آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,530 |
| تعداد مقالات | 35,882 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,482,373 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,082,746 |
ارزیابی تطبیقی مؤلفه‌های معنایی پدیده فقر در قرآن کریم باتکیه بر روابط مفهومی | ||
| مطالعات علوم قرآن | ||
| دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 23، مهر 1404، صفحه 33-63 اصل مقاله (2.25 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jqss.2025.70176.1333 | ||
| نویسندگان | ||
| رحمان عشریه* 1؛ سیدمحمد نقیب2؛ فرشته محمدی3 | ||
| 1دانشیار دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم | ||
| 2دانشیاردانشگاه علوم و معارف قرآن کریم | ||
| 3دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم | ||
| تاریخ دریافت: 02 آبان 1403، تاریخ بازنگری: 17 فروردین 1404، تاریخ پذیرش: 11 شهریور 1404 | ||
| چکیده | ||
| مشتقات واژگان فقر وتنگدستی از واژگان پرکاربرد در معارف اسلامی است. پژوهش پیش‌رو با رویکرد تحلیلی تطبیقی و با هدف تبین ظرائف معنایی واژگان قرآنی حوزه معنایی فقر و تنگدستی، ابتدا معنای لغوی «فقر» بررسی شده و پس از آن به بررسی سایر واژه‌های همسو با آن پرداخته است. در این مرحله با محورقراردادن فقر در نقطه کانونی این حوزه، برخی کلماتی که بیشترین مولفه‌های مشترک با این واژگان را در قرآن کریم دارد، معرفی و بایکدیگر بررسی تطبیقی شده‌اند. واژه‌هایی همچون: «مَسْغَبَة»، «مَتْرَبَة»، «إِمْلَاق»، «بَأْسَاء»، «حاجة»، «عُسْر»، «عَیْلَة»، «مَسْکَنَة». از مقایسه این واژگان با واژه «فقر» معلوم می‌شود که هر یک از این واژگان نمایانگر حالتی خاص، شدت و مرتبه‌ای از فقر و نیاز است که نمی‌توان جای دیگری به‌کار رود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| پدیده فقر؛ مولفه‌های معنایی؛ ارزیابی تطبیقی؛ روابط مفهومی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| A Comparative Analysis of the Semantic Components of the Phenomenon of Poverty in the Holy Quran with Emphasis on Conceptual Relations | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Rahman oshriyeh1؛ Seyyed Mohammad Naqeeb2؛ Angel Mohammadi3 | ||
| 1Quran University of Science and Education | ||
| 2Quran University of Science and Education | ||
| 3PhD student of comparative interpretation of the Holy Quran University of Science and Knowledge | ||
| چکیده [English] | ||
| The derivatives of words related to poverty and destitution are among the frequently used terms in Islamic teachings. In religious doctrines, poverty and destitution are described as a form of disaster and affliction. The Holy Quran and other religious teachings present comprehensive programs in various forms to eliminate this bitter reality. Lexically, the word faqir (poor) originally refers to a person whose backbone has been broken. The word faqr (poverty) itself has multiple usages and appears in different contexts, and recognizing these distinctions helps resolve apparently contradictory descriptions of this term in Quranic verses and narrations. Poverty is generally classified into three categories: essential (intrinsic), cultural, and economic.Semantics, as one of the key branches of linguistics, plays a fundamental role in the accurate understanding of religious texts, particularly the Holy Quran. Through analyzing conceptual relationships among words, this science uncovers the hidden layers of meaning. In this study, the semantic components of words closely related to the field of poverty and destitution are analyzed through the science of semantics in comparison to faqr and destitution. This research adopts a comparative-analytical approach and a descriptive-analytical method, relying on semantic studies to examine Quranic vocabulary. It focuses on the analysis of terms such as masghaba, matraba, faqr, imlaq, ba’sa, ‘usra, ‘ayla, miskin, and hajah within their Quranic contexts. This article aims to clarify the subtle semantic distinctions of Quranic vocabulary within the conceptual field of poverty. With faqr as the focal point—due to its broader and more frequent use—this study systematically explains the semantic components of words that share this semantic domain in comparison to faqr and destitution. The research proceeds in two main stages: first, it examines the lexical meaning of each word. Next, to identify the intended semantic components of faqr and other related terms in the Quran, it compares their conceptual nuances and explores the fine distinctions in each Quranic usage. The key Quranic words discussed in this study include: Masghaba (Balad 14), Matraba (Balad 16), Faqr (Baqarah 268), Imlaq (Isra 31), Ba’sa (Baqarah 177), ‘Usra (Baqarah 280), ‘Ayla (Tawbah 28), Maskana (Baqarah 61), Hajah (Yusuf 68). Findings The findings of this study can be summarized as follows: Faqr and destitution, the central concepts of this research, are expressed in the Quran through different words, each indicating a particular state, degree, or intensity of poverty and need. The word faqr, which serves as the focal term of this study, appears 13 times in the Quran along with its derivatives. In lexicons, it originally signifies a “fracture” or “gap” in a body part and metaphorically refers to a degree of need or want that denotes any state of deficiency. Imlaq refers to poverty caused by squandering and extravagance. It denotes financial destitution following a state of wealth and abundance. Ba’s—another key word in this semantic field—often occurs with the meaning of battle or war. Its derivatives, such as bu’s and ba’sa, indicate severity and hardship in livelihood and are used to signify poverty and economic difficulty. Hajah conveys a meaning broader than outward poverty or destitution. Beyond the notion of need, it also carries the sense of a desire or longing that drives a person to strive for its fulfillment. In human life, hajah can indicate both material and spiritual deficiency. However, based on the Quranic contexts where it appears, this need often points to an inner, spiritual poverty. Noting this point leads us to the distinction between this word and other terms related to poverty. ‘Ayla also signifies poverty, typically used when a person faces financial hardship. Some scholars maintain that it not only refers to economic poverty but can also indicate inner or spiritual poverty and even a lack of awareness of divine rulings. Maskana denotes poverty accompanied by humiliation, lack of wealth, instability, weakness, and severe need. It may describe a person who is materially wealthy yet afflicted with spiritual or psychological poverty. Matraba, by contrast, refers exclusively to financial poverty. Unlike maskana, which can cover both material and spiritual destitution, matraba specifically describes one who is so poor that he sits upon the dust with no wealth or refuge. Masghaba, though related to hardship, does not directly belong to the semantic field of poverty and destitution. Occurring only once in the Quran, it denotes hunger accompanied by suffering and difficulty, often caused by famine or natural constraints. While it indirectly implies poverty, its primary meaning concerns the hardship of food scarcity. Regarding the novelty of this research, it can be stated that despite the efforts made in various fields of Islamic studies, there remains a noticeable gap in focused lexical studies of Quranic vocabulary. In fact, what is needed is a systematic investigation that reveals the subtle semantic nuances of the words related to faqr (poverty) and other similar Quranic terms. Accordingly, the present study concentrates on clarifying the semantic components of faqr and its related vocabulary in the Holy Quran. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Phenomenon of poverty, semantic components, comparative evaluation, conceptual relations | ||
| مراجع | ||
|
ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین. (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیه فی احادیث الدینیه (ج1). قم: دارسید الشهداء.
ابن درید، محمد بن حسن. (1998م). جمهرة اللغة (ج1، 2، 3، 12). بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر (ج3، 12، 14، 28، 30). بیروت: موسسه تاریخ.
ابن عربی، محمد بن عبدالله بن ابوبکر. (بی‌تا). احکام القرآن (ج2). بی‌جا: بی‌نا.
ابن عطیه الاندلسی، عبدالحق بن غالب. (1422ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز (محقق: عبدالسلام عبدالشافى محمد، ج3). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌سیده، علی بن اسماعیل؛ هنداوی، عبدالحمید. (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌فارس، احمد. (1399ق). معجم مقائیس اللغة (ج2، 3، 4، 5، 14). بیروت: دارالفکر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج2، 13). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة (ج3، 9، 13). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
آزادی، پرویز. (1384). مؤلفه‌های معنایی حق در قرآن کریم (پایان نامه). تهران: دانشگاه امام صادق.
آلوسی، سیدمحمود. (1417ق). روح المعانی (مصحح: محمدحسین عرب، ج28). بیروت: دارالفکر.
بحرانی، سید‌هاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
پاکتچی احمد؛ شیرزاد، محمدحسن. (1389) بازتفسیر واژگان «فقر/ غنا» در قرآن کریم با تکیه بر زمینههای انسانشناختی ساخت مفهوم. مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی. شماره 9، صص25-48.
پالمر فرانک. (1366). نگاهی تازه به معنی شناسی (مترجم: کوروش صفوی). تهران: نشر مرکز.
ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد. (1416ق). الجواهر الحسان (محقق: ابو محمد غماری). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ثعلبى نیشابوری، ابواسحاق احمدبن‌ابراهیم. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج2، 7). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة (ج2، 4). بیروت: دار العلم للملایین.
حرانی، حسین علی. (1404ق). تحف العقول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حسینی جرجانی، سیدامیرابوالفتوح. (1404ق). آیات الأحکام (ج1). تهران: انتشارات نوید.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین. (1364). تفسیر اثنی عشری (ج10). تهران: میقات.
حقی بروسوی، اسماعیل. (1421ق). روح البیان (مصحح: احمد عبید، ج1). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
حلّی، نجم‌الدین. (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر (ج1). قم: مؤسسه سید الشهداء ×.
دامغانی، حسین بن محمد. (1398). وجوه و نظایر. تهران: ایلاف.
رازی، ابوالحسن احمد. (1414ق). مجمل اللغة(محقق: شهاب‌الدین ابو عمر). بیروت: دارالفکر.
راغب اصفهانی، حسین. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.
رودگر، محمدجواد. (1384). فقر وجودی انسان در قرآن با رویکردی فلسفی- عرفانی. مجله فلسفه و دین، شماره3. صص139-159.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل (ج1، 2). بیروت: دار الکتاب العربی.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1979م). أساس البلاغة. بیروت: دار صادر.
سجستانی، ابوبکر. (1416ق). غریب القرآن. (محقق: محمد ادیب). قاهره: دارالقتیبه.
شعیری، تاج‌الدین. (1363). جامع الأخبار. قم: انتشارات رضی.
شیبانی، اسحاق بن مرار. (1974م). کتاب الجیم. قاهره: الهیئة العامة لشؤون المطابع الأمیریة.
صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فى اللغة (ج2). بیروت: عالم الکتب.
صادق‌زاده طباطبایی، سیدمحمود. (1393). «بسته فقرزدایی با نگاه ویژه به آموزه‌های رضوی». نخستین همایش مدیریت اسلامی در فرهنگ رضوی.
صافى، محمود. (1418ق). الجدول فی إعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة (ج30). دمشق: دارالرشید.
صفوی، کوروش. (1397). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره‌ی مهر.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، 13). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج5، 10). تهران: ناصر خسرو.
طبری کیاهراسی، ابوالحسن على بن محمد. (1405ق). احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر (ج1). بیروت: دارالمعرفة.
طریحی، فخرالدین. (1406ق). تفسیر غریب القرآن (محقق: محمدکاظم طریحی). بیروت: دارالاضواء.
طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: انتشارات دارالثقافه.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن (ج4، 7). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عسگری، محمدمهدی؛ غفورزاده، حسین. (1388). بررسی مفهوم فقر از منظر قرآن و روایات ائمه اطهار. نشریه مطالعات قرآن و حدیث. 3(5)، صص89-123.
فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله. (1419ق). کنزالعرفان فی فقه القرآن. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر. (1413ق). التفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)(ج31). بیروت: دارالکتب العلمیه.
فراء، ابوزکریا. (1980م). معانی القرآن (محقق: احمدیوسف نجاتی و محمدعلی نجار، ج3). قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). العین (ج1، 3، 5). قم: دارالهجرة.
فیومی، احمد بن محمد. (1418ق). مصباح المنیر. بی‌جا: المکتبة العصریّة.
فیروزآبادى، محمد بن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط(ج1). بیروت: دارالکتب العلمیة.
قاسمی، محمد جمال‌الدین. (1398ق). محاسن تاویل (مصصح: محمد فؤاد عبدالباقی، ج3). بیروت: دارالفکر.
قطب، سید. (1408ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق.
قمی نیشابوری، نظام‌الدین حسن بن محمد. (1416ق). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کفوی، ابوالقاء. (1412ق). کلیات. بی‌جا: موسسه رسالت.
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد. (1412ق). النکت و العیون (ج6). بیروت: دارالکتب العلمیه.
مراغی، احمد مصطفی. (بی‌تا). تفسیر المراغی (ج2). بیروت: داراحیاء التراث العربى.
مصطفوى، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج5). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 29 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 28 |
||