آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,548 |
| تعداد مقالات | 36,110 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,052,924 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,311,132 |
مسئول پرداخت دیه جنایت خطأیی غیر مسلمان در فقه و قانون مجازات اسلامی (نقد و پیشنهاد اصلاح ماده 471 ق.م.ا) | ||
| فقه | ||
| دوره 32، شماره 123، آبان 1404، صفحه 163-188 اصل مقاله (1.43 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jf.2025.72063.2935 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد معظمی گودرزی* 1؛ فرید محسنی2؛ ناصر قاسمی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری | ||
| 2هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری | ||
| تاریخ دریافت: 15 خرداد 1404، تاریخ بازنگری: 05 مهر 1404، تاریخ پذیرش: 04 آبان 1404 | ||
| چکیده | ||
| براساس دیدگاه فقها و ماده 463 ق.م.ا 1392 مسئولیت عاقله منحصر در پرداخت دیه جنایات خطای محض است. فقهای امامیه مسئولیت عاقله را مخصوص موردی دانسته‌اند که جانی مسلمان باشد. پرسش اصلی در این پژوهش نسبت به مسئول پرداخت دیه جنایت خطای محض غیر مسلمان است؛ پژوهش حاضر براساس روش توصیفی- تحلیلی به طرح دیدگاههای موجود درباره مسئله حاضر پرداخته و ضمن ذکر ادله با استفاده از روش تضارب آراء به نقد و بررسی هر یک از دلایل اقدام کرده است. براساس یافته‌های این تحقیق، جانی اهل ذمّه براساس روایت صحیحه ابی ولّاد در صورتی که ملائت داشته باشد خود مسئول پرداخت دیه است؛ و چنانچه توان پرداخت دیه را نداشته باشد امام و حاکم اسلامی عهده‌دار پرداخت دیه هستند. غیر مسلمانی که ذمّی نیست اعمّ از مستأمن، مهادنه و حربی در صورتی که ملائت داشته باشند براساس قیاس اولویّت، اصل شخصی بودن مسئولیّت کیفری و اصل برائت شخصِ جانی، مسئول پرداخت دیه است و در صورتی که ملائت نداشته و معسر باشد، دیه به‌صورت دین بر عهده جانی است و براساس آیه «وَ إِنْ کَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَیْسَرَةٍ» باید به کافر غیر ذمّی مهلت داد تا توانگر شود و دیه را پرداخت نماید. تحقیقات انجام‌شده در این مقاله به نقد ماده ۴۷۱ ق.م.ا 1392 منتهی شده است؛ زیرا این ماده به‌صورت کلی و عام تدوین نشده و صرفاً به تعیین حکم مسئول پرداخت دیه در جنایت خطای محضِ بخشی از کفّار و غیرمسلمانان پرداخته است. افزون بر این، مسئولیت دولت در پرداخت دیه را منوط به گذشت «مهلت مناسب» دانسته، در حالی که این قید فاقد پشتوانه شرعی بوده و هیچ معیار یا ملاکی نیز برای آن تعیین نشده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| عاقله؛ غیر مسلمان؛ خطای محض؛ دیه | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Party Responsible for Paying Diyyah (Blood Money) in Cases of Unintentional Homicide by a Non-Muslim in Islamic Jurisprudence and the Islamic Penal Code (A Critique and Proposal for Amending Article 471 of the Islamic Penal Code) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad moazamigodarzi1؛ farid mohseni2؛ naser ghasemi2 | ||
| 1PhD student at the University of Judicial Sciences and Administrative Services | ||
| 2Faculty of the University of Judicial Sciences and Administrative Services | ||
| چکیده [English] | ||
| According to the views of jurists and Article 463 of the 2013 Islamic Penal Code, the responsibility of the ‘aqilah (the male relatives of the offender) is limited to paying diyyah in cases of pure mistake (khata’ al-mahz). The jurists of the Imamiyya school have also restricted this responsibility to cases in which the offender is a Muslim. The main question in this study concerns the party responsible for paying diyyah in cases of unintentional homicide committed by a non-Muslim. This research, based on a descriptive-analytical method, examines existing opinions on this issue, presents the relevant evidence, and critically evaluates the arguments through a method of comparative analysis. The findings indicate that a dhimmi offender, according to the authentic narration of Abi Walad, is responsible for paying diyyah if financially able; otherwise, the Imam or the Islamic ruler is responsible for payment. A non-dhimmi non-Muslim—whether musta'min, muhadana, or harbi—is personally responsible for payment if solvent, based on the principles of individual criminal responsibility and the presumption of innocence. However, if insolvent, the diyyah becomes a debt upon the offender, and, according to the Qur’anic verse “And if the debtor is in hardship, then [let there be] postponement until ease [of payment]” (Qur’an 2:280), a period of respite should be granted until the offender is able to pay. The study critiques Article 471 of the 2013 Islamic Penal Code, arguing that the article lacks generality and addresses only part of the issue by focusing on some categories of non-Muslims. Moreover, the article’s stipulation that the state’s responsibility for paying diyyah depends on the passage of an “appropriate period” is unfounded in Islamic law and lacks any clear criteria. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| ‘Aqilah, non-Muslim, unintentional homicide, diyyah (blood money) | ||
| مراجع | ||
|
* قرآن کریم
آقایی نیا، حسین. (1396). جرایم علیه اشخاص (جنایات) (چاپ شانزدهم). تهران: میزان.
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى (ج3، چاپ دوم). قم: دفترانتشارات اسلامی.
اردبیلی، احمدبن محمد. (1403ق). مجمع الفائده والبرهان (ج14). قم: دفترانتشارات اسلامی.
الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن. (1392). درآمدی بر حقوق جزای عمومی. تهران: میزان.
حائری طباطبایی، سیدعلی بن محمد. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل (ج16). قم: موسسه آل البیت(ع).
حلی، احمد ابن محمد اسدی. (1407ق). المهذّب البارع فی شرح مختصرالنافع (ج5). قم: دفترانتشارات اسلامی.
حیدری، عباسعلی. (1384). نگاهى به مسئولیت عاقله در پرداخت دیه، مجله فقه، 12(45)، صص 275-205.
خویی، سیدابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکمله المنهاج (ج42). قم: موسسه إحیاء آثار الامام الخوئی.
ریاحی، سعید؛ اصغرزاده مجتبی. (1403). بررسی تحلیلی جایگاه عاقله در حقوق جزای اسلامی، مجله علمی تخصصی علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم ، 8(4)، صص 212-236.
زراعت، عباس. (1392). حقوق جزای اختصاصی 1 جرایم علیه اشخاص (چاپ دوّم). تهران: جنگل.
شهیدثانی، زین الدین بن علی. (1412) الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (ج2). قم: کتاب‌فروشی داوری.
شهیدثانی، زین الدین بن علی. (1413ق). مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام (ج3، 15). قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
شهید اوّل، محمد ابن مکی. (1410ق). اللمعة الدمشقیه. بیروت: دارالتراث.
شهید اوّل، محمد ابن مکی. (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه (ج2، چاپ دوّم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شیخ انصاری، مرتضی. (1416ق). فرائد الاصول (ج1، چاپ پنجم). قم: موسسه نشر اسلامی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه (ج7، چاپ سوم). قم: المکتبه المرتضویه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام (ج10، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1407ق). کتاب الخلاف (ج5). قم: دفترانتشارات اسلامی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1390ق). الاستبصار فی من اختلف من الاخبار (ج4). تهران: دار الکتُب الاسلامیه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (بی‌تا). الفهرست. نجف: المکتب الرضویه.
عدالتخواه، محمد‌رضا. (1393). مبسوط قانون مجازات اسلامی. تهران: مجد.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1413ق). قواعدالاحکام (ج3). قم: دفترانتشارات اسلامی.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1420ق). تحریرالاحکام علی مذهب الامامیه (ج2). قم: موسسه امام صادق(ع).
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1411ق). تبصرة المتعلمین فی الاحکام الدین، چاپ اول، تهران: موسسه چاپ و نشر.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ج9). قم: ناشر، موسسه آل البیت^.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1381ق). خلاصة الأقول فی معرفة الأحوال الرجال (چاپ دوم). نجف: منشورات المطبعة الحیدریة.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب (ج14). مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
فاضل لنکرانی، محمد. (1418ق). تفصیل الشریعه(کتاب الدیات). قم: مرکزفقهی ائمه اطهار(ع).
کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج7، چاپ چهارم). قم: دار الکتب الاسلامیه.
گرجی، ابوالقاسم. (1375). مقالات حقوقی. تهران: دانشگاه تهران.
محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن هذلی. (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج1، 4، چاپ دوّم). تهران: موسسه اسماعیلیان.
مرعشی، سیدمحمد حسن. (1397). دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام. تهران: میزان.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری. (1413ق). المقنعه. قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مصدّق، محمد. (1399). بایسته‌های حقوق جزای عمومی. تهران: پژواک عدالت.
موسوی خمینی، سیدروح الله. (بی‌تا). تحریرالوسیله (ج2). قم: دارالرضی.
میرمحمد صادقی، حسین. (1395). جرایم علیه اشخاص (چاپ نوزدهم). تهران: میزان.
نجاشی، ابو الحسن، احمد بن علی. (1407ق). رجال النجاشی. قم: دفتر انتشارات اسلام.
نراقی، احمد ابن محمد مهدی. (1375). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج43، چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ولیدی، محمد صالح. (1393). شرح بایسته‌های قانون مجازات اسلامی در مقایسه و تطبیق با قانون سابق (چاپ سوّم). تهران: جنگل. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2 |
||