آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,556 |
| تعداد مقالات | 36,245 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,331,191 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,393,152 |
تبیین مبانی فقهی شیخ فضل‌الله نوری در مواجهه با قانون اساسی مشروطه | ||
| فقه و سیاست | ||
| دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 9، خرداد 1403، صفحه 105-134 اصل مقاله (1.8 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/ijp.2025.72459.1087 | ||
| نویسنده | ||
| سید ابراهیم معصومی* | ||
| استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 04 مرداد 1404، تاریخ بازنگری: 07 مرداد 1404، تاریخ پذیرش: 05 مهر 1404 | ||
| چکیده | ||
| در تاریخ فقه‌سیاسی معاصر ایران، مواجهه شیخ فضل‌الله نوری با قانون اساسی مشروطه، نقطه کانونی بحث‌های عمیق و پرچالش بوده است، پژوهش حاضر به تبیین و تحلیل مبانی فقهی ایشان در مواجهه با قانون اساسی مشروطه می‌پردازد. چارچوب نظری این تحقیق بر محور حاکمیت مطلق شریعت الهی بنا شده است؛ شیخ هرگونه جعل قانون مستقل از شریعت توسط مجلس را مصداق بدعت در تشریع می‌دانست و آن را حرام و باطل می‌شمرد، از این‌رو با اصالت قانون‌گذاری بشری مخالف بود. ایشان براساس قاعده نفی سبیل مساوات مطلق را مغایر با برتری اسلام می‌پنداشت و آزادی را نیز مقید به ضوابط شرعی می‌کرد، تا از فساد و تضعیف دین جلوگیری شود. اوج این مبانی فقهی در اصرار شیخ بر نظارت استصوابی فقها بر مصوبات مجلس تجلی یافت که منجر به گنجانده شدن اصل دوم متمم قانون اساسی شد. این نظارت، تضمینی برای انطباق قوانین با شریعت و جلوگیری از سکولاریسم حقوقی بود. در نهایت، نگرانی شیخ از نفوذ استعمار و غرب‌زدگی به‌عنوان یک مفسده محتمله و تهدید برای هویت و استقلال اسلامی، استنباطات فقهی ایشان را تقویت می‌کرد. این تأثیر از طریق قواعدی چون دفع مفسده و جلب منفعت، حفظ شوکت مسلمین و سد ذریعه، موجب شدت عمل ایشان در برابر مفاهیم وارداتی شد. این پژوهش با رویکردی تحلیلی-فقهی و با ارجاع دقیق به منابع اصیل فقهی، تصویری جامع از ابعاد اجتهادی مواجهه شیخ فضل‌الله نوری با قانون اساسی مشروطه ارائه می‌دهد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شیخ فضل‌الله نوری؛ مشروطه؛ قانون اساسی؛ مبانی فقهی؛ حاکمیت شریعت | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| An Explanation of Sheikh Fazlollah Nouri’s Jurisprudential Foundations in Confronting the Constitutional Law | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Seyed Ebrahim Masoumi | ||
| Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Kashan University, Kashan, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| In the history of contemporary political jurisprudence in Iran, Sheikh Fazlollah Nouri’s confrontation with the constitutional law has been a focal point of deep and controversial debates. The present study aims to explain and analyze his jurisprudential foundations in addressing the constitutional law. The theoretical framework of this research is based on the absolute sovereignty of divine Sharia. Sheikh Nouri regarded any legislation enacted independently of Sharia by the parliament as an innovation in lawmaking, deeming it haram (prohibited) and invalid; hence, he opposed the primacy of human-made legislation. Based on the principle of nafy-e-sabeel, he considered absolute equality contrary to the superiority of Islam and restricted freedom according to Sharia norms to prevent corruption and the weakening of religion. The pinnacle of these jurisprudential principles was Sheikh Nouri’s insistence on the supervisory role of jurists over parliamentary enactments, which led to the inclusion of the second principle in the constitutional law amendment. This supervision served as a guarantee for the conformity of laws with Sharia and prevented legal secularization. Finally, Sheikh Nouri’s concerns over colonial influence and Westernization, perceived as potential corruption and threats to Islamic identity and independence, reinforced his jurisprudential deductions. Using principles such as daf‘ al-maslahah (prevention of harm), jalb al-manfa’at (promotion of benefit), preservation of the dignity of Muslims, and sadd al-dhari‘ah (blocking the means of corruption), he adopted a firm stance against imported concepts. This study, with an analytical-jurisprudential approach and precise reference to primary jurisprudential sources, provides a comprehensive picture of Sheikh Fazlollah Nouri’s ijtihadi approach to confronting the constitutional law. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Sheikh Fazlollah Nouri, Constitutionalism, Constitutional Law, Jurisprudential Foundations, Sharia Sovereignty | ||
| مراجع | ||
|
* قرآن کریم.
انصاری، مرتضی. (1374). فرائد الأصول. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
انصاری، مرتضی. (1374). مکاسب. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خسروشاهی، سیدهادی. (۱۳۷۵). صحیفه شیخ فضل‌الله نوری. تهران: اطلاعات.
خمینی، روح‌الله. (۱۳۷۰). صحیفه نور. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خمینی، روح‌الله. (۱۳۸۶). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خویی، سیدابوالقاسم. (۱۳۸۶). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. (۱۳۸۱). نگاهی به اندیشه‌سیاسی شیخ فضل‌الله نوری: مقایسه با اندیشه مشروطه‌خواهی. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۵۷(۱)، صص ۲۵-۴۷. ربانی گلپایگانی، علی. (۱۳۹۰). واکاوی فقهی مواضع شیخ فضل‌الله نوری در قبال مشروطیت. فصلنامه ذهن، ۴۷(۱)، صص ۵-۲۶.
روحانی، سیدحمید. (1387). نهضت امام خمینی (ج۱). تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
روحانی، سیدمحمدصادق. (۱۳۸۷). فقه الصادق. قم: دارالکتاب.
سیدباقری، سیدکاظم. (۱۳۹۰). مبانی و مؤلفه‌های نظریه مشروعیت سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و بازتاب آن در مشروطه. فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، ۱(۲)، صص ۱۱۷-۱۴۰.
شهید اول، محمد بن مکی. (1308). القواعد و الفوائد. قم: مکتبة المفید.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1393). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
شیخ مفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۳ق). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر. (۱۳۶۷). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صدر، سیدمحمدباقر. (۱۴۰۶ق). دروس فی علم الاصول. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1378). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1413ق). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاضی‌زاده، حسین. (۱۳۸۶). نقش شیخ فضل‌الله نوری در شکل‌گیری اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه. فصلنامه تاریخ معاصر ایران، ۴۴(۱۱)، صص ۲۱۷-۲۴۰.
مطهری، مرتضی. (۱۳۷۹). نظام حقوق زن در اسلام (چاپ بیست و هشتم). تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۸ق). انوار الاصول. قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب×.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1378ق). قوانین الأصول. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد. (۱۳۲۴ شمسی). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نایینی، میرزا محمد حسین. (1378). تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله (با مقدمه و تصحیح سیدمحمود طالقانی). تهران: شرکت سهامی انتشار.
نائینی، محمدحسین. (۱۳۷۳ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
نراقی، ملا احمد. (۱۳۷۵). عوائد الایام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
نوری، شیخ فضل‌الله. (۱۳۶۲). رسائل، لوایح و مکتوبات شیخ فضل‌الله نوری (به اهتمام محمد ترکمان). تهران: انتشارات تاریخ ایران.
نوری، شیخ فضل‌الله. (1326ق). رساله تذکرة الغافل و ارشاد الجاهل. تهران: چاپ سنگی.
وکیلی، محمدهادی. (۱۳۹۳). مبانی فقهی و کلامی شیخ فضل‌الله نوری در تقابل با آزادی غربی در انقلاب مشروطه. فصلنامه شیعه‌شناسی، ۴۶(۱۲)، صص ۸۹-۱۱۳.
یزدی، سیدمحمدکاظم طباطبایی. (۱۴۱۴ق). العروة الوثقی. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 28 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 19 |
||