آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شمارهها | 2,564 |
| تعداد مقالات | 36,364 |
| تعداد مشاهده مقاله | 16,524,064 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,512,267 |
موضوع متافیزیک نزد حکیم تبریزی و تنزیه خداوند از مصادیق آن | ||
| پژوهشهای عقلی نوین | ||
| مقاله 1، دوره 9، شماره 17، شهریور 1403، صفحه 9-32 اصل مقاله (438.01 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/nir.2022.59219.1264 | ||
| نویسنده | ||
| محمود هدایت افزا* | ||
| دانش آموخته پردیس فارابی دانشگاه تهران | ||
| تاریخ دریافت: 12 آبان 1399، تاریخ بازنگری: 04 مرداد 1400، تاریخ پذیرش: 03 اسفند 1400 | ||
| چکیده | ||
| اغلب فیلسوفان مسلمان تحت تأثیر سنّت ارسطویی، موضوع متافیزیک را «موجود از حیث موجودیت» دانستهاند. تنها فارابی در تعریف شاذّی، «واجب الوجود» را موضوع حکمت قرار داد که مورد انتقاد جدّی ابنسینا قرار گرفت. سهروردی نیز در آثار به سبک مشّائی، گاه «وجود» را به معنای مصدری به کار برده است که بعدها در آثار ملّاصدرا انعکاس یافت ولی موضوع حکمت اشراقی سهروردی و مقسم نور و ظلمت، «شئ» است. گرچه سایر متفکّران به نحو ارتکازی، دربارۀ موضوع مابعدالطبیعه سخن گفته-اند، امّا رجبعلی تبریزی پایهگذار سومین جریان فکری در مکتب اصفهان، با رویکردی نو و ابتنا بر نظام مفهومی خاص، در این باره بحث کرده است. او با لحاظ دو شرط «عامتر بودن» و «قابلیت حمل بر موضوعات مختلف علوم»، بدین نتیجه میرسد که «شئ از حیث موجودیت» موضوع حکمت است. در مکتب نومشّائی تبریزی، مراد از «وجود»، بودن شئ در خارج و مقصود از «موجود»، شئ وجوددار است. بر این اساس، موجودات بالفعل به دو قسم کلّی واجب و ممکن تقسیم میشوند. مراد حکیم از واجب، مخلوقات ثابت و دائم الوجود هستند که عدم ناپذیر و در اصطلاح او، «ممکن خاص» نامیده میشوند و منظور از «ممکن»، اشیای متغیّر و «قابل وجود و عدم» هستند که به «ممکن عام» مصطلح شدهاند. بنابراین «خداوند» حتّی مصداق واجب الوجود هم نیست و از اینرو جزو مصادیق موضوع مابعدالطبیعه نخواهد بود. چنین نتیجهای با رویکرد تنزیهی حکیم تبریزی در مباحث الهیات، هماهنگ است. | ||
| کلیدواژهها | ||
| بدیهیترین مفهوم؛ شئ از حیث موجودیت؛ ممکن خاص؛ ممکن عام؛ مصداق واجب الوجود؛ تنزیه خداوند | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Subject of Metaphysics According to Ḥakīm Tabrīzī and Transcendence of God from its Instances | ||
| نویسندگان [English] | ||
| mahmud mahmudhedayatafza | ||
| Univercity of Tehran | ||
| چکیده [English] | ||
| Most of the Muslim philosophers, under the influence of the Aristotelian tradition, have considered the subject of metaphysics as "existent in terms of existence". In the meantime, only Fārābī, in a rare definition, places the necessary being (wājib al-wujūd) as the subject of wisdom (ḥikma), which Ibn Sīnā seriously criticizes. Suhrawardī also sometimes used "existence" in the infinitive sense in his peripatetic works, which was later reflected in the works of Mullā Ṣadrā, but the subject of Suhrawardī's philosophy of illumination and the divider of light and darkness is "object". Although other thinkers have unanimously mentioned the subject of metaphysics, Rajab ‘Alī Tabrīzī, the founder of the third school of thought in the Isfahan school, has discussed it with a new approach and has based it on a specific conceptual system. Considering the two conditions of "being more general" and "the ability to be taken as different subjects of science", he concludes that "the object in terms of existence" is the subject of ḥikma. In Tabrīzī's neo-peripatetic school, the meaning of "existence" is the existence of an object in the external (world), and the meaning of "existent" is the object that exists. Accordingly, actual existents are divided into two general categories: wājib and mumkin. What Ḥakīm means by wājib is constant and ever-existing creatures that are imperishable (everlasting) and in his term, is called "particular possibility". What is meant by mumkin is objects that are variable and "capable of existence and non-existence" which have been termed as mumkin-i ‘ām (general possible). Therefore, "God" is not even an instance of wājib al-wujūd, and therefore it will not be one of the instances of the subject of metaphysics. Such a conclusion is harmonious with Ḥakīm Tabrīzī's tanzīhī (transcendental) approach in theology. | ||
| کلیدواژهها [English] | ||
| The most obvious concept, object in terms of existence, special possible, general possible, obligatory instance of existence, God's purification | ||
| مراجع | ||
|
آشتیانی، سید جلالالدین (1363)، منتخباتى از آثار حکماى الهى ایران، قم: دفتر تبلیغات اسلامی. ابنسینا، حسین بنعبدالله (1376)، الإلهیات من کتاب الشفاء، تحقیق از حسن حسنزادۀ آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی. ابنسینا، حسین بنعبدالله (1400ق)، عیون الحکمة، در رسائل ابنسینا، قم: بیدار. ابنسینا، حسین بنعبدالله (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مصحح محمدتقی دانشپژوه، تهران: دانشگاه تهران. ابنرشد، محمد بناحمد (1994م)، رسالة مابعدالطبیعة، محقق جیرار جهامی و رفیق عجم، بیروت: دارالفکر اللبنانی. ابنندیم، محمد بناسحاق (بیتا)، الفهرست، بیروت: دار المعرفة. ابوالبرکات بغدادی، هبةاللّه بنعلی (1373)، المعتبر فی الحکمة، به تصحیح فتحعلی اکبری، اصفهان: دانشگاه اصفهان. ارسطو (1378)، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه از محمّدحسن لطفی تبریزی، تهران: طرح نو. امینی، جبار (1398)، ملا رجبعلی تبریزی و مکتب فلسفی اصفهان، تهران: مولی. اوجبی، علی (1389)، مقدمه بر مجموعه مصنّفات میرقوامالدین رازی، تهران: حکمت. برنجکار، رضا و رحیمیان، سعید (1397)، «بررسی و تحلیل دیدگاه ملا رجبعلی تبریزی دربارۀ اسما و صفات الهی»، فصلنامۀ تحقیقات کلامی، شمارۀ 23، قم: انجمن اسلامی حوزه، ص146-127. پیرزاده، محمّدرفیع (بیتا)، المعارف الإلهیه، تهران: کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، نسخۀ خطّی 1919. تبریزی، حکیم رجبعلی (1386)، الأصل الأصیل (ألاصول الآصفیة)، مصحح حسن اکبری بیرق و عزیز جوانپور هروی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. خوانساری، محمّد (1383)، «مقدّمه بر ایساغوجی و مقولات»، تألیف فرفریوس و ارسطو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی رازی تهرانی، قوامالدین محمّد (1389«الف»)، تعلیقات، در مجموعه مصنّفات، مصحح و محقق علی اوجبی، تهران: حکمت. رازی تهرانی، قوامالدین محمّد (1389«ب»)، عین الحکمة (عربی)، در مجموعه مصنّفات، مصحح و محقق علی اوجبی، تهران: حکمت. رازی تهرانی، قوامالدین محمّد (1389«ج»)، عین الحکمة (فارسی)، در مجموعه مصنّفات، مصحح و محقق علی اوجبی، تهران: حکمت. روضاتی، سید محمدعلی (1386)، دومین دو گفتار، قم: مؤسّسۀ فرهنگی مطالعاتی الزهرا (س). سهروردی، شهابالدین (1375«الف»)، در مجموعه مصنّفات: ج1، مصحح هانری کربن و سیّد حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سهروردی، شهابالدین (1375«ب»)، حکمة الإشراق، در مجموعه مصنّفات: ج2، مصحح هانری کربن و سید حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سهروردی، شهابالدین (1375«ج»)، لمحات، در مجموعه مصنّفات: ج4، مصحح هانری کربن و سید حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سهروردی، شهابالدین (1375«د»)، المشارع و المطارحات، در مجموعه مصنّفات: ج1، مصحح هانری کربن و سید حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. شهابی خراسانی، محمود (1364)، رهبر خرد، تهران: خیام. شهرزوری، محمّد بن محمود (1372)، شرح حکمة الإشراق، به تصحیحِ حسین ضیائی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. فارابی، ابونصر (1996م)، إحصاء العلوم، شرح از علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال. فارابی، ابونصر (1413ق)، التعلیقات، در أعمال الفلسفیة، تحقیق از جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل. فارابی، ابونصر (1405ق)، فصوص الحکمة، محقق محمّدحسن آل یاسین، قم: بیدار. فارابی، ابونصر (1364)، فصول منتزعه، محقق فوزی متری نجّار، تهران: مکتبة الزهرا. قاضیسعید قمی، محمّد بنمفید (1415ق)، شرح توحید الصدوق، ج1، محقق نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. قاضیسعید قمی، محمّد بنمفید (1362)، کلید بهشت، محقق سید محمد مشکات، قم: الزهرا (س). قزوینی، شیخ عبدالنّبی (1404ق)، تتمیم أمل الآمل، قم: کتابخانۀ آیت اللّه مرعشی نجفی. قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود (1369)، درة التاج، مصحح سید محمد مشکات، تهران: حکمت. قطبالدین شیرازی، محمود بن مسعود (1433ق)، شرح حکمة الإشراق، مصحح سید محمد موسوی، تهران: حکمت. کربن، هانری (1387)، تاریخ فلسفۀ اسلامی، مترجم سید جواد طباطبایی، تهران: کویر. کربن، هانری (1398)، چشماندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی (مکتب اصفهان، مکتب شیخیه)، ج4، مترجم انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا. کربن، هانری (1369)، فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، مترجم سید جواد طباطبایی، تهران: توس. محقق طوسی، خواجه نصیرالدین (1405)، تلخیص المحصل، بیروت: دار الأضواء. مکارم، هادی (1387)، «خردهگیران بر حکمت متعالیه و منتقدان صدرالمتألهین»، فصلنامۀ حوزه، شمارۀ 93، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه. ملاصدرا، محمد بنابراهیم (1433ق)، تعلیقات بر شرح حکمة الإشراق قطبالدین شیرازی، مصحح سید محمد موسوی، تهران: حکمت. ملاصدرا، محمد بنابراهیم (1368)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مصطفوی. ملاصدرا، محمد بنابراهیم (1382)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مصحح سید مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. میرداماد، سیّد محمّدباقر (1376)، تقویم الایمان و شرحه، شارح احمد علوی عاملی و علی نوری، مصحح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب. هدایتافزا، محمود (1399)، «تحلیل مفهومی عنوان حکیم نومشایی و تطبیق آن بر رجبعلی تبریزی»، دوفصلنامۀ پژوهشهای مابعدالطبیعی، سال اول، شمارۀ دوم، تهران: دانشگاه خوارزمی، ص256-229. یثربی، سید یحیی (1388)، تاریخ تحلیلی ـ انتقادی فلسفۀ اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. یثربی، سید یحیی (1386)، حکمت اشراق سهروردی، قم: بوستان کتاب. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 208 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 145 |
||