آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,530 |
| تعداد مقالات | 35,882 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,482,302 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,082,706 |
واکاوی شرط اعلمیت در ولی فقیه؛ رویکردی قرآنی و روایی | ||
| مطالعات علوم قرآن | ||
| دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 23، مهر 1404، صفحه 162-193 اصل مقاله (2.32 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jqss.2025.66539.1259 | ||
| نویسندگان | ||
| محمدعلی محمدی* 1؛ سیدعلیرضا شفیعی2 | ||
| 1استادیار، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران | ||
| 2حوزه علمیه آل طیب اهواز | ||
| تاریخ دریافت: 02 خرداد 1404، تاریخ بازنگری: 04 خرداد 1404، تاریخ پذیرش: 04 شهریور 1404 | ||
| چکیده | ||
| اعلمیت از جمله شرایطی است که در فقه شیعه، در بحث تقلید از مرجع تقلید مورد توجه قرار می‌گیرد. این اصطلاح در فرهنگ فقهی به معنای برتری در دانش فقهی و آگاهی عمیق‌تر نسبت به احکام شرعی و توانایی استنباط احکام از منابع فقهی است. با عنایت به شرط اعلمیت در اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای رهبری، پژوهش حاضر به تبیین و تحلیل مبانی قرآنی و روایی ضرورت رعایت این شرط برای حاکم اسلامی و نیز تبیین دقیق مفهوم اعلمیت می‌پردازد. با تأمل در آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) که واژه «اعلم» یا عبارات هم‌معنا در آنها به کار رفته است، روشن می‌شود که این واژه غالباً در حوزه مسائل اجتماعی و حکومتی مورد استفاده قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مفهوم اعلمیت در حاکم اسلامی با استناد به مضامین و محتوای روایات اهل بیت(ع) است. این تحقیق که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، پس از مفهوم‌شناسی واژه اعلمیت، به بررسی آیات و روایات مرتبط پرداخته و به این نتیجه دست یافته که منظور از «اعلمیت» در حاکم اسلامی، فقط برخورداری از قدرت اجتهاد در مسائل فقهی نیست؛ بلکه حاکم اسلامی باید افزون بر دانش فقهی، از توانایی اجتهاد در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و سایر حوزه‌های مرتبط با اداره جامعه نیز برخوردار باشد؛ بنابراین، اعلمیت فقهی به تنهایی برای تصدی مسئولیت حاکم اسلامی کافی نخواهد بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اعلمیت؛ حاکم اسلامی؛ ولایت فقیه؛ مرجعیت تقلید | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Analysis of the Condition of ‘A‘lamiyyah’ in Wali Faqih: A Qur’anic and Narrative-Based Approach | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Ali Mohammadi1؛ Seyed Alireza Shafiei2 | ||
| 1Assistant Professor, Research Center for Qur’anic Sciences and Culture, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran | ||
| 2Ale Tayeb Seminary, Ahvaz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The condition of ‘A‘lamiyyah (being most knowledgeable) is one of the criteria that, in Shia jurisprudence, is considered in following a religious authority (marja’). This term in the jurisprudential context refers to superiority in science of Islamic jurisprudence, deeper awareness of Sharia rulings, and the ability to derive legal judgments from jurisprudential sources. By referring to the Holy Quran and the narrations of the Infallibles, it is understood that one of the conditions for an Islamic ruler is ‘A‘lamiyyah—being the most knowledgeable. With regard to the condition of ‘A‘lamiyyah in Article 107 of the Constitution of the Islamic Republic of Iran for leadership, the present study aims to explain and analyze the Qur’anic and narrative foundations of the necessity to observe this condition for an Islamic ruler and to clarify the precise meaning of ‘A‘lamiyyah. However, there is disagreement over whether ‘A‘lamiyyah means being most knowledgeable in jurisprudence or being most aware in governance. Therefore, this article seeks to answer the question: What does ‘A‘lamiyyah mean for an Islamic ruler, and must the ruler be the most knowledgeable person in all fields related to governance? Since knowing and identifying an Islamic ruler during the occultation of the Infallible Imam is of great importance in the life of the Islamic community, clarifying the criteria for recognizing a ruler is essential. One of these criteria is the ruler’s ‘A‘lamiyyah. The hypothesis underlying this study, which constitutes its main claim, has two points: a) By using Qur’anic verses and narrations, it is clarified that ‘A‘lamiyyah refers to the ruler being more knowledgeable in all matters related to governance. b) Absolute ‘A‘lamiyyah is neither required nor possible in all these matters; therefore, relative ‘A‘lamiyyah—to the extent that the ruler can derive Islamic interests and the welfare of Muslims through ijtihad from the sum of relevant knowledge—is sufficient. A jurist who lacks proper insight and decision-making ability in social and political matters cannot be considered a mujtahid (jurist) in governance and cannot take responsibility for leading society. The main objective of this study is to clarify the concept of ‘A‘lamiyyah in the Islamic ruler with reference to the contents of the Quran and the narrations of the Ahl al-Bayt (peace be upon them) and its necessity. This research, conducted using a descriptive-analytical and library-based method, after explaining the meaning of the term ‘A‘lamiyyah, examined related verses and narrations and reached the following results: A review of the above studies shows that the condition of ‘A‘lamiyyah in religious authority and Islamic leadership is multidimensional and a matter of debate, and its Qur’anic and narrative foundations need to be clearly explained. This crucial task has not been adequately addressed in the studies mentioned; therefore, a precise analysis of the conditions of an Islamic ruler, including ‘A‘lamiyyah, from the perspective of the Quran and narrations, is very important and enlightening, and is the responsibility of researchers. The term fiqh and its derivatives (such as faqih, afqah, etc.) in narrations mean deep and absolute knowledge of religion and differ from their modern common usage. The term ‘A‘lam in the well-known usage refers to being more knowledgeable in jurisprudence. Among the various interpretations of the term ‘A‘lam, it seems that the interpretation which understands ‘A‘lamiyyah as being more skilled in applying general rules to specific cases and deriving legal rulings from relevant sources is the closest to accuracy. The term ‘A‘lam in most narrations appears alongside words relating to the leadership of the community and guidance of the nation, such as judgment; meaning that ‘A‘lamiyyah in these narrations is considered one of the conditions for an Islamic ruler. Since leading the community is not solely dependent on the ability to deduce jurisprudential rulings, ‘A‘lam in these narrations cannot mean the same as the conventional definition. Careful examination of the narrations where the word ‘A‘lam is used reveals that it refers to a jurist who is more knowledgeable than other jurists in managing society, leading the community, and securing the various interests of people in political, economic, military, and other matters, whether or not ‘A‘lam is understood in its conventional sense. For leading an Islamic society, being most knowledgeable in jurisprudence in the conventional sense is insufficient. On this basis, it is suggested that the term afqah be used for a religious authority (marja’), and the term ‘A‘lam for the Islamic ruler. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| ‘A‘lamiyyah’, Islamic ruler, Wilayat al-Faqih, Marja‘ Taqlid | ||
| مراجع | ||
|
* قرآن کریم.
** نهج البلاغه.
ابن ابی الحدید. (بی‌تا). شرح نهج البلاغه (ج3). قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (ج4). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن منظور محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (ج13). بیروت: دار صادر.
اکبرزاده، فریدون؛ حسین‌دوست، محسن؛ جلال‌پور، شیوا؛ شهابی روح‌الله. (۱۴۰۲). «نقد و بررسی مسئله شرط اعلمیت در تعیین رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر نقد دیدگاه آیت‌الله منتظری». مجله پژوهش‌های انقلاب اسلامی. 12(46)، صص265-295.
امینی، عبدالحسین. (بی‌تا). الغدیر (ج8). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1374)، المحاسن (محقق: مهدی رجایی، ج1). قم: المجمع العالمی لاهل البیت.
بیهقی، احمد بن الحسین. (2003م). السنن الکبری (ج10). بیروت: دارالکتب العلمیه.
جباری، مصطفی. (1385). بررسی بن بست‌های موجود در ساختار اجرایی نظریه اعلمیت. مطالعات اسلامی. شماره 71، صص67-82.
حاج‌زاده، هادی. (1394). فتوای معیار در قانونگذاری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران (نگاهی دوباره به مفهوم اعلمیت در منظومه فقه حکومتی شیعه). فقه و اصول. 47(102)، صص59-87.
حائری، سیدکاظم. (1377). «شرط اعلمیت در رهبری». مترجم: سیدمفیدالدین حسینی. مجله حکومت اسلامی. شماره 8.
حب‌الله، حیدر. (1387). اجتهاد و اعلمیت (مترجم: عبدالله امینی‌پور). مجله فقه. سال 15، شماره 4، صص164-186. حرعاملی، محمد. (1409ق). وسائل الشیعه (ج15). قم: موسسه آل البیت.
حکیم، سیدمحسن. (1374). مستمسک العروة الوثقی (ج1). قم: موسسه دارالتفسیر.
خمینی، سیدروح الله موسوی. (1385). صحیفه امام (ج21). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سیدروح الله. (1410ق). رسالة التعادل و التراجیح (ج2). قم: انتشارات اسماعیلیان.
خمینى، سیدروح الله. (1359). رسالۀ نوین (ترجمه و توضیح بى‌آزار شیرازى). قم: مؤسّسۀ انجام کتاب.
ذاکری، علی اکبر. (1377). ولایت فقیه و اعلمیت. حوزه. دوره 15، شماره 85 و 86. صص157-244.
سلیم بن قیس هلالی. (1416ق). اسرار آل محمد. قم: نشر الهادی.
شفیعی، سیدعلی. (1379). الاعلمیه فی الحاکم الاسلامی و فی المرجع التقلید. قم: انتشارات خوزستان.
شفیعی، سیدعلی. (1380). اعلم و افقه از نگاهی دیگر. قم: انتشارات خوزستان.
شیرازی، سیدرضا. (1401). تفسیر اعلمیت در اجتهاد و تعیین مصداق آن و تبیین جایگاه آن در اجتهاد حقوقی. پژوهش‌های فقهی. دوره 18، ش1، صص213-244.
صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. (1369). اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، اداره تبلیغات و انتشارات، تهران
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، احمد بن على. (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج (ج1). مشهد: نشر مرتضی.
عروسى حویزى، عبد على بن جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین (ج1). قم: انتشارات اسماعیلیان.
علم الهدی، سیدمرتضی. (1390). رسالة المحکم والمتشابه. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
قمی، علی بن ابراهیم. (1367). تفسیر قمی (ج1). قم: دار الکتاب.
مجلسی، محمدباقر. (1386)، بحارالانوار (ج13، 44، 90). تهران: انتشارات اسلامیه.
مطهری، مرتضی. (1376). مجموعه آثار شهید مطهری (ج22، 23). تهران. صدرا.
مـفید، مـحمد بـن نعمان. (1413ق). الاختصاص. قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
ملکوتی‌فر، ولی الله. (1390). ولی فقیه و شرط اعلمیّت. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی. شماره 23، صص 149-170
ممدوحی، حسن. (۱۳۷۸). حکمت حکومت فقیه. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
موسوی نظر، سیدمحمد. (1399). ارزیابی شواهد روایی عدم اعتبار اعلمیت در تقلید از مجتهد. فقیهانه. (5(15)، صص170-187.
مهریزی، مهدی. (1376). صفات رهبری در بازنگری قانون اساسی «اعلمیت». حکومت اسلامی. شماره 5، صص19-35.
میرزایی، محمد. (1395). بررسی شرط اعلمیت در مرجعیت. مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه. شماره 3/1، صص141-150.
نعمانی، محمد بن ابراهیم. (۱۳۹۷ق). الغیبة. تهران: صدوق.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 23 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 33 |
||