتباط سازنده، و هم‌افزایی فرهنگی است. این آیه، با معرفی «تقوا» به عنوان تنها معیار حقیقی کرامت، تمام برتری‌جویی‌های مبتنی بر نژاد، قوم و نسب را از اساس باطل می‌سازد. این نگرش با آیه ۲۲ سوره روم به اوج خود می‌رسد، آنجا که اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها صراحتاً در ردیف خلقت آسمان‌ها و زمین به عنوان «آیات الهی» معرفی می‌شود. این امر به تنوعات بشری قداست و ارزشی ذاتی می‌بخشد و هرگونه تلاش برای یکسان‌سازی فرهنگی و زبانی را به مثابه تقابل با حکمت الهی و تلاش برای محو نشانه‌های او معرفی می‌کند. ۲. تعریف کثرت در ذیل وحدت ایمانی: دومین ستون این چارچوب، ارائه یک اصل وحدت‌بخش عالی‌تر است که این کثرت‌های مشروع را در بر گرفته و مدیریت می‌کند. آیه ۹۲ سوره انبیاء با طرح مفهوم «امت واحده»، جامعه‌ای فراملی و فراتاریخی را ترسیم می‌کند که هویت آن نه بر اساس خون یا خاک، بلکه بر پایه «ایمان و عبودیت پروردگار» شکل گرفته است. این مفهوم مستقیماً در تقابل با ملی‌گرایی‌های انحصارگرایانه قرار می‌گیرد. آیه ۹۵ سوره آل عمران این درک را با تبیین معنای «ملت ابراهیم» به مثابه یک آیین و شریعت دینی، و نه یک هویت سیاسی-جغرافیایی مدرن، تقویت می‌کند. در نهایت، آیه ۱۰۳ سوره آل عمران با فرمان دوگانه «وَاعْتَصِمُواْ بحَِبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُواْ»، سازوکار عملی حفظ این وحدت را مشخص می‌سازد. «حبل الله» (ریسمان الهی) که به قرآن، اسلام، و ولایت اهل بیت(ع) تفسیر شده، محور انسجامی است که مانع از تبدیل شدن تنوعات مشروع به تفرقه‌های مذموم می‌شود. دلالت‌ها برای حکمرانی اسلامی و نتیجه‌گیری: سنتز این دو اصل، یک راهبرد متعالی برای حکمرانی ارائه می‌دهد: احترام به کثرت در چارچوب وحدت. از منظر نظری، این الگو، یک رابطه سلسله‌مراتبی میان هویت‌ها برقرار می‌کند که در آن، هویت فراگیر دینی بر هویت‌های قومی و ملی اولویت دارد، بدون آنکه آن‌ها را نفی کند. از منظر عملی، حکومت اسلامی موظف به سیاست‌گذاری‌هایی است که: الف) اصل تعارف را از طریق ایجاد بسترهای گفتگو و تبادل فرهنگی ترویج دهد. ب) از تنوعات فرهنگی و زبانی به عنوان میراثی الهی حمایت و پاسداری کند. ج) عدالت را بر پایه معیار تقوا و شایستگی تضمین کرده و با هرگونه تبعیض قومی و نژادی مبارزه نماید. د) موازنه‌ای دقیق میان حفظ انسجام امت و احترام به حقوق فرهنگی گروه‌ها ایجاد کند تا کثرت به عامل غنای فرهنگی تبدیل شود، نه واگرایی. در نهایت، این پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان قرآنی با ارائه یک چارچوب منسجم، راهبردی کارآمد برای مدیریت جامعه‌ای متکثر ارائه می‌دهد که می‌تواند الگویی برای تحقق همزیستی مسالمت‌آمیز و رشد و تعالی همگانی باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| کثرت‌گرایی فرهنگی؛ اصل تعارف؛ آیات الهی؛ امت واحده؛ حکومت اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Analysis of the Islamic Governance Approach to Cultural and Linguistic Pluralism in Light of the Quranic Principles of Ta'aruf and Divine Signs | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Reza mollazadeh1؛ meisam shoaib2 | ||
| 1پژوهشگر پسا دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد(پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی) ، شماره تماس: 09142353876، reza.mollazadehyamchi@alumni.um.ac.ir | ||
| 2PhD Graduate, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. Email: m.shoaib68@gmail.com | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction and Problem Statement: The contemporary world faces the escalating challenge of managing cultural, ethnic, and linguistic pluralism—a challenge that, in the absence of a coherent theoretical framework, has often led to tensions, assimilationist policies, or divisive nationalisms. This raises a fundamental question: what should be the theoretical approach of an Islamic government to this phenomenon? Aiming to answer this question, this research undertakes an analytical-exegetical study of key Quranic verses to deduce a comprehensive theoretical model for "Quranic governance" in the domain of pluralism. This paper posits that the Quranic discourse establishes a sophisticated yet transcendent relationship between the principles of "unity" and "plurality," which can serve as a strategic guide for cultural and social policymaking in Islamic societies. Theoretical Framework and Methodology: Based on a qualitative analysis with an exegetical approach, this research examines pivotal verses (Hujurat 49:13; Rum 30:22; Anbiya 21:92; Al-Imran 3:95 & 103) and the interpretations of prominent exegetes (mufassirun) from both classical and contemporary eras. The primary innovation of this study lies not in offering new interpretations, but in the synthesis and systematization of existing exegeses to formulate a dual theological framework founded on two complementary principles: 1) The affirmation of the intrinsic value and divine legitimacy of diversity, and 2) The prioritization of a faith-based unifying framework. Research Findings: 1. Legitimizing Plurality as a Divine Sign (Ayah): The first pillar of this framework is the Quran's positive and value-centric view of diversity. Verse 13 of Surah Al-Hujurat, with its universal address "Ya ayyuha al-nas" (O humankind), emphasizes a single human origin ("Inna khalaqnakum min dhakarin wa untha") and introduces "Ta'aruf" (mutual recognition) as the ultimate philosophy behind the division of humanity into nations and tribes. Exegetical analysis reveals that Ta'aruf is an active and dynamic concept, transcending mere tolerance to mean mutual acquaintance, constructive communication, and cultural synergy. By establishing piety (taqwa) as the sole true criterion for dignity, the verse fundamentally nullifies all claims of superiority based on race, ethnicity, or lineage. This perspective culminates in verse 22 of Surah Ar-Rum, where the diversity of languages and colors is explicitly ranked alongside the creation of the heavens and the earth as 'divine signs' (ayat). This bestows upon human diversity a sacred and intrinsic value, framing any attempt at cultural or linguistic homogenization as a contradiction of divine wisdom and an effort to efface His signs. 2. Defining Plurality within a Framework of Faith-Based Unity: The second pillar of the framework presents a supreme unifying principle that encompasses and governs these legitimate diversities. Verse 92 of Surah Al-Anbiya introduces the concept of the "Ummah Wahida" (One Community), delineating a transnational and trans-historical community whose identity is forged not by blood or soil, but by "faith in and servitude to God." This concept stands in direct opposition to exclusivist nationalisms. Verse 95 of Surah Al-Imran reinforces this understanding by defining the "Millah" of Abraham as a religious-legal path, not a modern political-geographical nation-state. Finally, verse 103 of Surah Al-Imran, with its dual command "Wa'tasimu bi Habl Allahi jami'an wa la tafarraqu" (And hold firmly to the Rope of God all together and do not become divided), specifies the practical mechanism for preserving this unity. The "Rope of God" (Habl Allah)—interpreted as the Quran, Islam, and the leadership of Ahl al-Bayt (in Shi'a exegesis)—is the axis of cohesion that prevents legitimate diversity from degenerating into condemned division (tafarruq). Implications for Islamic Governance and Conclusion: The synthesis of these two principles yields a transcendent strategy for governance: respect for plurality within the framework of unity. From a theoretical perspective, this model establishes a hierarchical relationship between identities, where the universal religious identity takes precedence over ethnic and national identities without negating them. From a practical standpoint, an Islamic government is obligated to enact policies that: a) Promote the principle of Ta'aruf by creating platforms for dialogue and cultural exchange. b) Protect and support cultural and linguistic diversity as a divine heritage. c) Guarantee justice based on the criterion of piety and merit, and combat all forms of ethnic and racial discrimination. d) Establish a precise balance between preserving the cohesion of the Ummah and respecting the cultural rights of constituent groups, so that plurality becomes a source of cultural enrichment, not divergence. In conclusion, this research demonstrates that the Quranic discourse offers an effective strategy for managing a pluralistic society, providing a model for achieving peaceful coexistence and collective flourishing. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Cultural Pluralism, Principle of Ta', aruf, Divine Signs, Ummah Wahida, Islamic Governance | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1 |
||