دیندارى معرفت‌شناسانه جان لاک: عقل شمع پروردگار است

* این مقاله توسط استاد مصطفى ملکیان با متن اصلى مقابله شده است.1. Works، VII، 359.
2. کتابى که اخیراً در باب اندیشه سیاسى لاک، به این نکته پرداخته، مشخصات ذیل را دارد:Mitchell. Joshua، Not by Reason Alone: Religion، History، andIdentity in Early Modern Political Thought، Chicago، University of ChicagoPress; 1993.
3. firing wall دیوارى است که از پیش روى آتش جلوگیرى مى کند.
4. تفسیرى که در اینجا از معرفت شناسى لاک ارائه خواهم کرد، بسیار مجمل و کلى خواهد بود و در جهت اثبات آن، روى هم رفته ارجاعات [کافى] به متن [لاک] انجام نخواهد شد. براى استدلال کامل و مستند، رجوع کنید به مقاله من در همین مجموعه، تحت عنوان:(John Locke and the Ethics of Belief.)

27. هرچند که بعداً متذکر این نکته نخواهم شد، لحن معادشناسانه این فقره نیز یکى از مؤلفه هاى دیندارى معرفت شناسانه لاک است. ادامه فقره چنین است:
… جایى که در آن براى مهار اطمینان مفرط و گمان زنى (presumption)، باید از رهگذر تجربه هر روزه، کوته بینى و خطاپذیرى خود را حس کنیم; حسى که دائماً ما را آگاهى مى دهد تا روزهاى این سفر خویش را با سعى و مراقبت، در جستجو و راهروى طریقى سپرى کنیم که ما را به کمالى برتر واصل مى گرداند.28. Essays IV، xiv، 3.

32 . در این فقره لاک شرح مى دهد که چرا آن وجوهى از پروردگار که بدون توسل به وحى مى توان به آنها عالم شد، در واقع فقط به مدد قواى معرفتى طبیعى انسانها، بر آنها مکشوف نشده اند ـ یا اگر هم مکشوف شدند، همگانى نگشتند. در $241ff او پرسشى نظیر سؤال [مذکور] را مطرح مى کند که چرا آن دسته از تکالیف ما که بدون توسل به وحى مى توان به آنها عالم شد ـ یعنى همان صقانون طبیعیش ـ در واقع فقط به مدد قواى معرفتى طبیعى انسانها، بر آنها مکشوف شده اند. پاسخ او به این سؤال، با پاسخش به سؤال قبلى، ضرورتاً در یک خط قرار مى گیرد.33. Maximal concernment.

38 . بردگى مصریان کنایه از اسارت در چنگال کفر است و معمولاً در تقابل با خروج بنى اسرائیل از مصر که به قصد رستگارى انجام پذیرفت، معنا پیدا مى کند ـ م.39. Essays IV، iii، 20.

43 . Goshen منطقه اى در شرق رود نیل که بنى اسرائیل تا پیش از خروجشان از مصر در آن ساکن بودند (سفر تکوین 45:10) ـ م.44.

54 . با علم به محبوبیت لاک و دیدگاهش در اوایل قرن هجدهم انگلستان، با اطمینان حدس مى زنم که جایى در میان سرودهاى مذهبى آن عصر، باید سرودى یافت که خداوند را به خاطر عقل ستایش گوید: هرچند که من از چنین سرودى مطلع نیستم.55. The conduct of theUnderstanding.

62 . مراد دیندارى مسیحیان ارتودوکس در کلیساى شرق (روم شرقى) است، در مقابل مسیحیت کاتولیک روم ـ م.
63 . از جهتى دیگر نیز دیندارى لاک صورتى غریب از دیندارى پروتستان است: در مذهب سنتى پروتستان، غالب استعاره ها شنیدارى هستند; [آنها ناظر به] تکلم و استماعند. هرچند در معدودى از مواقع، لاک از استماع نداى عقل مى گوید، استعاره هاى غالب او به شدت دیدارى اند.