آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,530 |
| تعداد مقالات | 35,882 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,484,610 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,084,550 |
روابط خارجی آل‌بویه با سلاطین عمان (بَنووَجیه و زنگیان) در سال‌‌های بین 340-362 هجری | ||
| تاریخ اسلام | ||
| دوره 26، شماره 2، تیر 1404، صفحه 168-151 اصل مقاله (2.43 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/hiq.2023.62459.2220 | ||
| نویسنده | ||
| سمیه بیاتی* | ||
| دکتری، گروه تاریخ اسلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 28 آبان 1400، تاریخ بازنگری: 24 شهریور 1404، تاریخ پذیرش: 06 آذر 1402 | ||
| چکیده | ||
| معاصر با ورود خاندان آل‌بویه (447-334 ه.ق) به بغداد، خوارج و بنووجیه در عمان قدرت را در دست داشتند. خوارج با قدرت‌‌گیری جلندی بن مسعود (134-132 ه.ق)، پایه‌‌های نخستین حکومت خارجی مذهب عمان را بنا نهاده بودند. با ورود خاندان آل‌بویه به بغداد، خوارج که در دوره سوم امامت خود به‌سر میبردند و در آستانه ورود به دوره فترت قرار داشتند، نواحی داخلی و کوهستانی چون نزوه[1] را در اختیار داشتند. خاندان بنووجیه[2] (354-324 ه.ق) که به عنوان رقیب اصلی آل‌بویه در عمان به‌سر میبردند و سپس زنگیان (362-356 ه.ق) نیز بر بنادر عمان نظیر مسقط[3] و صحار[4] حکومت می‌‌کردند. با تشکیل حکومت آل‌بویه در بغداد، روابط خصمانه آنان و سلاطین عمان، با تأخیری قریب به 18 سال، آغاز گردید؛ زیرا حمله دولت آل‌بویه به سرزمین عمان به منظور تصرف آن، در سال 352 هجری و به دستور معزالدوله (356-334 ه.ق) رخ داد؛ گرچه سپاهیان اعزامی معزالدوله سرانجام در سال 355 هجری موفق به فتح آنجا شدند، اما با مرگ معزالدوله و عدم توجه وزیران برای حفظ عمان، این ناحیه بار دیگر از قلمرو آل‌بویه خارج شد. عضدالدوله (372-367 ه.ق) که در این زمان حاکم فارس بود، در سال 364هجری، لشکری را به منظور جنگ با زنگیان که جایگزین خاندان بنی‌‌وجیه شده بودند، به عمان فرستاد. جنگی شدید میان سپاهیان عضدالدوله و زنگیان صورت گرفت که در نتیجه آن عمان دوباره به قلمرو آل‌بویه ضمیمه شد. بدین صورت گرچه حمله آل‌بویه به عمان با تاخیر صورت گرفت، اما تا زمانی که بهاءالدوله (403-379 ه.ق) عمان را در اختیار خاندان بنومُکَرَم (448-390 ه.ق) قرار داد، از سوی حاکمان بویهی همواره حملاتی به عمان در برابر خوارج، خاندان بنووجیه و زنگیان صورت گرفت. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی دست اول، درصدد پاسخ به این سوال است که کدام عوامل در برقراری روابط خصمانه آل‌بویه با سلاطین عمان در سال‌‌های بین 362-340 هجری تاثیر داشت؟ نتایج پژوهش دلالت بر این دارد که در شکل‌‌گیری سیاست خصمانه آل‌بویه با بنووجیه و زنگیان عمان، مهمترین عامل تجارت بود. عمان که در دهانه خلیج فارس واقع شده بود و در مسیر گذرگاه تجاری به سمت شرق آفریقا و شرق آسیا قرار داشت، بنادری چون صحار، مسقط، جلفار،[5] نزوه و جبال[6] را دربرمی‌‌گرفت. در نتیجه می‌‌توان گفت که سیاست خصمانه آل‌بویه عراق نسبت به خاندان بنووجیه از یک‌سوریشه در تأمین امنیت تجاری بصره و بنادر شمالی خلیج فارس چون سیراف و جَنابه[7] داشت که مورد تهدید و تهاجم مداوم سلاطین عمان قرار داشتند؛ زیرا این بنادر بویژه بندر بصره، یکی از مهمترین بنادر خلیج فارس بوده و تجارت شرق و غرب را به هم متصل میکرد و از آنجا که بصره در تجارت با بنادر عمان رقابت میکرد، حاکمان عمان در تلاش برای تصرف بصره بودند. همچنین نزدیکی عمان به سواحل شمالی خلیج فارس امکان حمله به سرزمین فارس و بندرگاه‌‌های تجاری شمالی خلیج فارس چون سینیز،[8] سیراف و جنابه را مهیاء میکرد. از سوی دیگر، آل بویه به جهت اهمیت تجاری عمان و تلاش برای تسلط بر بنادر آن، نگرش خصمانه‌‌ای را در برقراری روابط با سلاطین عمان برگزیدند. عمان به دلایل پیش‌گفته دارای نقش مهمی در تجارت شرق و غرب بوده و به نوعی به قطب تجاری منطقه تبدیل شده بود. بنابراین، برای امراء بویهی که توجه بسیاری به امر تجارت و بازرگانی داشتند، عمان از ارزش بسیاری برخوردار بود. از توصیف جغرافینویسان قرون میانه اسلامی به خوبی روشن است که معاصر با خاندان آل‌بویه در عراق، مثلث تجاری خلیج فارس را در این زمان بصره، سیراف و عمان تشکیل می‌‌دادند و به عنوان مکمّل همدیگر در رفت و آمد کشتیهای تجاری در مسیر شرق به غرب و بالعکس عمل می‌‌کردند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| معزالدوله؛ آل‌بویه؛ بنووجیه؛ بصره؛ زنگیان؛ عمان؛ تجارت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Foreign Relations of the Buyids with Sultans of Oman (Banu Wajih and Zangids) During 340-362 A.H | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Somaye Bayati | ||
| Ph.D., Department of Islamic History, University of Shiraz, Shiraz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Contemporaneous with the entry of the Buyid dynasty (334-447 A.H) into Baghdad, the Khawarij and Banu Wajih held power in Oman. Khawarij, under the rise of Jalandi ibn Masoud (132-134 A.H), had established the foundations of the first government based on a foreign religion in Oman. When the Buyids entered Baghdad, the Khawarij, who were in their third period of imamate and approaching a phase of dormancy, controlled the interior and mountainous regions such as Nizwa. Banu Wajih family (324-354 A.H), as the main rivals to the Buyids in Oman, along with the Zangids (356-362 A.H), ruled over the ports of Oman including Muscat and Sohar. Following the establishment of the Buyid state in Baghdad, hostile relations between them and the Omani sultans began with a delay of about 18 years. This was because the Buyid attack on Oman to seize control took place in 352 A.H under the order of Mu'izz al-Dawla (334-356 A.H). Although Mu'izz al-Dawla’s forces succeeded in conquering Oman in 355 A.H, the region slipped out of Buyid dominion again following his death and the lack of ministerial attention to maintain control. In 364 A.H, Adud al-Dawla (367-372 A.H), then ruler of Fars, sent an army to fight the Zangids, who had replaced Banu Wajih in Oman. A fierce battle ensued between Adud al-Dawla’s forces and the Zangids, resulting in Oman’s re-annexation to the Buyid realm. Thus, although the Buyid assault on Oman was delayed, until Bahāʾ al-Dawla (379-403 A.H) handed Oman over to Banu Mukarram family (390-448 A.H), the Buyid rulers consistently launched attacks on Oman to counter Khawarij, Banu Wajih, and Zangids. This study, employing a descriptive-analytical method based on the primary historical and geographical sources, seeks to answer the question on what factors influenced the hostile relations between the Buyids and the Omani sultans during 340-362 A.H. The research results indicate that the trade was the most significant factor shaping the antagonistic policy of the Buyids toward Banu Wajih and Zangids of Oman. Oman, located at the entrance of the Persian Gulf and along the trade routes to East Africa and East Asia, encompassed ports such as Sohar, Muscat, Julfar, Nizwa, and Jabal. Therefore, the hostile policy of the Buyids in Iraq towards Banu Wajih stemmed largely from securing the commercial safety of Basrah and the northern Persian Gulf ports like Siraf and Janabah, which faced continuous threats and attacks from Omani sultans. Basrah, being one of the most important ports of the Persian Gulf, connected Eastern and Western trade and was in competition with Omani ports, prompting Omani rulers to attempt to seize Basrah. Furthermore, Oman’s proximity to the northern coasts of the Persian Gulf enabled attacks on Fars and northern Persian Gulf trade ports such as Siniz, Siraf, and Janabah. On the other hand, due to Oman’s commercial importance and the need to control its ports, the Buyids adopted a hostile stance in their relations with the Omani sultans. Oman’s crucial role in East-West trade made it a regional commercial hub. Therefore, for the Buyid princes, who made great emphasis on commerce and trade, Oman was of high value. Medieval Islamic geographers clearly illustrate that contemporaneous with the Buyids in Iraq, the Persian Gulf’s commercial triangle consisted of Basrah, Siraf, and Oman, complementing each other in the movement of trading ships between East and West. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Mu'ezz al-Dowla, Buyids, Banu Wajih, Basrah, Zangids, Oman, Trade | ||
| مراجع | ||
|
ابن بلخی (1374). فارسنامه. شیراز، بنیاد فارس‌شناسی.
ابن رزیق، حمیدبن محمد (1437ق). الفتح المبین فی سیرة السادة البوسعیدین. تحقیق أبومحمد حبیب صالح و محمودبن مبارک السلیمی. لوزارة التراث و الثقافة سلطنه عمان، ج2-1.
ابن فقیه، ابوبکر احمدبن محمد (1416ق). البلدان. بیروت: عالم الکتب.
ابن مسکویه، ابوعلی (1376). تجارب الامم. ترجمه علی نقی منزوی. تهران: انتشارات توس، ج6.
ابن‌‌اثیر، عزالدین علی (1371). الکامل. ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی. تهران: موسسه مطبوعات علمی، ج20-21.
ابوالفداء، اسماعیل بن علی (1349).تقویم البلدان. ترجمه عبدالمحمد آیتی. انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اسحاق بن الحسین (1408ق). آکام المرجان فی ذکر مدائن المشهوره فی کل مکان. بیروت: دار الکتب.
اقتداری، احمد (1387). خلیج فارس از دیرباز تاکنون. تهران: انتشارات امیرکبیر.
جیهانی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1368). اشکال العالم. ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب. با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری. شرکت به‌نشر؛ انتشارات آستان قدس رضوی.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری، 1362.
سالمی، نورالدین عبدالله بن حمید (1350ق). تحفه الاعیان به سیرة اهل عمان. قاهرة: مطبعه الشباب، ج1.
العانی، عبدالرحمن عبدالکریم (1420ق). تاریخ عمان فی العصور الاسلامیة الاولی. تقدیم صالح عبدالعلی. لندن: دار الحکمه.
فرای، ر.ن. و همکاران (1379). تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا برآمدن سلجوقیان. ترجمه حسن انوشه. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ج4.
فروزانی، ابوالقاسم (1398). گفتارهایی پیرامون کرانه‌‌ها، جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان. قم: انتشارات حضرت عباس(ع).
لومبارد، موریس (1390). جغرافیای تاریخی جهان اسلام در چهار قرن نخستین. ترجمه عبدالله ناصری طاهری و سمیه سادات طباطبایی. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
متز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجواهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده.تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج1، 5.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمه علی‌نقی منزوی. تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، ج1.
یحیایی، داوود (1387). بازرگانی دریایی سیراف در سده‌‌های نخستین اسلامی. تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 7، ص112-89.
یعقوبی، احمد بن واضح (بی‌تا). البلدان. ترجمه محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1 |
||