محمدی, زینب, صادقی, حسین. (1404). نقش شهود و فراشناخت در تصمیم‌گیری کارآفرینان: راهکارهای اسلامی برای تقویت شهود و بهبود فرآیند تصمیم‌گیری. اسلام و مطالعات اجتماعی, 21(2), 78-114. doi: 10.22081/jare.2025.70971.2011
زینب محمدی; حسین صادقی. "نقش شهود و فراشناخت در تصمیم‌گیری کارآفرینان: راهکارهای اسلامی برای تقویت شهود و بهبود فرآیند تصمیم‌گیری". اسلام و مطالعات اجتماعی, 21, 2, 1404, 78-114. doi: 10.22081/jare.2025.70971.2011
محمدی, زینب, صادقی, حسین. (1404). 'نقش شهود و فراشناخت در تصمیم‌گیری کارآفرینان: راهکارهای اسلامی برای تقویت شهود و بهبود فرآیند تصمیم‌گیری', اسلام و مطالعات اجتماعی, 21(2), pp. 78-114. doi: 10.22081/jare.2025.70971.2011
محمدی, زینب, صادقی, حسین. نقش شهود و فراشناخت در تصمیم‌گیری کارآفرینان: راهکارهای اسلامی برای تقویت شهود و بهبود فرآیند تصمیم‌گیری. اسلام و مطالعات اجتماعی, 1404; 21(2): 78-114. doi: 10.22081/jare.2025.70971.2011
تاریخ دریافت: 14 بهمن 1403،
تاریخ بازنگری: 20 خرداد 1404،
تاریخ پذیرش: 27 خرداد 1404
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی نقش شهود و فراشناخت در فرآیند تصمیم‌گیری کارآفرینان و ارائه راهکارهای اسلامی برای بهبود تصمیم‌گیری آنان پرداخته و با استفاده از تحلیل مفاهیم شهود و فراشناخت در ادبیات غرب و اسلامی، تأثیر این مفاهیم بر تصمیم‌گیری کارآفرینان را بیان نموده‌است. در ادبیات غرب، شهود به تصمیم‌گیری سریع و بدون تحلیل عمیق اطلاق می‌شود که به تصمیم‌گیری سریع کارآفرینان در مواقع عدم قطعیت کمک می‌کند ولی ممکن است دچار خطا بشوند. فراشناخت به افراد این امکان را می‌دهد تا با نظارت فرآیندهای شناختی خود، از آن‌ها برای بهبود تصمیم‌گیری‌ها استفاده کنند. در مقابل، از منظر اسلامی، شهود به عنوان یک فرآیند درونی و متافیزیکی که نتیجه تهذیب نفس و سلوک عرفانی است. در این چارچوب، حکمت از طریق ترکیب عقل، فطرت و عبودیت به‌دست می‌آید که شهود متعالی را در بر دارد و فراشناخت به عنوان ابزاری برای نظارت بر فرآیندهای شهودی و شناختی در تصمیم‌گیری‌های متعالی معرفی می‌شود. در این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات آن به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است نتایج نشان می‌دهد که ترکیب شهود و فراشناخت به کارآفرینان کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. این ترکیب در صورتی که با آموزه‌های اسلامی مانند تطهیر نفس، حکمت الهی و استفاده از منابع معنوی (قرآن، سنت و عقل هدایت‌شده) همراه باشد، به نتایج بهتری منتهی می‌شود. بنابراین، تصمیم‌گیری کارآفرینان باید مبتنی بر یک رویکرد چندبعدی باشد که ترکیب عقل، شهود و آموزه‌های دینی را در برگیرد تا از خطاهای شناختی جلوگیری شود و به تصمیمات بهینه و متعالی دست یابند.
The Role of Intuition and Metacognition in Entrepreneurial Decision-Making: Islamic Solutions to Enhance Intuition and Improve the Decision-Making Process
نویسندگان [English]
zeinab mohammadi؛ hossein sadeghi
Faculty of Entrepreneurship, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]
This study examines the role of intuition and metacognition in the entrepreneurial decision-making process and proposes Islamic solutions to improve their decision-making. By analyzing the concepts of intuition and metacognition in Western and Islamic literature, the study elucidates their impact on entrepreneurs’ decisions. In Western literature, intuition is defined as rapid decision-making without deep analysis, which assists entrepreneurs in making quick decisions under uncertainty but may lead to errors. Metacognition enables individuals to monitor their cognitive processes and use them to enhance decision-making. Conversely, from the Islamic perspective, intuition is considered an inner and metaphysical process resulting from soul purification and spiritual practice. Within this framework, wisdom is attained through the combination of intellect, innate nature (fitrah), and servitude, encompassing higher forms of intuition, while metacognition is introduced as a tool for supervising intuitive and cognitive processes in elevated decision-making. This descriptive-analytical study, with data collected through a library-based method, reveals that the integration of intuition and metacognition helps entrepreneurs make better decisions. When combined with Islamic teachings such as soul purification, divine wisdom, and the use of spiritual sources (Quran, Sunnah, and guided intellect), this approach leads to improved outcomes. Therefore, entrepreneurial decision-making should be based on a multidimensional approach that integrates intellect, intuition, and religious teachings to prevent cognitive errors and achieve optimal and elevated decisions. Keywords: Islamic Metacognition, Intuition, Mystical Intuition, Islamic Decision-Making, Intuitive Decision-Making, Entrepreneurial Decision-Making
افتخار، مهدی، مهدی زمانی، سید علی علم‌الهدی و علیرضا اژدر (1390)، «معیارهای صحت شهودات عرفانی»، پژوهش‌های عرفان، دوره 3، ش5، ص27-44.
جوادی آملی، عبدالله (1388)، «تبیین برخی از مطالب منزلت عقل در هندسۀ معرفتی دینی»، حکمت اسراء، ش2، ص17-40.
رجبی گوندره، عباس و هادی وکیلی (1401)، «حقیقت شهود و نقش آن در حصول معرفت از نگاه ابن‌عربی و امام‌خمینی»، مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی، ش1، ص23-47.
رحمانی، نیما (1395)، «بررسی نقش وحی در تصمیم‌گیری عقلانی-شهودی»، اسلام و مدیریت، دوره 5، ش10، ص29-52.
رضازاده، رضا و هدی حبیبی‌منش (1398)، «سرچشمه‌های معرفتی حکمت اشراقی و نقش و تأثیر قرآن و منابع روایی»، مطالعات قرآنی، ش37، ص59-79.
شیروانی، علی (1389)، «مفهوم شهود در فلسفۀ غرب و نسبت آن با علم حضوری»، آیین حکمت، دوره 2، ش6، ص65-110.
صمدی آملی، محمدحسین (1401)، شرح مراتب طهارت (ج1 و 2)، قم: نور السجاد.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان (ج3)، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
طبرسی، ابوالفضل بن الحسن بن الفضل (1385)، مشکاة الانوار، نجف: کتابخانۀ حیدریه.
علی‌بالائی، میثم، سید محمدرضا موسوی، سید محمد حسینی (1402)، «حکمت و حکیم در تعالیم اسلام با تأکید بر دیدگاه امام‌خمینی(ره)»، پژوهش‌نامۀ معارف اهل‌بیت(ع)، دوره 2،ش4، ص120-124.
غلامی، داوود، محمدرضا غلامی و علی غلامی (1401)، «کشف و شهود، کلید عرفان روح‌الله موسوی خمینی»، پژوهش‌نامۀ مذاهب اسلامی، ش12، ص346-373.
فاضلی، خلیل‌الله (1371)، «سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در نظام رهبری و مدیریت اسلامی از دیدگاه عقل و وحی»، مدیریت دولتی، ش19، 59-73.
کلابی، امیرمحمد، جهانگیر یدالهی فارسی و فاطمه شفیعی (1400)، «مدل‌های ذهنی کارآفرینان برتر ایران: با تأکید بر موفقیت کارآفرینان نوپا». پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی، دوره 11، ش4، ص137-158.
مبارکی، محمدحسن، اسدالله کرد نائیج و شهریار عزیزی (1397)، الگوهای تصمیم‌گیری کارآفرینان، تهران: سمت.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
منطقی، محسن (1391)، «نقش نگرش‌های اسلامی در فرایندهای تصمیم‌گیری»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، ش2، ص41-57.
مهدوی، محمد و صفیه جعفرپور (1403)، «وجوه کارآمدی دستیابی به مقام حکمت در جامعه و تأثیر آن بر سبک زندگی»، دین‌پژوهی و کارآمدی، دوره 4، ش3، ص85-104.
موسوی، سید محمدعلی، سید محمدرضا موسوی‌نسب و سید عیسی مسترحمی (1403)، «روش‌های تربیتی در نظام تزکیه‌محور»، قرآن و علم، دوره 18، ش34، ص47-70.
Bastian, Brock & Zucchella, Antonella (2022). “Entrepreneurial metacognition: A study on nascent entrepreneurs”. International Entrepreneurship and Management Journal, 18(1): 1–31. https://doi.org/10.1007/s11365-021-00793-4
Dabić, Marina; Stojčić, Nebojša & Colović, Ana (2021). “Serial entrepreneurs: A review of literature and guidance for future research”. Journal of Small Business Management, 59(3)” 1–36. https://doi.org/10.1080/00472778.2020.1824527
Dimov, Dimo & Pistrui, Joseph (2023). “Kinetic thinking styles: A tool for developing entrepreneurial thinking”. Journal of Business Venturing Design, 2(1). https://doi.org/10.1016/j.jbvd.2023.100015
Fernando, Mario & Jackson, Brad (2006). T”he influence of religion-based workplace spirituality on business leaders’ decision-making: An inter-faith study”. Journal of Management & Organization, 12(1): 23–39. https://doi.org/10.1017/S1833367200004124
Flavell, John H. (1979). “Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive–developmental inquiry”. American Psychologist, 34(10): 906–911. https://doi.org/10.1037/0003-066X.34.10.906
Haynie, Michael J. & Shepherd, Dean A. (2009). “A measure of adaptive cognition for entrepreneurship research”. Entrepreneurship Theory and Practice, 33(3): 695–714. https://doi.org/10.1111/j.1540-6520.2009.00322.x
Iqbal, Nabeel; Mustaffa, Mohd Sukki & Ariffin, Shamsul Rizal (2021). “Self-development in the Holy Qur’an: The important role of metacognition”. QURANICA - International Journal of Quranic Research, 13(2): 29–42.
Jain, Sanjay; Sharma, Sanjay & Vijay, T. S. (2023). “Linking metacognition, workplace cognitive competencies and performance: An integrative review-based conceptual framework”. Primenjena Psihologija, 16(1): 107–147. https://doi.org/10.19090/pp.2023.1.107-147
Johnson, Laird Philip Norman (1983). Mental models: Towards a cognitive science of language, inference and consciousness. Harvard University Press.
Milkman, K. L., Chugh, D. & Bazerman, M. H. (2009). “How can decision making be improved?”. Perspectives on Psychological Science, 4(4): 379–383. https://doi.org/10.1111/j.1745-6924.2009.01142.x
Sarasvathy, S. D., Dew, N., Velamuri, S. R. & Venkataraman, S. (2003). “Three views of entrepreneurial opportunity” In Z. J. Acs & D. B. Audretsch (Eds.), Handbook of entrepreneurship research: An interdisciplinary survey and introduction (pp. 141–160). Springer. https://doi.org/10.1007/0-387-24519-7_7
Stanton, J. M., Stam, K. R. & Guzman, I. (2021). “Metacognition and decision-making in complex environments”. Journal of Cognitive Engineering and Decision Making, 15(2–3): 67–89. https://doi.org/10.1177/15553434211023854
Vasconcelos, Fernando A. (2009). “Intuition, prayer, and managerial decision-making processes: A religion-based framework”. Management Decision, 47(6): 930–949. https://doi.org/10.1108/00251740910966668
Wainaina, Michael G.; Ngugi, John K. & Njoroge, Martin (2023). “Metacognition in entrepreneurship: Literature review and future sparks”. IJARIIE, 9(2): 2395–4396.
Yeung, N. & Summerfield, C. (2012). “Metacognition in human decision-making: Confidence and error monitoring”. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 367(1594): 1310–1321. https://doi.org/10.1098/rstb.2011.0416
