آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,556 |
| تعداد مقالات | 36,245 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,331,199 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,393,161 |
تابعیت و شهروندی در پرتو آموزه‌های فقه اسلامی (تحلیلی جامعه‌شناختی-سیاسی با تأکید بر مسئله غزه) | ||
| فقه و سیاست | ||
| دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 9، خرداد 1403، صفحه 33-73 اصل مقاله (1.79 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/ijp.2025.72412.1085 | ||
| نویسنده | ||
| رضا عیسی نیا* | ||
| استادیار، گروه علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم. ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 30 تیر 1404، تاریخ بازنگری: 20 مرداد 1404، تاریخ پذیرش: 05 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| مفهوم‌های تابعیت و شهروندی از بنیادین‌ترین مفاهیم در اندیشه‌سیاسی مدرن به شمار می‌روند که در راستای شکل‌گیری دولت-ملت و نظام‌های سیاسی مدرن به وجود آمده و جایگزین مفاهیم سنتی‌ای چون «امت» (به‌عنوان جامعه‌ای سیاسی-ایمانی)، «دارالاسلام» و «هجرت» در فقه اسلامی شده‌اند. با این حال، تحولات و بحران‌های عمیق در جهان اسلام، بویژه وضعیت فلسطین و به‌خصوص غزه، ضرورت بازنگری انتقادی و جامعه‌شناختی در این مفاهیم را در پرتو آموزه‌های اسلامی برجسته کرده است. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی و استناد به منابع فقهی شیعه، به بازخوانی مفاهیم شهروندی و تابعیت در سرزمین غزه (به‌عنوان یک واقعیت اجتماعی-سیاسی تحت اشغال) می‌پردازد، و درصدد است با تحلیلی فقهی-اجتماعی-سیاسی، حقوق ساکنان غزه را در چارچوب فقه‌سیاسی شیعه تبیین کند و نشان دهد چگونه فقه در تعامل با شرایط خاص، تفسیر و کاربست می‌یابد. پرسش اصلی این مقاله این است که آیا مفهوم مدرن شهروندی با موازین فقه اسلامی سازگارند و وضعیت حقوقی و سیاسی ساکنان غزه چگونه در پرتو کنش متقابل فقه و واقعیت قابل تحلیل است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که فقه شیعه با تکیه بر قواعدی چون «نفی سبیل»، «لاضرر» و «جهاد دفاعی»، راهکارهایی فراهم می‌کند که نه تنها بیانگر احکام شرعی، بلکه منعکس‌کننده ظرفیت فقه اسلامی در پاسخ‌گویی به چالش‌های سیاسی و اجتماعی است. این راهکارها، گاه با قوانین بین‌المللی و ساختارهای حقوقی مدرن در تعارض قرار می‌گیرند. در مجموع، این مقاله نشان می‌دهد که فقه اسلامی با اتکا بر مفاهیمی چون هجرت، نصرت، ولایت و ایمان، چارچوبی متفاوت از شهروندی مدرن ارائه می‌دهد؛ چارچوبی که در شرایط بحرانی چون غزه، می‌تواند پشتوانه‌ای فعال برای التزام سیاسی، حمایت حقوقی، و کنشگری مؤمنانه و مقاومتی باشد. چنین بازخوانی می‌تواند به بازسازی و پویایی‌بخشی به فقه حکومتی در پاسخ به مسائل امت‌محور یاری رساند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تابعیت؛ شهروندی؛ امت اسلامی؛ دارالاسلام؛ غزه؛ جامعه‌شناسی فقه‌سیاسی؛ حقوق بین‌الملل؛ فقه سیاسی شیعه | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Citizenship and Nationality in Light of Islamic Jurisprudential Teachings: A Socio-Political Analysis with Emphasis on the Gaza Issue | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Reza Isania | ||
| Assistant Professor, Department of Political Science, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| The concepts of nationality and citizenship are among the most fundamental in modern political thought, emerging alongside the formation of nation-states and modern political systems as replacements for traditional Islamic notions such as ummah (as a politico-religious community), Dar al-Islam, and hijrah in Islamic jurisprudence. However, the profound transformations and crises in the Islamic world—especially the situation of Palestine and, in particular, Gaza—highlight the need for a critical and sociological re-examination of these concepts in light of Islamic teachings. This article, using a descriptive-analytical approach and drawing on Shia jurisprudential sources, reinterprets the concepts of citizenship and nationality in the context of Gaza, understood as a socio-political reality under occupation. It aims to provide a jurisprudential-social-political analysis of the rights of Gaza’s inhabitants within the framework of Shia political jurisprudence, demonstrating how Islamic law is interpreted and applied in response to specific circumstances. The primary question of the article is whether the modern concept of citizenship aligns with the principles of Islamic jurisprudence and how the legal and political status of Gaza’s residents can be analyzed in light of the interaction between Islamic jurisprudence and social reality. The findings show that Shia jurisprudence, by relying on principles such as nafy al-sabil (denial of dominance), la darar (no harm), and defensive jihad, provides strategies that not only express religious rulings but also reveal the potential of Islamic law to deal with political and social challenges. These strategies, however, at times conflict with international law and modern legal structures. Overall, the study demonstrates that Islamic jurisprudence, through concepts such as hijrah (migration), nusrah (support), wilayah (guardianship), and faith, offers a framework distinct from modern citizenship—one that, in critical situations like Gaza, can serve as an active foundation for political commitment, legal protection, and faithful resistance. Such a reinterpretation contributes to the renewal and dynamism of governmental jurisprudence in addressing ummah-centered issues. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Nationality, citizenship, Islamic ummah, Dar al-Islam, Gaza, sociology of political jurisprudence, international law, Shia political jurisprudence | ||
| مراجع | ||
|
آگامبن، جورجو. (1404). وضعیت استثنائی (مترجم: پویا ایمانی، چاپ هشتم). تهران، نشر نی.
ابن تیمیه، احمدبن عبدالحلیم. (1403ق). السیاسه الشرعیه فی اصلاح الراعی و الرعیه. بیروت: دار الآفاق الجدیده.
ابوالوف، احمد. (1389). حق پناهندگی از نظر شریعت اسلام و حقوق بین الملل (مترجم: علی اکبر سیبویه). تهران، نشر کتاب سرا.
جوادی آملی، عبدالله. (1386). فلسفه حقوق بشر در اسلام. قم: اسراء.
حاضری، علی محمد. (1375). تأملی در باب فقه در آیینه جامعه‌شناسی، مجله حضور، شماره 16، آدرس سایت https://ensani.ir/fa/article/53617
حلی(محقق)، نجم‌الدین، جعفربن حسن. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم، ج1)، قم: ناشر مؤسسه اسماعیلیان.
حمید الله، محمد. (1374). نامه‌ها‌وپیمان‌های سیاسی حضرت محمد| و اسناد صدر اسلام (مترجم: محمد حسینی). تهران: انتشارات سروش.
حمید الله، محمد. (1380). سلوک بین المللی دولت اسلامی (مترجم: مصطفی محقق داماد). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
خامنه ای، سیدعلی. (1379). رساله اجوبة الاستفتائات (ج1، س 1201). تهران: نشر بین الملل.
خمینی (امام)، روح‌الله. (1385). تحریر الوسیله (ترجمه فارسی، ج1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، روح‌الله. (1378). صحیفه امام (ج1). تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
سبحانی، جعفر. (1397) مسائل فقهیه فی حیاتنا المعاصر (ج1). قم: مؤسسه امام صادق×.
شریعتی، روح الله. (1387). قواعد فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شهید اول، محمد بن، مکی عاملی. (1383). القواعد و الفوائد (ج1). قم: مکتبة الداوری.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1374). منیة المرید (محقق: رضا مختاری). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
شکوری، ابوالفضل. (1361). فقه‌سیاسی اسلام (ج1، 2). قم: بی‌نا
صافی گلپایگانی، لطف‌لله. (1393). ده پرسش(پیرامون امامت، خصائی و اوصاف حضرت مهدی #).قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی.
صدر، محمدباقر. (1395). المعالم الجدیدة للاصول (چاپ اول). تهران: مکتبة النجاح.
صرافی، مظفر؛ عبدالهی، مجید. (1387). تحلیل شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریت شهری کشور، پژوهش‌های جغرافیایی، 40(63)، صص 115- 134.
طوسی، محمدبن حسن. (1378). الخلاف (ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عیسی نیا، رضا. (1392). مبانی دینی و وضعیت شهروندی در جمهوری اسلامی ایران (رساله دکترای)، دانشگاه باقرالعلوم (ع).
عمید زنجانی، عباسعلی. (1390). حقوق بشر دوستانه بین المللی از منظر اسلام. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. (1383). جامع المسائل (ج1). قم: نشر امیر.
فاضل مقداد (مِقْداد بن عَبدالله بن محمد حلّی سُیوُری). (1403). نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة (چاپ اول). قم: منشورات مکتبة آیة الله مرعشی نجفی.
فالکس، کیث. (1381). شهروندی (مترجم: محمدتقی دلفروز). تهران: کویر.
فتحی، واجارگاه کوروش؛ واحد چوکده، سکینه. (1385). شناسایی آسیب‌های تربیت شهروندی در برنامه درسی پنهان نظام اموزشی متوسطه نظری از دیدگاه معلمان زن شهر تهران و ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت آن، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 5(17)، صص 115-134.
فخر المحققین، محمد بن الحسن (1387). إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد (چاپ اول). قم: المطبعة العلمیة.
قاضی زاده، کاظم. (1386). اصول و مبانی کرامت انسان (ج1). مجموعه مقالات همایش بین المللی امام خمینی و قلمرو دین. تهران: نشر عروج.
قرضاوی، یوسف. (۲۰۱۰م). فقه الجهاد (ج1). قاهره: دار الشروق.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1400). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
محمدتقی، مصباح یزدی. (1381). پرسش‌ها‌و پاسخ‌ها (ج3). قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المقنعه. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
مهریزی، مهدی. (1378). فلسفه فقه، جُنگ اندیشه 21، آدرس اینترنتی:
https://ketab.ir/book/be6c7269-10d1-4a92-a8da-73c811239265
مکارم شیرازی، ناصر. (1381). استفتائات جدید (ج2). قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم. (۱۳۸۱). فقه القضاء (ج2). قم: نشر مجمع‌الفکر‌الاسلامی.
نراقی، احمد. (1417ق). عواید الایام. قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 20 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 21 |
||