آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,527 |
| تعداد مقالات | 35,844 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,456,433 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,067,165 |
الگوی بهره‌گیری از «تفکر، اندیشه‌ورزی و آزاد فکری» در حکمرانی تمدن‌ساز، براساس منظومه‌ی اندیشه‌ای مقام معظم رهبری | ||
| مطالعات حکمرانی اسلامی | ||
| دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 212-187 اصل مقاله (2.4 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jislamicgo.2025.72113.1032 | ||
| نویسنده | ||
| جواد آقایان* | ||
| طلبه درس خارج، حوزه علمیه قم؛ کارشناسی ارشد شیمی کاربردی، قم، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 20 خرداد 1404، تاریخ بازنگری: 15 مرداد 1404، تاریخ پذیرش: 08 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| با ورود انقلاب اسلامی ایران به مرحله دوم حیات خود- که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان عصر «خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» تبیین شده است- ضرورت بازشناسی و به‌کارگیری بنیان‌های فکری و نظری در حکمرانی اسلامی بیش از پیش اهمیت یافته است. از منظر معظم‌له، سه مؤلفه «تفکر»، «اندیشه‌ورزی» و «آزادفکری» ارکان قدرت نرم ملی و پیش‌نیاز تحقق حکمرانی اسلامی در تراز تمدن نوین اسلامی به‌شمار می‌آیند. این عناصر علاوه بر آنکه پایه‌های تولید علم و نوآوری محسوب می‌شوند، بستری برای تربیت نسلی در تراز انقلاب و شکل‌دهی به جامعه‌ای اندیشمند و متعهد به ارزش‌های دینی فراهم می‌کنند. با وجود تأکیدهای مکرر رهبری، چالش‌هایی همچون کمبود نهادهای ساختاری برای ترویج آزادفکری، عدم پیوند مؤثر میان تولید فکر و گفتمان‌سازی، و نبود الگویی جامع برای بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها در فرآیند حکمرانی، مانع بهره‌گیری کامل از این سرمایه نرم شده است. در نتیجه، ضرورت ارائه الگویی علمی و بومی که بتواند این سه مؤلفه را در نسبت با حکمرانی اسلامی تبیین و عملیاتی کند، به مسئله‌ای راهبردی بدل شده است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی، تبیین و طراحی الگویی مفهومی- کاربردی برای بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت‌های تفکر، اندیشه‌ورزی و آزادفکری در مسیر تحقق حکمرانی تمدن‌ساز اسلامی است. این هدف بر محور تحلیل دیدگاه‌های مقام معظم رهبری درخصوص نقش ساختاری این مؤلفه‌ها در اداره جامعه و فرآیند تمدن‌سازی استوار است و تلاش می‌کند اصول و چارچوب‌های نظری لازم برای پیوند ظرفیت‌های فکری با کارکردهای حکمرانی را در سطوح متنوعی چون تولید فکر، تربیت نیروی انسانی و نهادسازی فرهنگی استخراج کند. علاوه بر این، پژوهش می‌کوشد جریان تفکر و آزاداندیشی را از سطح مراکز علمی و آموزشی به عرصه تصمیم‌گیری‌های کلان و مدیریت اجرایی کشور پیوند دهد و نقش این مؤلفه‌ها را به‌عنوان شرط گذار از دولت اسلامی به جامعه اسلامی و نهایتاً تحقق تمدن نوین اسلامی آشکار سازد. این تحقیق به شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کیفی انجام شده است. داده‌ها از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده و تمرکز اصلی بر تحلیل بیانات، آثار مکتوب و اسناد رسمی منتشرشده از سوی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری و اسناد بالادستی همچون بیانیه گام دوم انقلاب، الگوی پایه‌ی اسلامی- ایرانی پیشرفت و منشور حوزه پیشرو بوده است. در گام نخست، تعاریف و مفاهیم سه مؤلفه «تفکر»، «اندیشه‌ورزی» و «آزادفکری» در چارچوب مبانی اسلامی بازخوانی شده و سپس با رویکرد اجتهادی، نسبت آن‌ها با عناصر بنیادین نظام و تمدن اسلامی بررسی شده است. همچنین نمونه‌ها و بیانات راهبردی مقام معظم رهبری درباره نهادسازی، گفتمان‌سازی و تربیت نیروی انسانی با روش تحلیل محتوا مورد واکاوی قرار گرفته تا اصول حاکم بر الگوی پیشنهادی شناسایی شود. نتایج نشان می‌دهد که از منظر مقام معظم رهبری، سه‌گانه تفکر، اندیشه‌ورزی و آزاد فکری، زیربنای حرکت تمدنی فرهنگ اسلامی در عصر حاضر محسوب می‌شود و بدون آن‌ها مسیر رسیدن به حکمرانی تمدن‌ساز دچار وقفه خواهد شد. تفکر به‌عنوان فعالیت عقلانی هدفمند برای شناخت و حل مسائل بر اساس معارف اسلامی، آغازگر تولید فکر راهبردی است. اندیشه‌ورزی، فرایند تحلیل نقادانه و روشمند پدیده‌ها در جهت ارائه پاسخ‌های کارآمد به نیازهای روز به‌شمار می‌رود و آزادفکری، آزادی اندیشه در چارچوب عقلانیت و شریعت را فراهم می‌سازد و مانع از سلطه‌پذیری فکری و تقلید از الگوهای بیگانه می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد این مؤلفه‌ها باید همزمان در چهار عرصه به کار گرفته شوند: نخست، در عرصه انسانی، تربیت منابع انسانی مؤمن، خودساخته و خردورز که به سبک زندگی اسلامی و سنت‌های ایرانی آشنا بوده و توانایی تحقق آرمان‌های انقلاب را دارند؛ دوم، در عرصه تولید فکر و گفتمان‌سازی، که از رهگذر تقویت آزاداندیشی، مفاهیم و واژگان بومی متناسب با هندسه فکری انقلاب، تولید و سپس به گفتمان عمومی و اجرایی تبدیل شود؛ سوم، در عرصه نهادی، که نیازمند ایجاد و تقویت نهادهای پشتیبان مانند حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و هیئت‌های اندیشه‌ورز است تا جریان عقلانیت دینی و پاسخ به شبهات تقویت شود؛ و چهارم، در عرصه حکمرانی، که پیوند عملی فرآیندهای فکری با سیاست‌گذاری کلان و مدیریت جامعه را تضمین کند، به‌گونه‌ای که تصمیمات مهم بر پایه پشتوانه‌های نظری و ارزش‌های اسلامی اتخاذ شوند. به‌طور کلی، یافته‌ها تأکید دارد که حکمرانی تمدن‌ساز اسلامی زمانی تحقق می‌یابد که این سه مؤلفه نه‌تنها به‌عنوان ارزش‌های نظری، بلکه به‌عنوان ابزارهای عملی و راهبردی در طراحی و اجرای الگوهای پیشرفت و اداره جامعه به‌کار گرفته شوند و نقش‌آفرینی هم‌افزای حوزه‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی در این فرآیند استمرار یابد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تولید فکر؛ آزاد فکری؛ تمدن‌سازی؛ حکمرانی اسلامی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Model of Utilizing “Contemplation, Intellectual Reflection, and Free Thinking” in Civilization-Building Governance Based on the Intellectual System of the Supreme Leader | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Javad Aghayan | ||
| Seminary Student, Advanced Level (Dars-e Khārej), Qom Seminary; Master of Applied Chemistry, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| With the Islamic Revolution of Iran entering its second phase of life—as articulated in the Statement on the Second Step of the Islamic Revolution by the Supreme Leader, defined as the era of “self-cultivation, society-building, and civilization-building”—the necessity of recognizing and employing intellectual and theoretical foundations in Islamic governance has become increasingly significant. From the perspective of His Eminence, the three components of “contemplation,” “intellectual reflection,” and “free thinking” constitute the pillars of national soft power and the prerequisite for the realization of Islamic governance on the level of the new Islamic civilization. These elements, in addition to serving as the foundations of knowledge production and innovation, provide the ground for educating a generation in harmony with the Revolution and for shaping a thoughtful society committed to religious values. Despite repeated emphases by the Leader, challenges such as the lack of structural institutions to promote free thinking, the absence of effective linkage between the production of thought and discourse formation, and the nonexistence of a comprehensive model for utilizing these capacities in the governance process have hindered the full use of this soft capital. Consequently, the necessity of presenting a scientific and indigenous model capable of explaining and operationalizing these three components in relation to Islamic governance has become a strategic imperative. The principal objective of this research is to identify, explain, and design a conceptual–applicative model for the effective utilization of the capacities of contemplation, intellectual reflection, and free thinking in the path toward achieving civilization-building Islamic governance. This objective is based on an analysis of the Supreme Leader’s views regarding the structural role of these components in managing society and in the process of civilization-building, and it seeks to extract the necessary principles and theoretical frameworks for linking intellectual capacities with the functions of governance in various dimensions such as thought production, human resource training, and cultural institution-building. Furthermore, the research aims to extend the flow of contemplation and free thinking from the level of academic and educational centers to the arena of macro-level decision-making and executive management of the country, thereby clarifying the role of these components as prerequisites for the transition from the Islamic state to the Islamic society and ultimately the realization of the new Islamic civilization. The study has been conducted through a descriptive–analytical method with a qualitative approach. Data have been collected through library and documentary study, with the primary focus on analyzing the speeches, writings, and official documents published by the Office for the Preservation and Publication of the Works of the Supreme Leader, as well as upstream documents such as the Statement on the Second Step of the Revolution, the Islamic-Iranian Model of Progress, and the Charter of the Advanced Seminary. In the first stage, the definitions and concepts of the three components “contemplation,” “intellectual reflection,” and “free thinking” were revisited within the framework of Islamic principles, and subsequently, through an ijtihād-based approach, their relation to the fundamental elements of the Islamic system and civilization was examined. Moreover, strategic statements by the Supreme Leader regarding institution-building, discourse formation, and human resource training were analyzed using content analysis in order to identify the governing principles of the proposed model. The findings demonstrate that, from the perspective of the Supreme Leader, the triad of contemplation, intellectual reflection, and free thinking constitutes the foundation of the civilizational movement of Islamic culture in the present era, and without them the path to civilization-building governance will be interrupted. Contemplation, as a purposeful rational activity aimed at understanding and solving issues based on Islamic knowledge, is the initiator of strategic thought production. Intellectual reflection is the process of critical and methodical analysis of phenomena to provide effective responses to contemporary needs, and free thinking ensures the freedom of thought within the framework of rationality and Sharīʿa, preventing intellectual subjugation and imitation of foreign models. The findings further reveal that these components must be employed simultaneously in four arenas: first, in the human sphere, through the training of faithful, self-disciplined, and rational human resources familiar with Islamic lifestyle and Iranian traditions who are capable of realizing the ideals of the Revolution; second, in the sphere of thought production and discourse formation, by strengthening free thinking to generate indigenous concepts and vocabularies consistent with the intellectual structure of the Revolution, which are then transformed into public and executive discourse; third, in the institutional sphere, by creating and reinforcing supportive institutions such as seminaries, universities, media, and intellectual assemblies to strengthen the flow of religious rationality and responses to doubts; and fourth, in the sphere of governance, by ensuring the practical connection of intellectual processes with macro-level policy-making and societal management in such a way that major decisions are made based on theoretical foundations and Islamic values. Overall, the findings emphasize that civilization-building Islamic governance is achieved when these three components are employed not merely as theoretical values but as practical and strategic instruments in the design and implementation of models of progress and societal management, with the synergistic role of seminaries, universities, and cultural institutions being continuously reinforced in this process. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Thought Production, Free Thinking, Civilization-Building, Islamic Governance | ||
| مراجع | ||
|
آشوری، حسین؛ تاجیک، ابوالفضل؛ محمدی، مهدی. (1400). جایگاه فقه در تمدن‌سازی اسلامی از دیدگاه امام خمینی. پژوهش‌های تمدن نوین اسلامی، 1(2)، صص11-31.
اسماعیلی، مجید. (1402). بررسی ملاک‌های مشروعیت فرمان‌دهی و فرمان‌پذیری در مدیریت با تاکید بر مبانی حکمرانی اسلامی. پژوهشنامه فقه اجتماعی، 12(1)، صص231-258.
اکبری، مرتضی؛ رضائی، فریدون. (1394). واکاوی شاخصه‌های تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری. مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 3(5)، صص85-108.
بهمنی، محمدرضا. (1394). تمدن نوین اسلامی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای (چیستی و چگونگی تکامل تمدنی جمهوری اسلامی ایران). نقد و نظر، 19(74)، صص198-237.
تقوی رضوی‌زاده، الهام. (1401). مروری بر کارکرد تربیت اسلامی در آزاد اندیشی و تاثیر آن بر خلاقیت. در: سومین کنفرانس مدیریت، اقتصاد و علوم اسلامی.
جبارنژاد، محسن؛ لک‌زایی، شریف. (1397). مأخذشناسی توصیفی آزاداندیشی. آینه پژوهش، 29(172)، صص125-138.
جهان‌بین، فرزاد؛ معینی‌پور، مسعود. (1393). فرآیند تحقق تمدن اسلامی از منظر حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای. مطالعات انقلاب اسلامی، 11(39).
حیدری‌نسب، فرحناز؛ کزازی، میرجلال‌الدین؛ بیگ‌زاده، خلیل. (1400). شگردهای فکرورزی در داستان‌های فرهاد حسن‌زاده بر پایۀ نظریۀ لیپمن (مطالعۀ موردی: داستان‌های گروه سنی الف، ب و ج). کودک و تفکر، 12(2).
خامنه‌ای، سید علی. (1392). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن. تهران: انتشارات مؤسسه ایمان جهادی.
خامنه‌ای، سید علی. (29/11/1396). بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (19/02/1384). بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان کرمان. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (10/10/1396). بیانات در دیدار فرماندهان و جمعی از پاسداران کمیته‌های انقلاب اسلامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2400
خامنه‌ای، سید علی. (19/10/1370). بیانات در دیدار مردم قم. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (14/03/1376). بیانات در مراسم هشتمین سالگرد رحلت امام خمینی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (13/11/1377). بیانات در جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر (روز انقلاب اسلامی و جوانان). قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2927
خامنه‌ای، سید علی. (14/07/1379). بیانات در اجتماع بزرگ مردم قم. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (12/09/1379). بیانات در دیدار کارگزاران نظام. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (11/05/1380). بیانات در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری سال 80. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سیدعلی. (17/07/1386). بیانات در دیدار دانشجویان نخبه و نفرات برتر کنکور و فعالان تشکل‌های سیاسی فرهنگی دانشگاه‌ها. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3404
خامنه‌ای، سیدعلی. (1388). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در: بازنمایی شده در 06/ 12/ 1388، از: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8988 خامنه‌ای، سید علی. (10/09/1389). بیانات در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (13/04/1390). بیانات در دیار فرماندهان سپاه. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (23/07/1391). بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (17/02/1393). بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان سراسر کشور. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (19/12/1400). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (21/02/1401). بیانات در دیدار معلمان. قابل دسترس در:
خدادی، حسن؛ منیری، حمیدرضا؛ کلایی، حمزه. (1398). الگوی جستاری تشکیل دولت اسلامی با تاکید بر امت دولت‌ساز. سیاست اسلامی، 7(16)، صص156-183.
خسروپناه، عبدالحسین؛ مسعودی پور، سعید؛ انتظاری، مهدی. (1395). ارائه راهبردهای تحول در حوزه آزاداندیشی مبتنی بر تحلیل بیانات مقام‌معظم‌رهبری و آسیب‌شناسی وضعیت موجود. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 20(4)، صص519-549.
دارا، جلیل؛ کرمی، مصطفی. (1392). آزاداندیشی در گفتمان انقلاب اسلامی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 3(6)، صص91-120.
زمانی محجوب، حبیب . (1396). پیشرفت علمی کشور بر مبنای آزاداندیشی. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 23(115)، صص127-148.
سالارزایی، امیرحمزه؛ علی‌عسگری، ابراهیم. (1392). اندیشه‌ورزی در استنباط فقه. پژوهش‌های فقهی، 9(1-2)، صص31-53.
سالاری، محمدمهدی. (24/02/1391). جایگاه واژه‌سازی و نهادسازی در تاسیس تمدن بزرگ اسلامی. قابل دسترس:
ضابط پورکاری، غلامرضا. (1396). نقش حوزه انقلابی در تمدن نوین اسلامی با تأکید بر اندیشه حضرت آیت الله خامنه‌ای. سپهر سیاست. 4(14)، صص15-205.
عالی، محمدباقر؛ غضنفری، مهدی؛ پورصادق، ناصر؛ پورعزت، علی‌اصغر. (1403). تعریف حکمرانی (فراترکیبِ چیستی حکمرانی). حکمرانی متعالی، 5(2)، صص63-89.
لک زایی، نجف؛ اکبری معلم، علی؛ حدادی، محسن. (1403) . موضوع‌شناسی فقهی حکمرانی دینی. دین و قانون. 30(3)، صص51-78.
معین، محمد. (1386). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات ادنا.
هدایتی، برات محمد. (28/ 08/ 1398). عمل صالح تمدن‌ساز است. قابل دسترس در:
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 16 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 11 |
||