آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,551 |
| تعداد مقالات | 36,121 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,153,119 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,324,496 |
نقش دیدگاههای سیاسی علویان در حیات سیاسی شیعیان از عاشورا تا برآمدن عباسیان | ||
| تاریخ اسلام | ||
| دوره 26، شماره 2، تیر 1404، صفحه 150-127 اصل مقاله (2.36 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/hiq.2025.69143.2388 | ||
| نویسنده | ||
| سید قاسم رزاقی موسوی* | ||
| استادیار، گروه تاریخ تشیع، پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 03 خرداد 1403، تاریخ بازنگری: 16 شهریور 1404، تاریخ پذیرش: 28 دی 1403 | ||
| چکیده | ||
| پژوهش درباره حیات سیاسی شیعیان در عصر حضور، بدلیل همراهی با امامان(ع) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دوره زمانی پس از قیام عاشورا برای شیعیان را می‌‌توان دوره ورود به عرصه جدیدی از تحولات سیاسی دانست که با توجه به شرایط خاص پس از قیام، اقدامات متفاوت شیعیان را درپی داشت. در این میان علویان به صورت بارز در حیات سیاسی شیعیان تأثیرگذار بودند. این نوشتار با اتخاذ شیوه تاریخی و بهرهگیری از توصیف و تحلیل گزارشهای تاریخی، درصدد پاسخ به این سوال است که دیدگاههای سیاسی علویان چه تأثیری در حیات سیاسی شیعیان تا برآمدن عباسیان داشته است؟ انسجام و وحدت مسلمانان که با کوشش پیامبر اکرم(ص) و اصحابش فراهم شده بود، بلافاصله پس از رحلت رسول گرامی اسلام(ص) دچار دگرگونی شد. براساس اندیشه سیاسی شیعه، خداوند حق ولایت و تشکیل حکومت را به پیامبر(ص) و پس از او به ائمه(ع) واگذار نموده است. از این‌رو از نگاه شیعیان، انتصاب امام امری الهی و از مسائل کلام و اصول دین به‌شمار می‌آید. در مقابل، اهل سنت در مسئله حکومت به نظام خلافت معتقد بوده و انتخاب خلیفه را به شکل‌های مختلفی با انتخاب مردم، معرفی از سوی خلیفه قبل، شورا و... ممکن می‌دانند. مهم‌ترین چالش شیعیان در تعامل با سایر مسلمانان و حکمرانان غیرشیعه، ریشه در همین اندیشه سیاسی داشته و دارد، اگرچه در نوع تقابل با حکومت‌ها اختلافاتی در میان شیعیان وجود دارد. حضور انتقادی هاشمیان و علویان در عرصه سیاست، نتیجه سیاست‌های نادرست خلفا به ویژه اقدامات افراطی بنی‌امیه در قوم‌گرایی دوره حکمرانی عثمان (23-35ق) و اعطای امتیازات سیاسی و حکومتی به آنان بود که مخالفت‌هایی از سوی برخی گروه‌های اجتماعی را برانگیخت. مروری اجمالی بر حیات سیاسی شیعیان تا روی کار آمدن عباسیان ما را با شرایط متغیر و در نتیجه عملکرد متفاوت شیعیان مواجه می‌سازد. شیوه مدارا با حکومت و عدم برخورد نظامی یا شیوه تقابل نظامی برخلاف سیاست تقیه ائمه(ع) که از سوی گروه‌هایی از شیعیان اتخاذ شد. ائمه اثنا عشر(ع) و شیعیان پیرو آنها بعد از قیام عاشورا، با تقابل مستقیم نظامی و قیام مخالفت داشتند. لذا، تحرک سیاسی- نظامی انجام ندادند، اما دیگر گروه‌های شیعی دیدگاه‌ها و اقدامات متفاوتی داشتند. کیسانیه با اعتقاد به امامت محمد حنفیه (م81ق) فرزند غیرفاطمی امام علی(ع) و فرزندان وی، اولین انشعاب یا انحراف در اندیشه سیاسی شیعیان را موجب شده و اندیشه جدیدی در امامت مطرح کردند. علویان زیدی بعد از کیسانیه با طرح ضرورت تقابل نظامی، دیدگاه جدیدی در شیوه تقابل با حکومت‌ها مطرح کردند. سیاست تقیه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در شرایط اجتماعی و سیاسی که شیعیان به تحرک و تقابل در برابر حکومت نیاز داشتند، مورد پذیرش بسیاری از شیعیان قرار نگرفته و برخی از صادقین رویگردان شده، به دیدگاههای انقلابی زیدبن علی (م122ق) متمایل شده و گروه جدیدی را تشکیل دادند. علویان حسنی گروه سومی بودند که اختلاف در میان شیعان را بیشتر نمودند. نوادگان امام حسن مجتبی(ع)، به ویژه در عصر صادقین(ع)، تبعیت چندانی از رویکردهای سیاسی ائمه(ع) نداشته، و در طی فرایند کوتاهی اندیشه انقلابی و ضد تقیه‌ای زید را پذیرفتند. بررسی گزارشهای تاریخی نشان از اختلاف جدی در دیدگاه سیاسی علویان و ظهور دو رویکرد اصلی 1) سیاسی- اعتقادی مبتنی بر اصلاح از سوی پیروان ائمه(ع) و 2) رویکرد سیاسی- نظامی سایر علویان همسو با معارضان خلافت دارد که نتیجه آن، عدم انسجام در حیات سیاسی تشیع، اختلاف در شیوه تقابل با حکومت و در نتیجه ایجاد زمینه پیدایش فرقه‌‌های جدید شد. برخلاف شیوه برخی علویان در بهرهگیری از تقابل نظامی، هدف اصلی از طرح سیاست تقیه از سوی امامان(ع) را می‌‌توان حفظ امنیت و تثبیت جایگاه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شیعیان و دور کردن خطر اقدامات متقابل دستگاه خلافت علیه امام و شیعیان دانست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| علویان؛ شیعیان؛ تقیه؛ امامان اثناعشری؛ حکومت عباسیان؛ قیام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Role of the Political Views of the Alawites in the Political Life of the Shiites: From Ashura Day to the Rise of the Abbasids | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyyed Ghasem Razzaghi Musavi | ||
| Assistant Professor, Shia History Department, Research Institute for the History and Life of Ahl- al Bayt (AS), Research Institute for Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Research on the political life of the Shiites in the era of the Imams holds special significance due to their close association with infallible Imams (PBUT). The period following Ashura uprising marks a new phase of political developments for the Shiites whose actions varied in response to the unique conditions after the revolt. Among these, the Alawites prominently influenced the political life of the Shiites. Employing a historical method of research along with the description and analysis of historical reports, this study seeks to answer the question on what impact the political views of the Alawites had on the political life of the Shiites up to the rise of the Abbasids. The unity and cohesion of the Muslim community, established through the efforts of the Prophet Mohammad (PBUH) and his companions, were disrupted immediately after his departure. According to the Shiites’ political thought, God has granted the right of the leadership and governance to the Prophet and subsequently to the infallible Imams (PBUT), making the appointment of an Imam a divine matter and a fundamental principle of faith. In contrast, related to the issue of the government, Sunnites believe in the caliphate system wherein the caliph is chosen through various means such as popular selection, designation by the preceding caliph, or consultation. The primary challenge faced by the Shiites in their relations with other Muslims and non-Shiite rulers stems from this political doctrine, although there are internal differences among Shiites regarding how to confront governments. The critical and oppositional presence of the Hashemites and Alawites in politics resulted from the misguided policies of the Umayyad caliphs—especially the ethnic favoritism of the Umayyad during Othman’s reign (23-35 A.H)—and the political privileges granted to them, which provoked opposition from some social groups. A brief overview of Shiites’ political life until the Abbasid rise reveals changing circumstances and, consequently, diverse Shiites’ reactions, ranging from accommodation and non-military opposition to armed resistance contrasted with the policy of dissimulation practiced by Imams (PBUT). The Twelver Imams and their followers opposed direct armed confrontation and rebellion after Ashura and refrained from military activism. However, other Shiite groups held differing views and undertook various actions. The Kisaniyeh, believing in the Imamate of Mohammad ibn Hanafiyeh (d. 81 A.H), the non-Fatimid son of Imam Ali (PBUH), represented the first schism in Shiites’ political thought by introducing a new doctrine of Imamate. Subsequently, Zaidi Alawites advocated for the necessity of armed resistance, presenting a novel approach to confront the governments. The policy of dissimulation advanced by Imam Baqer (PBUH) and Imam Sadeq (PBUH), in a socio-political context where some Shiites felt the need for an active resistance was not accepted by many Shiites, so that, some of whom turned away from the Sadeqin and aligned themselves with the revolutionary views of Zaid ibn Ali (d. 122 A.H), and formed a new group. The Hassanid Alawites comprised a third group, further contributing to divisions among the Shiites. Descendants of Imam Hassan al-Mojtaba (PBUH), especially during the era of the Sadeqin (PBUT), largely did not follow the political approaches of the infallible Imams (PBUT) and briefly embraced the revolutionary and anti- dissimulation ideas of Zaid. The historical accounts indicate significant political differences among the Alawites, resulting in two main approaches: (1) a political-theological approach based on reform advocated by the followers of Imams (PBUT), and (2) a political-military approach aligned with opponents of the caliphate. This fragmentation led to a lack of cohesion in Shiites’ political life, divergence in methods of resistance, and ultimately the emergence of new sects. Contrary to the military opposition pursued by some Alawites, the primary aim of the dissimulation policy of the Imams (PBUT) was to preserve the security and stabilize the social, political, and economic status of the Shiites, while avoiding retaliatory measures from the caliphate against the Imams and their followers. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Alawites, Shiites, dissimulation, Twelver Imams, Abbasid Government, Uprising | ||
| مراجع | ||
|
آقاجانی، علی (1386). جریان‌شناسی سیاسی بنی‌هاشم پس از قیام عاشورا. پگاه حوزه، شماره227.
آقانوری، علی (1391). انشعابات سیاسی- فکری علویان در عصر صادقین(ع): زمینه‌ها و پیامدها. هفت آسمان، شماره 55. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1404ق). شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبه آیه‌الله مرعشی نجفی، ج 11.
ابن اثیر (1409ق). اسد الغابه. بی‌نا، ج3.
ابن اثیر، علی بن محمد (1385ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر، ج۱، 3-5.
ابن اعثم کوفی (1991م). الفتوح. تحقیق علی شیری. بیروت: دار الأضواء، ج8.
ابن حجر عسقلانی، شهاب‌الدین (1404ق). تهذیب التهذیب. بیروت: دارالفکر، الطبعة الاولی، ج9.
ابن سعد، محمد (1410ق). الطبقات الکبری. تحقیق محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج10.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی(1382). تحف العقول. ترجمه احمد جنتی. تهران: امیرکبیر.
ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد (1379ق). مناقب آل ابیطالب. قم: موسسه العلامه.
ابن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد (1412ق). الاستیعاب فى معرفة الأصحاب. تحقیق على محمد البجاوى. بیروت: دار الجیل، ج4.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین (1415ق). الاغانی. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین (1419ق). مقاتل الطالبیین. تحقیق سید احمد صقر. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
ابوطالب، یحیی بن حسن (1422ق). تیسیر المطالب فی امالی ابیطالب. تحقیق عبدالله بن حمود؛ صنعاء: مؤسسه امام زید بن علی(ع).
اخبارالدوله العباسیه. تحقیق عبدالعزیز دوری و عبدالجبار مطلبی. بیروت: دارالطلیعه للطباعه و النشر، 1391ق.
الهی‌زاده، محمدحسن (1385). جنبش حسنیان: ماهیت فکری و تکاپوهای سیاسی. قم: شیعه‌شناسی.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1427ق). بهجة النظر فی إثبات الوصایة و الإمامة للأئمة الإثنی عشر. تصحیح عبدالرحیم مالک. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر (1408ق). الفرق بین الفرق. بیروت: دارالجیل.
جعفری، سید حسین محمد (1382). تشیع در مسیر تاریخ. ترجمه سید محمدتقی آیت‌اللهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ یازدهم.
جعفریان، رسول (1376). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. قم: انصاریان.
حرّعاملی، محمدبن حسن (1386). وسائل الشیعه الی مسائل الشریعه. قم: کتابچی، ج5، 11، 23.
حسینی، سید جواد (1380). فلسفه امامت و شأن امام. صباح، شماره1.
حسینی، سید عبدالله (1394). تعامل شیعیان امامیه با دیگر مسلمانان در سه قرن اول هجری. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
خزاز قمی، علی (1401ق). کفایه الاثر فی النصوص علی الائمه الاثنی عشر. تحقیق عبداللطیف حسینی کوه کمره‌ای. قم: بیدار.
ذهبی، محمدبن احمد (1409ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام. محقق عم عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی، ج3.
رزاقی، علی‌اکبر (1392). حاکمیت و ولایت فقیه در اندیشه سیاسی شیعه. پژوهش در تاریخ، شماره 13.
رضایی برجکی، اسماعیل و همکاران (1396). تبیین مهاجرت سادات علوی به ایران با تأکید بر خراسان. تاریخ اسلام، شماره 28.
رمضانی، سجاد و همکاران (1397). واکاوی زمینه‌ها و عوامل مقبولیت اجتماعی سیاسی سادات علوی در تبرستان. پژوهشنامه علوی، شماره1.
سمعانی (1382ق). الانساب. حیدرآباد: مجلس دایرة‌المعارف العثمانیه، ج10.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1415ق). الملل و النحل. تحقیق امیرعلی مهنا و علی حسن فاعور. بیروت: دارالمعرفه، ج1.
صادقی کاشانی، مصطفی (1392). تاریخ امامیه: گذری بر ده قرن تاریخ سیاسی شیعیان دوازده امامی. قم: ادیان.
صبحی، احمدم حمود (1411ق). فی علم الکلام دراسة فلسفیة لاراء الفرق الإسلامیة فی اصول الدین. بیروت: دارالنهضه العربیه.
طبری (1394). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر ج 5-4، 7.
طبری، ابوجعفر محمد (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث، ج7.
طوسی، محمد بن حسن (1404ق). اختیار معرفه الرجال (المعروف برجال الکشی). قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی. محقق و مصحح على‌اکبر آخوندى. تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ج5، 2-1.
لالانی، ارزینا (1395). نخستین اندیشه‌های شیعی تعالیم امام محمدباقر(ع). ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان روز.
لیثی، سمیره مختار (1384). جهاد شیعه در دوره اول عباسی. ترجمه محمد حاجی تقی. تهران: شیعه‌شناسی.
لیثی، سمیره مختار (1388). مبارزات شیعیان در دوره نخست خلافت عباسیان. ترجمه کاظم طباطبائی. مشهد: آستان قدس رضوی.
مجلسی، محمدباقر (1386). بحار الانوار. قم: الاسلامیه، ج75.
مسکویه، ابوعلی (1379). تجارب الامم. تحقیق ابوالقاسم امامی. تهران: سروش، ج3.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ق). الارشاد فی معرفه حجج‌الله علی العباد. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج2.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1413ق). الفصول المختاره من العیون و المجالس. تحقیق علی میرشریفی. قم: کنگره شیخ مفید.
مقریزی (1999م). امتاع الاسماع. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج13.
موسوی آقداش، سید ابوالفضل (1396). مهدویت و قیام‌های شیعی در سه قرن نخست هجری. تبریز: انتشارات شمیم انتظار سبز.
موسوی بجنوردی، محمدکاظم (1367). دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
ناشی اکبر، عبدالله بن محمد (1971م). مسائل الامامه. تحقیق یوزف فان اس. بیروت: دارالنشر.
نوبختی (1388ق). فرق الشیعه. تحقیق علامه سید محمدصادق بحرالعلوم. نجف: مکتبه الحیدریه.
وداد، القاضی (1974م). الکیسانیه فی التاریخ و الادب. بیروت: دارالثقافه.
یعقوبی، احمدبن اسحاق (بی‌تا). تاریخ یعقوبی. بیروت: دار صادر.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 154 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 56 |
||