آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,534 |
| تعداد مقالات | 35,975 |
| تعداد مشاهده مقاله | 15,797,459 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,247,266 |
تأثیر احیای فلسفه بر احیای جریان علم در عصر ایلخانی بر پایۀ کنش‌های خواجه نصیرالدین طوسی (657-672ق) | ||
| پژوهش‌های عقلی نوین | ||
| مقاله 8، دوره 10، شماره 19، شهریور 1404، صفحه 189-217 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/nir.2025.67077.1414 | ||
| نویسنده | ||
| محمد باغستانی* | ||
| استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (پژوهشکدۀ اسلام تمدنی) | ||
| تاریخ دریافت: 10 مرداد 1402، تاریخ پذیرش: 07 آبان 1404 | ||
| چکیده | ||
| عصر ایلخانی (654-753ق) یکی از ادوار متفاوت تاریخ ایران است که طی آن تحولات مهمی در این سرزمین رخ داد. یکی از مهم‌ترین این تحولات، احیای مجدد جریان مدیریت علم در تمدن اسلامی بود. وضعیت علم و جریان‌های حاکم بر آن تا برآمدن مغولان، دو دورۀ متفاوت شکوفایی و انحطاط را گذرانده بود. اما در عهد ایلخانی مغولانِ مهاجم، شرایط، دگرگون شد و دگرباره وضعیت علم در بخشی از قلمروی تمدن اسلامی (ایران) روبه شکوفایی نهاد. این تحول بزرگ، مرهون کوشش‌های عالمانه و همه‌جانبۀ خواجه نصیرالدین طوسی(657-672ق) بود. وی به‌عنوان بی‌نظیرترین فیلسوف تاریخ، با اقبال به کارهای اجرایی در دولت تازه تأسیس ایلخانان مغول، نقشی مهم بر جریان مدیریت علم دراین دوره بر جای گذاشت و توانست با تحول فضای انحطاطی علم، آن را در بخشی از قلمرو جغرافیایی تمدن اسلامی شکوفا نماید و تداومی 150 ساله به آن ببخشد. فرضیۀ این پژوهش آن است که خواجه توانست از بینش فلسفی خود به‌عنوان ابزاری برای ایفای نقش عاملیت در احیای علم و جریان‌های مدیریتی حاکم بر آن سود برد. کندوکاو در عوامل انحطاط علم و چگونگی اعطای عاملیت به فلسفه در بازسازی و احیای بایستۀ جریان مدیریت علم، مسئلۀ اصلی این پژوهش است که با روش توصیفی- تحلیلی به تحلیل و تبیین آن پرداخته‌ایم. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد احیای نقش‌آفرینی‌های متعدد برای فلسفه در فضای اجتماعی،سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به‌عنوان پیش درآمد نقش‌آفرینی آن در فضای علم و مدیریت بایستۀ آن در این دورۀ تاریخی با عاملیت خواجه نصیر و حمایت ایلخانان صورت پذیرفت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خواجه نصیرالدین طوسی؛ فلسفه؛ عصرایلخانی؛ مدیریت علم؛ رصدخانه؛ مغولان | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Impact of the Revival of Philosophy on the Revival of Science in the Ilkhanid Era Based on the Actions of Khwāja Naṣīr al-Dīn Ṭūsī (657-672 AH) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad Baghestani | ||
| Islamic Sciences and Culture Academy | ||
| چکیده [English] | ||
| The Ilkhanid era (654-753 AH) is one of the different periods of Iranian history during which important developments occurred in this land. One of the most important of these developments was the revival of the trend of science management in Islamic civilization. The state of science and the trends governing it had gone through two different periods of prosperity and decline until the rise of the Mongols. However, during the Ilkhanid era of the invading Mongols, the conditions changed and the state of science once again flourished in a part of the territory of Islamic civilization (Iran). This great development was due to the scholarly and comprehensive efforts of Khwāja Naṣīr al-Dīn Ṭūsī (657-672 AH). As the most unique philosopher in history, he played an important role in the trend of science management during this period by accepting executive work in the newly established government of the Mongol Ilkhanate. He was able to transform the decadent atmosphere of science, make it flourish in a part of the geographical territory of Islamic civilization, and give it a 150-year continuity. The hypothesis of this research is that Khwāja was able to benefit from his philosophical insight as a tool for playing the role of agency in the revival of science and the management trends that dominated it. Delving into the factors of the decline of science and how to grant agency to philosophy in the reconstruction and permanent revival of the trend of science management is the main topic of this research, which we have analyzed and explained using a descriptive-analytical method. The results of this research show that the revival of numerous roles for philosophy in the social, political, economic, and cultural milieu as a precursor to its role in the climate of science and its proper management in this historical period took place with the agency of Khwāja Naṣīr and the support of the Ilkhanids. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Khwāja Naṣīr al-Dīn Ṭūsī, philosophy, Ilkhanid era, management of science, observatory, Mongols | ||
| مراجع | ||
|
ابن اثیر، عز الدین علی. (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران (مترجم ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی). تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
ابن اثیر، عز‌الدین علی بن محمد. (1385). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار الصادر.
ابن بطوطه، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن عبدالله اللواتی الطنجی. (1376). سفرنامۀ ابن بطوطه (مترجم: محمد علی ضیاء موحد، چاپ ششم). تهران: چاپ آگاه.
ابن تغری بردی، ابو المحاسن یوسف بن تغری. (1956). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره (ج7). القاهره. بی‌نا.
ابن خلکان، شمس‌الدین احمدبن محمد. (بی‌تا). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان (محقق احسان عباس). بیروت: دارصادر.
ابن طبا طبا محمد بن علی. (1385). الفخری فی الآداب السلطانیة و دول الاسلامیة. بیروت. بی‌نا.
ابن طیفور، أبو الفضل أحمد بن أبی طاهر ابن طیفور (1423-2002م). عنوان کتاب؟؟ (محقق: السید عزت العطار الحسینی، الطبعة الثالثة). قاهره: مکتبة الخانجی.
ابن عبد ربه اندلسی، احمد بن محمد. (1983). العقد الفرید. بی‌جا. مکتبه المعارف.
ابن‌العبری، ابوالفرج. (1421). تاریخ مختصر الدول. قاهرة: نشر دارالآفاق العربیة.
ابن الفوطی، کمال الدین عبدالرزاق.(1357ق). حوادث الجامعة والتجارب النافعة فی المائة السابعة (محقق: محمدرضا شبیبی و مصطفی جواد). بغداد: مطبعة الفرات.
ابن الندیم. (1943). الفهرست. قاهرة. بی‌نا.
اخوان الصفا. (1962).الرسائل الاخوان الصفاو خلان الوفا. بیروت: دار بیروت.
ارناؤوط، محمد. (2014). وقف المرأ فی غالم الاسلام مقاربه جدیده المرأة فی المجتمع (ج1). بی‌جا. فی النشر و الترجمة و التوزیع.
اشپولر، برتولد. (1386). تاریخ مغول در ایران (ترجمۀ محمود میرآفتاب). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
افلاکی، احمد. (1362). مناقب العارفین (به کوشش تحسین یازیجی). تهران: انتشارات دنیای کتاب.
اقبال آشتیانی، عباس. (1365). تاریخ مغول از حمله چمگیز تا تشکیل دولت تیموری (چاپ ششم). تهران: امیر کبیر.
باغستانی کوزه‌گر، محمد. (1401). بافتار کوشش‌های شیعی در استمرار تمدن اسلامی در دورۀ مغول نمونۀ پژوهشی تاریخی: اندیشه‌ها و کنش‌گری‌های خواجه نصیرالدین طوسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بغدادی ، بهاء‌الدین محمد بن مؤید. (1385). التوسل إلی الترسل (مصحح احمد بهمنیار) تهران: اساطیر.
بلاذری ،احمذ بن یحیی. (1988). فتوح البلدان.بیروت:دار و مکتبة الهلال.
بناکتی، ابو سلیمان داوود (1348). تاریخ بناکتی؛ روضه اولی الباب فی تواریخ الاکابر و الانساب، (به کوشش جعفر شعار). تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
بیانی، شیرین. (1376). دین و دولت در ایران عهد مغول (چاپ اول). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بیرونی، ابو الریحان. (2002). قانون المسعودی (مصحح عبدالکرم سامی الجندی). بیروت :دارالکتب العلمیه.
بیرونی، ابو الریحان. (1923). الآثار الباقیة عن القرون الخالیة. آلمان: چاپ لایپزیک.
بیهقی، ابوالحسن علی بن زید. (1365ق). تاریخ الحکماء الاسلام (محقق محمد کرد علی). دمشق: مطبعة الترقی.
پطروشفسکی، ای. پ. (1380). اوضاع اجتماعی اقتصادی ایران در دوره ایلخانی (تاریخ ایران کمبریج). ترجمۀ حسن انوشه.تهران: امیر کبیر.
تسف، ولادیمیر. (1363). چنگیزخان (ترجمۀ شیرین بیانی). تهران: اساطیر.
ثعالبی، عبد الملک بن محمدبن اسماعیل. (1403ق/1983). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر (به کوشش مفید محمد قمیحه). بیروت. بی‌نا.
جعفری، جعفربن محمد بن حسن جعفری .(1343). تاریخ یزد (به کوشش ایرج افشار) تهران: انتشارات بنگاه نشر و ترجمۀ کتاب.
جعفریان، رسول. (1387). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. تهران: انتشارات علم.
جکسون ، پیتر. (1382). «وضعیت پژوهش دربارۀ امپراتوری مغول» (مترجم: احمد بازماندگان خمیری). تهران: کتاب ماه تاریخ وجغرافیا.
جوینی، عطاملک. (1334ق).جهانگشای جوینی. لیدن: چاپخانۀ بریل.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله. (1317). جغرافیای حافظ ابرو؛ ذیل جامع التواریخ (به اهتمام خانن بابا بیانی). تهران: انجمن آثار ملی.
حسینی دشتی، سید مصطفی. (1369). معارف و معاریف. قم: انتشارات اسماعیلیان.
حسینی یزدی. (1341). جامع الخیرات (به کوشش محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار). تهران: فرهنگ ایران زمین.
حموی، یاقوت .(1995). معجم البلدان. بیروت: دار صادر.
خواندمیر .(1375). روضه الصفا (تهذیب وتلخیص عباس زریاب ). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
راوندی، محمد بن على بن سلیمان. (1364). راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق (مصحح: محمد اقبال و مجتبى مینوى، چ2). تهران: امیرکبیر.
رضوی، سید ابوالفضل. (1390).شهر، اقتصاد و سیاست در عهدایلخانان. تهران: انتشارات امیر کبیر.
روان بخش، کاظم. (1329). زندگانی و شخصیت خواجه نصیرالدین طوسی. تبریز: چاپخانۀ شفق.
زاکانی، عبید. (1343). کلیات و لطایف (مصحح: عباس اقبال، مترجم: پرویز اتابکی). تهران: انتشارات کتابفروشی زوار.
زبیر بن بکار. (1374). اخبار الموفقیات (محقق سامی مکی العانی). قم :منشورات شریف الرضی.
زرکوب، شیرازی. (1350). شیرازنامه (به کوشش اسماعیل واعظ جوادی). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سیفی هروی، سیف بن محمد. (1352). تاریخ‌نامۀ هرات (مصحح محمد الزبیر الصدیقی، چاپ2). تهران: انتشارات کتاب فروشی خیام.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق. (1372). مطلع السعدین و مجمع البحرین (به اهتمام عبدالحسین نوایی) تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سمرقندی، دولتشاه. (1366). تذکرة الشعرا (به همت محمد رمضانی) تهران: پدیده خاور.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد. (1363). مجمع الانساب (مصحح میرهاشم محدث). تهران: امیر کبیر.
صفا، ذبیح‌الله. (1378). تاریخ ادبیات در ایران (چ8). تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله. (1392). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم. تهران: دانشگاه تهران.
طبری ، محمد بن جریر. (1413ق). تاریخ الامم والملوک. بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات .
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1393). اخلاق ناصری (مصحح:مجتبی مینوی و علیرضا حیدری). تهران: شرکت انتشارات خوارزمی.
غنیمه ،عبدالرحیم. (1372). دانشگاه های بزرگ اسلامی (مترجم: نورالله کسایی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتب یزدی، احمدبن حسین بن علی. (2537). تاریخ جدید یزد (به کوشش ایرج افشار، چ2). تهران: امیرکبیر.
کاشانی، افضل‌الدین. (1355). مصنفات افضل الدین محمد مرقی کاشانی (مصحح: مجتبی مینوی و یحیی مهدوی). تهران: انتشارات خوارزمی.
کاشانی، عبدالله بن علی .(1348). تاریخ اولجایتو (به اهتمام مهین همبلی). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گروسه، رنه. (1368). امپراتوری صحرا نوردان (مترجم: عبدالحسین میکده، چ3). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
لبیب عبدالغنی، مصطفی. (2008). دراسات فی‌تاریخ العلوم عند العرب. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
لمبتن، آن. (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران (مترجم: یعقوب آژند). تهران: نشر نی.
مؤلف ناشناس. (1355). تاریخ شاهی قراختاییان کرمان (به اهتمام دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مدرسی رضوی، محمدتقی. (1370). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی. تهران : انتشارات اساطیر.
مرتضوی، منوچهر. (1370). مسائل عصر ایلخانان (چ2). تبریز: چاپخانۀ شفق.
معاذاللهی، پروانه. (1394). سنت ترجمه در عصر ایلخانان و تیموریان. تهران: نشر قطره.
مقدسی ،محمد بن احمد. (1361). احسن التقاسیم (مترجم علینقی منزوی). تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مقری تلمسانی، احمد بن محمد. (1988). نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب و ذکر وزیرها لسان‌الدین الخطیب (محقق: احسان عباس، ج3). بیروت: دارصادر.
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی. (1416ق/1996). اتعاظ الحنفا باخبار ایمة الفاطمیین الخلفاء (محقق: جمال الدین الشیال و محمد حلمی محمد احمد). بی‌جا. قاخره المجلس الاعلی للشئون الاسلامیة.
منشی کرمانی، ناصرالدین. (1328). سمط العلی للحضرة العلیا (مصحح: عباس اقبال، تحت نظر علامه محمد قزوینی). تهران: شرکت سهامی چاپ.
میرجعفری،حسین. (1388). تاریخ تیموریان و ترکمانان (چ8). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
میرخواند، حمد بن خاوند شاه بلخی. (1375). روضة الصفا (تهذیب و تلخیص عباس زریاب). تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
مورگان، دیوید. (1371). مغول‌ها (مترجم: عباس ویراستار) تهران: نشر مرکز.
نسوی، شهاب‌الدین محمد. (1384). سیرت جلال الدین منکبرتی (مصحح مجتبی مینوی). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
نصر، حسین. (1350). علم و تمدن در اسلام (مترجم: احمد آرام). تهران: اندیشه.
همدانی، رشیدالدین فضل الله. (1389). جامع التواریخ (مصحح محمد روشن و مصطفی موسوی). تهران: انتشارات میراث مکتوب.
همدانی، خواجه رشیدالدین. (1364ق/1945). مکاتبات رشیدی (مصحح: محمد شفیع). پاکستان: چاپ لاهور.
هونکه، زیگرید. (1342). فرهنگ اسلام در اروپا (مترجم: مرتضی رهبانی). تهران :دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
یزدی،.معین الدین. (1326). مواهب الاهی در تاریخ آل مظفر (مصحح: سعید نفیسی). تهران: ناشر اقبال.
وزیری کرمانی، احمد علی خان. (1325). تاریخ کرمان، تهران نشر ابن سینا، 1325.
ویلبر، دونالد. (1365). معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان (مترجم: عبدالله فریار، چ2). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
آرین نیا، احمد. (1398). «جلال الدین خوارزمشاه». دائرة المعارف بزرگ اسلامی (ج18). ص 45-50
باغستانی کوزه گر. (1397). «تأثیر سبک مدیریتی نظامیه‌ها در عصر خواجه نظام الملک بر جریان‌های مدیریتی حاکم بر علم در تمدن اسلامی. فصلنامۀ تاریخ و فرهنگ، مشهد: دانشکدۀ الاهیات دانشگاه فردوسی. ش101. ص27-44.
باوفا، ابراهیم. (1385). «مناسبات سیاسی خوارزمشاهیان و عباسیان». مجلۀ تاریخ اسلام. ش25. صص 18-40.
ترکمنی آذر، پروین. (1385). «سلجوقیان: اختلافات مذهبی و پیامدهای آن». پژوهش‌نامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش 51. صص53-57.
جعفریان، رسول. (1388). «مراغه؛ کانون تمدنی عصر ایلخانی (پژوهشی بر پایۀ کتاب مجمع الاداب فی معجم الالقاب ابن فوطی»، مجلۀ علوم تاریخی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران. ش2. ص69-39.
خلیلی، مهدی؛ تورانی علیزاده، مهدیه؛ احمدی‌فر، سید مهدی. (1393). «تأملی بر مواجهه سیاسی و مذهبی اسماعیلیان نزاری با خوارزمشاهیان». مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی. ش35. صص23-42.
دهقان‌نژاد، امیر؛ رحمتی، محسن ، عمادی، عبدالرسول. (1398). «پیامد حملۀ مغول و حاکمیت ایلخانان بر سنت علمی در ایران»، دوفصلنامۀ تاریخ تمدن اسلامی. ش 28. صص61-88.
رضوی، سید ابوالفضل، محمدزاده، مریم. (1390). «حیات فرهنگی عصر ایلخانی با تکیه بر مدارس». ش 2.
رضوی، سید ابوالفضل؛ فروغی، محمد حسین. (1396). «جایگاه اقتصادی و اجتماعی اصفهان در عصر فرمانروایی مغولان»، پژوهش‌های تاریخی. ش1 (پیاپی 33). صص92-71.
زرین‌کمر، رضا؛ محسنی، مرتضی. (1397). «هویت ایرانی در متون ادبی – تاریخی عصر ایلخانی». فصلنامۀ مطالعات ملی. ش3. ص3-22.
شهرآیینی، سید مصطفی. (1390). «نظام فلسفی بابا افضل؛ طرحی نو در فلسفۀ اسلامی ایرانی»، مجلۀ علمی پژوهشی فلسفه. ش1. صص 108-87.
صفا، ذبیح الله. (1335). «تحریرات خواجه نصیرالدین طوسی». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش29. صص20-11.
عباسی، جواد؛ یارمحمدی، تکتم. (1391). «تأثیر حملات و حکومت مغولان در کاهش جمعیت خراسان». تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش1. صص117-138.
فرخی، یزدان؛ خسرو بیگی، هوشنگ. (1396). «بررسی روند شکل‌گیری روند تشکیلات اداری مغول‌ها در ایران با تأکید بر دورۀ چینتمور». پژوهش‌های تاریخی. دانشگاه اصفهان. ش33. صص143-160.
قرایی گرگانی، مرتضی. (1399). باباافضل کاشانی (ج10). دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
کارجو اجیرلو، بهرام؛ محمدنژاد چاوشی، حمید. (1399). «بررسی انگیزه‌های تجدد علمی در دورۀ ایلخانان (مطالعۀ موردی ربع رشیدی)، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، ش2 (پیاپی 83). صص370-353.
کسایی‌فر، مهرداد. (1398). »نقش رصدخانۀ مراغه در پیشرفت علم نجوم در دوران اسلامی». مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام. ش1. ص48-42؛
کنار رودی، قربانعلی. (1387). «نظام مالیاتی مغول و تأثیر آن در انحطاط و زوال شهرهای ایران».پژوهش‌نامۀ تاریخ. ش12. صص85-112.
مظفری، سید محمد. (1398). «بررسی انتقادی تأثیر ابن سینا بر جریان اخترشناسی در دورۀ اسلامی و نقد نظریۀ انقلاب علمی در رصدخانۀ مراغه». تاریخ و تمدن اسلامی. ش12. صص75-47.
میلانی، عبدالحسین. (1388). «دیوان‌سالاران ایرانی و قوریلتای ایلخانی». پژوهش‌های تاریخی دانشگاه سیستان وبلوچستان. ش4. صص 169-192.
ناظری، افسانه؛ بختیاری‌فرد، حمیدرضا. (1395). « مسئلۀ هویت در عهد ایلخانی مطابق با الگوی کاستلز (مطالعۀ موردی تحلیل گفتمان خواجه نصیر). پژوهش‌های علوم تاریخی. ش1. صص 134-115. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7 |
||