آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شمارهها | 2,571 |
| تعداد مقالات | 36,505 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,826,790 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,645,689 |
یادداشتهای لغوی و ادبی (6): «سنگپشت کردیم ایشان را»! غلطی ترجمهای در دستنویسی از ترجمۀ تفسیر طبری، و مَثَلِ «شدرستنا» | ||
| آینه پژوهش | ||
| دوره 36، شماره 214، مهر و آبان 1404، صفحه 317-323 اصل مقاله (1 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jap.2025.79091 | ||
| نویسنده | ||
| آریا طبیب زاده* | ||
| تاریخ دریافت: 26 آذر 1404، تاریخ پذیرش: 26 آذر 1404 | ||
| چکیده | ||
| در این یادداشت به بررسی غلطی ترجمهای در دستنویس ترجمۀ تفسیر طبری به شمارۀ 22396 محفوظ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی (حدوداً کتابت قرن هفتم ق.) پرداختهایم. در این نسخه، عبارت قرآنی «کشفنا عنهم» در آیۀ 50 سورۀ زخرف، به صورتِ نادرستِ «سنگپشت کردیم ایشان را» ترجمه شده است. به نظر میرسد که کاتبِ نسخه فعل «کشفنا» را از لغتِ فارسیِ «کَشَف» (= لاکپشت، سنگپشت) مشتق دانسته و بهجای صورت صحیحی چون «ببردیم/برداشتیم از ایشان» که در نسخههای دیگر دیده میشود، صورتِ عجیب و نادرست مذکور را در ترجمه آورده است. این نمونه را میتوان قیاس کرد با حکایات یا لطیفههایی در باب خطاهای کاتبان و قاریان قرآن که به سبب نداشتن دانش کافی در زبان عربی، بر پایۀ شباهت لفظ یا املای برخی لغات و ترکیبات قرآنی با واژههای فارسی، دچار خطاهای عجیبی شدهاند. دو نمونۀ بسیار مشهور این حکایات، یکی تغییر لفظ قرآنی «شَغَلَتنا» (= ما را بازداشت) به لفظ مهملِ «شَدُرُستنا» توسط کاتب یا قاریای است که گفته قرآن غَلَط ندارد، پس لفظ «ـغَلَتـ» (همآوایِ «غلط») در «شغلتنا» را «دُرُست» کرده و از همین حکایت، مثلِ «شدرستنا کردن» در معنای غلطکردن صحیحی به قصد تصحیح سائر شده است. دومی هم حکایت قاری یا کاتبی است که عبارت قرآنی «خر موسی» (= موسی ع افتاد) را به «خر عیسی» گردانده؛ زیرا فعل عربی «خرّ» (= افتاد) را نشناخته و آن را با نام آن چهارپا در فارسی خلط کرده و گفته پیامبری که خر داشت عیسی ع بود نه موسیع، پس لفظ آیه را نیز تغییر داده تا بهخیال خود آن را درست کند. ترجمۀ غلطِ «سنگپشت کردیم ایشان را» در دستنویس ترجمۀ تفسیر طبری نهتنها نمونهای نویافته از پدیدۀ «شدرستنا» در متون قرآنی است، بلکه شاهدی متقن است برای وجود این نوع خطاها در دستنویسهای قرآنی مکتوب به دست کاتبان ایرانی. به عبارت دیگر، حکایت «شدرستنا کردنِ» آن کاتب یا قاری گرچه ممکن است اغراقآمیز باشد، اما بهکلی دور از حقیقت نیست و اینگونه خطاها در متونِ قرآنیِ نوشتهشده به دست کاتبان ایرانی از قدیم وجود داشته است. | ||
| کلیدواژهها | ||
| ترجمۀ تفسیر طبری؛ شدرسنا؛ شدرستنا؛ غلط ترجمهای؛ ترجمۀ قرآن؛ ترجمه؛ متون تفسیری فارسی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Lexical and Philological Notes (6): “We Turtled Them”! — A Scribal Translation Error in a Manuscript of the Persian Translation of al-Ṭabarī’s Tafsīr and the Proverb of “shadurustnā” | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ariya Tabibzadeh | ||
| چکیده [English] | ||
| This note examines a translation error found in a manuscript of the Persian translation of al-Ṭabarī’s Tafsīr, preserved under number 22396 in the Library of Āstān-i Quds-i Raḍawī (copied ca. 7th/13th century). In this manuscript, the Qurʾānic phrase kashafnā ʿanhum (Q 43:50) has been mistakenly translated as “sang-posht kardīm īshān rā” (“we turtled them”). It appears that the scribe derived the verb kashafnā from the Persian noun kashaf (= turtle, tortoise, sang-posht) and, instead of the correct rendering “we removed/lifted from them,” which appears in other copies, produced this strange mistranslation. This case may be compared with well-known anecdotes about scribes or Qurʾān reciters who, lacking sufficient knowledge of Arabic, made absurd errors by misreading or misinterpreting Qurʾānic expressions that resembled Persian words. Two famous examples are often cited: (1) The transformation of the Qurʾānic word shaghaltanā (“it kept us occupied”) into the nonsensical shadurustnā by a scribe or reciter who, believing that the Qurʾān could not contain the sound “ghalat” (“error”), replaced it with “durust” (“correct”). From this story arose the humorous proverb shadurustnā kardan, meaning “to make a wrong correction in an attempt to fix something.” (2) The case of a reciter who altered the Qurʾānic phrase kharr-a Mūsā (“Moses fell down”) into kharr-a ʿĪsā (“the donkey of Jesus”) because he misunderstood the Arabic verb kharr(a) (“he fell”) as the Persian noun khar (“donkey”) and, thinking that the Prophet known for having a donkey was Jesus rather than Moses, “corrected” the verse accordingly. The mistranslation “we turtled them” in this manuscript of al-Ṭabarī’s Persian Tafsīr thus represents not only a newly discovered instance of the shadurustnā phenomenon in Qurʾānic texts but also firm evidence of the occurrence of such errors in Persian-script Qurʾānic manuscripts copied by Iranian scribes. In other words, the anecdote of the scribe or reciter who performed a “shadurustnā correction,” though perhaps exaggerated, is by no means wholly fictitious; similar mistakes demonstrably occurred in Iranian Qurʾānic manuscripts from early periods. | ||
| کلیدواژهها [English] | ||
| Persian translation of al-Ṭabarī’s Tafsīr, shadurustnā, mistranslation, Qurʾān translation, Persian exegetical texts | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2 |
||