آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,527 |
| تعداد مقالات | 35,844 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,456,336 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,067,114 |
ضرورت‌های حکمرانی فضای سایبر از منظر امام خامنه‌ای | ||
| مطالعات حکمرانی اسلامی | ||
| دوره 1، شماره 2، مهر 1404، صفحه 266-239 اصل مقاله (2.46 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jislamicgo.2025.71981.1028 | ||
| نویسنده | ||
| محمد علی شکوهیان‌راد* | ||
| پژوهشگر ارشد آزمایشگاه پژوهشی فضای سایبر، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 05 خرداد 1404، تاریخ بازنگری: 03 مرداد 1404، تاریخ پذیرش: 08 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| فضای سایبر در عصر حاضر به یکی از مهم‌ترین عرصه‌های اعمال حکمرانی تبدیل شده است؛ عرصه‌ای که ساختارها، فرآیندها و اهداف حاکمیتی را به واسطه‌ی جریان‌مندی اطلاعات تحت تأثیر عمیق قرار می‌دهد و حتی هویت و امنیت ملی را بازتعریف می‌کند. توانایی این فضا در ایجاد فرصت‌های بی‌بدیل و هم‌زمان تولید تهدیدات بی‌سابقه- از جنگ شناختی و عملیات روانی گرفته تا مداخله در فرهنگ، اقتصاد و سیاست- موجب شده است که کشورهای پیشرو، الگوهای اختصاصی حکمرانی سایبر را بر اساس مبانی فکری، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی خود تدوین کنند. برای جمهوری اسلامی ایران که مدعی ارائه الگویی متفاوت از حکمرانی بر مبنای منظومه‌ی اسلامی-ایرانی است، این عرصه نقش کلیدی در تحقق اهداف گام دوم انقلاب اسلامی ایفا می‌کند. با این حال، چالش اساسی کشور آن است که الگوی جامع و بومی حکمرانی فضای سایبر که متناسب با ارزش‌ها، آرمان‌ها و نیازهای ملی طراحی شده باشد، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته و اجرای آن نیازمند درک درست از ضرورت‌های چندبُعدی این فضا است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تبیین ضرورت‌های حکمرانی فضای سایبر از منظر ولی‌امر مسلمین، امام خامنه‌ای انجام شده است. محور اصلی پژوهش آن است که دیدگاه‌های معظم‌له طی دو دهه اخیر- که در سخنرانی‌ها، پیام‌ها و اسناد کلان نظام انعکاس یافته- نه‌تنها چارچوبی ارزشی و عملیاتی برای حکمرانی فراهم می‌سازد بلکه می‌تواند به‌عنوان نقشه راه طراحی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت در این حوزه عمل کند. هدف دیگر پژوهش، استخراج این ضرورت‌ها در قالب دسته‌بندی‌های مدیریتی، انسانی، زیرساختی و محتوایی و نیز پیوند دادن آن‌ها با راهبردهای ملی و تمدنی است تا امکان حرکت نظام‌مند از خودسازی فضای سایبری کشور تا تحقق تمدن‌سازی نوین اسلامی فراهم شود. همچنین پژوهش می‌کوشد ضمن مقایسه تطبیقی با تجربه کشورهای مختلف، ظرفیت و محدودیت‌های مدل‌های غیربومی را شناسایی کند و بر لزوم طراحی مدل اختصاصی کشور تأکید ورزد. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده‌ها به شیوه کتابخانه‌ای و اسنادی است. منابع این پژوهش شامل بیانات امام خامنه‌ای، اسناد بالادستی جمهوری اسلامی، مطالعات علمی داخلی و خارجی و تجارب عینی سایر کشورها در حکمرانی سایبر است. برای تکمیل تحلیل، نمونه‌هایی از مدل حکمرانی سایبری ایالات متحده، چین، روسیه و فرانسه بررسی و عناصر راهبردی هر یک شناسایی شد تا امکان مقایسه با الزامات بومی فراهم آید. سپس با تحلیل محتوای بیانات رهبر انقلاب، مؤلفه‌ها و ضرورت‌های حکمرانی سایبر از منظر ایشان کدگذاری، دسته‌بندی و تبیین گردید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از منظر امام خامنه‌ای، حکمرانی فضای سایبر نه یک بخش فرعی، بلکه مؤلفه‌ای راهبردی و هم‌سنگ انقلاب اسلامی است و اهمیت آن حتی بر اقتصاد، امنیت و فرهنگ تقدم دارد. معظم‌له در چهار حوزه اصلی، ضرورت‌های حکمرانی سایبر را بیان کرده‌اند: در حوزه مدیریتی، تأکید بر کنترل فضا به نفع ارزش‌های دینی و انقلابی، اشراف اطلاعاتی بر فضای فکری جامعه، استقلال و تملک محتوا و زیرساخت، کنترل جریان محتوا و مدیریت عاقلانه از اولویت‌هاست. این موارد نشان می‌دهد که مدیریت سایبر باید راهبردی، فعال و مبتنی بر حفظ اختیار و حاکمیت ملی باشد. در حوزه ضرورت‌های انسانی، ایشان بر تربیت نیروی انسانی مؤمن، متخصص و متعهد، ارتقای سواد رسانه‌ای، فرهنگ‌سازی استفاده صحیح و تقویت بصیرت سایبری تأکید دارند. نیروی انسانی آگاه، ضامن تحقق دیگر ضرورت‌ها و عنصر کلیدی در کاهش آسیب‌ها و بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌ها است. در حوزه ضرورت‌های فنی و زیرساختی، ایجاد شبکه ملی اطلاعات، توسعه ظرفیت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مستقل، امنیت زیرساخت‌ها و قطع وابستگی به پلتفرم‌ها و پروتکل‌های خارجی، اولویت دارد. معظم‌له تأکید دارند که زیرساخت باید در نسبت با محتوا طراحی شود و اصالت با محتوای هدایت‌گر و ارزش‌محور است، نه با فناوری صرف. در حوزه ضرورت‌های محتوایی، تولید و توزیع محتوای سالم، غنی، جذاب و متناسب با نیاز جامعه، مقابله با محتوای مضر، و جریان‌سازی برای ارتقای آگاهی و مقاومت فرهنگی محور قرار دارد. ایشان فضای سایبر را بستر بسط آگاهی و جامعه‌پردازی معرفی می‌کنند که می‌تواند با یک طرح تمدنی، از سطح ملی به سطح امت اسلامی گسترش یابد. برای این منظور، چهار گام کلان پیشنهاد می‌شود: ایجاد شبکه ملی اطلاعات، ایجاد فضای سایبر ملی، ایجاد شبکه تمدنی اطلاعات و ایجاد فضای سایبر تمدنی. این سیر تکاملی، حکمرانی سایبر را به ابزار تمدن‌سازی تبدیل می‌کند. مقایسه یافته‌ها با نمونه‌های خارجی نشان می‌دهد که کشورهای پیشرو، فضای سایبر را صرفاً حوزه‌ای فنی نمی‌بینند، بلکه آن را در پیوند با امنیت، فرهنگ و قدرت ملی مدیریت می‌کنند. در ایالات متحده، هماهنگی بین دولت و بخش خصوصی تحت نظارت امنیتی- نظامی، در چین نظام اعتبار اجتماعی و خودکفایی فناورانه، در روسیه ترکیب کنترل دولتی و برون‌سپاری، و در فرانسه حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و حریم خصوصی نمونه‌هایی از این رویکردها هستند. در عین حال، الگوی اسلامی- ایرانی حکمرانی سایبر با تأکید بر استقلال، عدالت، هدایت ارزشی و افق تمدنی از دیگر مدل‌ها متمایز می‌شود. در مجموع، نتایج پژوهش روشن می‌کند که حکمرانی فضای سایبر از منظر امام خامنه‌ای، فرآیندی چندبعدی است که باید به‌صورت هم‌زمان ابعاد مدیریتی، انسانی، فنی و محتوایی را پوشش دهد و در یک افق راهبردی، هم امنیت و استقلال را تأمین کند، هم رشد علمی و فرهنگی را محقق سازد و هم بستری برای تمدن‌سازی نوین اسلامی فراهم آورد. این نگرش، سیاست‌گذاران را ملزم می‌کند که فراتر از واکنش‌های مقطعی و جزیره‌ای، الگویی جامع، یکپارچه و ارزش‌مدار تدوین و اجرا کنند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| الگوی حکمرانی فضای سایبر؛ ضروریات مدیریتی و راهبردی؛ آیت‌الله خامنه‌ای | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Necessities of Cyberspace Governance from the Perspective of Imam Khamenei | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Ali Shokoohian Rad | ||
| Senior Researcher, Cyberspace Research Laboratory, University of Tehran, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In the present age, cyberspace has become one of the most important arenas for the exercise of governance-an arena that, by virtue of the flow of information, profoundly affects governmental structures, processes, and objectives and even redefines national identity and security. The capacity of this space to create unparalleled opportunities while simultaneously generating unprecedented threats—from cognitive warfare and psychological operations to interference in culture, economy, and politics—has led pioneering countries to formulate bespoke models of cyber governance on the basis of their intellectual, cultural, security, and economic foundations. For the Islamic Republic of Iran, which claims to present a distinctive model of governance grounded in the Islamic–Iranian system, this arena plays a key role in realizing the objectives of the Second Step of the Islamic Revolution. However, the country’s central challenge is that a comprehensive, indigenous model for cyberspace governance—designed in accordance with national values, ideals, and needs—has not yet fully taken shape, and its implementation requires a proper understanding of this space’s multidimensional necessities. This study aims to identify and elucidate the necessities of cyberspace governance from the perspective of the Leader of the Muslims, Imam Khamenei. The main axis is that His Eminence’s views over the past two decades—as reflected in speeches, messages, and the state’s macro-level documents—not only provide a value-laden and operational framework for governance but can also serve as a roadmap for designing an Islamic–Iranian model of progress in this field. A further aim is to extract these necessities in managerial, human, infrastructural, and content categories and to link them to national and civilizational strategies so as to enable a systematic movement from the self-construction of the country’s cyberspace to the realization of new Islamic civilization-building. The research also seeks, while conducting a comparative review of other countries’ experiences, to identify the capacities and limitations of non-indigenous models and to emphasize the need to design a country-specific model. The method is descriptive–analytical, based on library and documentary data collection. Sources include Imam Khamenei’s statements, the Islamic Republic’s upstream documents, domestic and foreign scholarly studies, and other countries’ practical experiences in cyber governance. To complement the analysis, samples of the cyber governance models of the United States, China, Russia, and France are examined and their strategic elements identified for comparison with indigenous requirements. Subsequently, through content analysis of the Leader’s statements, the components and necessities of cyber governance from his perspective are coded, categorized, and explained. The findings show that, from Imam Khamenei’s perspective, cyberspace governance is not a subsidiary sector but a strategic component on par with the Islamic Revolution, whose importance even precedes economy, security, and culture. His Eminence articulates necessities across four principal domains: in the managerial domain, priority is given to steering the space in favor of religious and revolutionary values, informational oversight over the society’s intellectual space, independence and ownership of content and infrastructure, control of content flows, and prudent management—indicating that cyber management must be strategic, proactive, and grounded in the preservation of national agency and sovereignty. In the human domain, emphasis falls on cultivating faithful, expert, and committed human resources, elevating media literacy, cultivating proper-use culture, and strengthening cyber discernment; an aware human cadre is the guarantor of other necessities and the key element for minimizing harms and maximizing opportunities. In the technical and infrastructural domain, priorities include establishing the National Information Network, developing independent hardware and software capacities, securing infrastructures, and severing dependency on foreign platforms and protocols; His Eminence stresses that infrastructure must be designed in relation to content and that primacy lies with value-guided content, not mere technology. In the content domain, the focus is on producing and distributing wholesome, rich, and attractive content suited to societal needs, countering harmful content, and shaping flows that elevate awareness and cultural resilience; cyberspace is introduced as a medium for the expansion of awareness and for society-building that, under a civilizational plan, can be extended from the national level to that of the Islamic umma. To this end, four macro steps are proposed: establishing a National Information Network, creating a national cyberspace, forming a civilizational information network, and creating a civilizational cyberspace—an evolutionary trajectory that transforms cyber governance into an instrument of civilization-building. Comparison with foreign models shows that leading countries do not view cyberspace as merely a technical domain but manage it in conjunction with security, culture, and national power: coordination between state and private sector under security–military oversight in the United States; the social credit system and technological self-reliance in China; a blend of state control and outsourcing in Russia; and the protection of cultural values and privacy in France. At the same time, the Islamic–Iranian model of cyber governance is distinguished by its emphasis on independence, justice, value-guidance, and a civilizational horizon. Overall, the results clarify that, from Imam Khamenei’s perspective (may his shadow be extended), cyberspace governance is a multidimensional process that must simultaneously cover managerial, human, technical, and content dimensions and, within a strategic horizon, ensure both security and independence, realize scientific and cultural growth, and provide a platform for new Islamic civilization-building. This outlook compels policymakers, beyond piecemeal and reactive measures, to design and implement a comprehensive, integrated, and value-centered model. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Islamic–Iranian Model of Cyberspace Governance, Managerial and Strategic Necessities, Imam Khamenei | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه. (06/06/1397). فضای مجازی از منظر بزرگان. قابل دسترس در:
خامنه ای، سید علی. (17/02/1404). پیام رهبری برای صدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1381). بیانات در دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1382). بیانات در دیدار اساتید دانشگاه شهید بهشتی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1386). بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌های استان خراسان در دانشگاه فردوسی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3382
خامنه‌ای، سید علی. (1390). بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1391). بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیأت دولت. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1391). بیانات در دیدار مردم قم. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1392). بیانات در دیدار کارگزاران حج. برگرفته از:
خامنه‌ای، سید علی. (1393). بیانات دیدار قهرمانان و ورزشکاران مسابقات آسیایی و پارا آسیایی. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1394). بیانات در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1395). بیانات در دیدار اعضای انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1395). بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1395). بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1395). دیدار اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه با رهبر انقلاب. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (1396). بیانات در دیدار دست‌اندرکاران اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علوم انسانی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=38352
خامنه‌ای، سید علی. (1397). بیانیه‌ی گام دوم انقلاب اسلامی خطاب به ملت ایران. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سید علی. (26/12/1390). این فضا به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد. قابل دسترس در:
خامنه‌ای، سیدعلی. (1396). بیانات در دیدار مسئولان نظام. قابل دسترس در:
عاملی، سید سعیدرضا. (1397). الگوی حکمرانی دوفضایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
غضنفری، مهدی؛ پورصادق، ناصر؛ پورعزت، علی‌اصغر. (1403). تعریف حکمرانی: فراترکیب چیستی حکمرانی. حکمرانی متعالی، 5(2)، صص63-89
فیروزآبادی، سید ابوالحسن. (1399). درآمدی بر حکمرانی فضای مجازی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
معاونت پژوهش و تولید علم دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی. (1396). راهبردهای امنیت سایبری در چین. تهران: مؤسسه‌ی چاپ و انتشارات دانشگاه.
وینر، نوربرت. (1366). استفاده‌ی انسانی از انسان‌ها. مترجم: مهرداد ارجمند. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
وینر، نوربرت. (1402). علم سایبرنتیک: کنترل و ارتباطات در حیوان و ماشین. مترجم: فاطمه همتیان. تهران: انتشارات سبزان.
Chen, Y. & Cheung, A.S. (2017). The Transparent Self under Big Data Profiling: Privacy and Chinese Legislation on the Social Credit System. The Journal of Comparative Law, 12(2), pp. 356-378.
Cybersecurity Governance. (2025). URL= https://www.cisa.gov/topics/cybersecurity-best-practices/cybersecurity-governance Fang, B. (2018). Cyberspace Sovereignty: Reflections on building a community of common future in cyberspace. Springer Press.
NATO. (2021). Russia`s Strategy in Cyberspace. URL= https://stratcomcoe.org/cuploads/pfiles/Nato-Cyber-Report_15-06-2021.pdf Tavenner, E. (2022). Russian Cyber Sovereignty. URL= https://www.american.edu/sis/centers/security-technology/russian-cyber-sovereignty.cfm UK National Archives. (2025). UKUSA Agreement. URL= https://cdn.nationalarchives.gov.uk/documents/ukusa-highlights-guide.pdf | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 286 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 176 |
||