آمار
| تعداد نشریات | 54 |
| تعداد شماره‌ها | 2,462 |
| تعداد مقالات | 35,184 |
| تعداد مشاهده مقاله | 13,996,258 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 6,253,354 |
پیشینۀ قرائت صدرایی ایدۀ «وجود ذهنی» و ابطال آن در مکتب نومشایی رجب‌علی تبریزی | ||
| نقد و نظر | ||
| دوره 30، شماره 117، فروردین 1404، صفحه 72-102 اصل مقاله (1.78 M) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22081/jpt.2025.70368.2180 | ||
| نویسنده | ||
| محمود هدایت افزا* | ||
| دانش آموختۀ دکتری دانشگاه تهران پست دکتری از بنیاد علم ایران | ||
| تاریخ دریافت: 03 آذر 1403، تاریخ بازنگری: 27 آذر 1403، تاریخ پذیرش: 02 بهمن 1403 | ||
| چکیده | ||
| در تبیین ایدهٔ «وجود ذهنی» و فهم دغدغهٔ ناقدان آن باید میان «وجود در ذهن» با «وجود ذهنی»، تفاوت قائل شد. مورد اول به این معناست که پس از مواجههٔ انسان با شیئی جدید، چیزی در ذهن او نقش می‌بندد که پیش از آن مواجهه، ذهن فاقد آن بود؛ اما در قرائت صدرایی نظریهٔ «وجود ذهنی»، مطابقت ماهوی ذهن با عین ادعا شده است. پرسش تحقیق، ناظر به پیشینهٔ دیدگاه ملاصدرا در این مسئله و نقدهای رجب‌علی تبریزی بر آن است. پژوهش پیشِ‌رو با بهره‌مندی از مطالعات کتابخانه‌ای، تأکید بر آثار دست اول فیلسوفان نامی و با شیوهٔ تحلیل مفهومی نشان می‌دهد که اغلب متفکران متقدم بر صدرا، معنای اول را در قالب نظریۀ «شبح» منظور داشته‌اند؛ ولی معنای دوم، دیدگاه اختصاصی ملاصدراست و فقط زمینه‌هایی از آن در مکتب شیراز ملاحظه می‌شود. حکیم تبریزی با ادبیات نومشایی خویش، نظریهٔ وجود ذهنی را به لحاظ مبادی و لوازم آن، به چالش کشیده است. ابطال مبانی ملاصدرا در طرح آن نظریه، از خلال مباحث وجودشناختی تبریزی استنباط می‌شود؛ ولی نقد لوازم دیدگاه صدرا به‌روشنی در آثار تبریزی و شاگردان وی آمده است. به باور ایشان، انفکاک لوازم ماهیت، نظیر سوزندگی آتش از آن، در هیچ موطنی اعم از خارج و ذهن جایز نیست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نظریهٔ شبح؛ قرائت صدرایی وجود ذهنی؛ شیء بیرونی؛ انحفاظ ماهیت؛ رجب‌علی تبریزی؛ قوام‌الدین رازی تهرانی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Background of the Sadraean Account of “Mental Existence” and Its Refutation in Rajab ʿAlī Tabrīzī’s Neo-Peripatetic School* | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mahmud Hedayatafza | ||
| PhD student of Tehran University Post doctorate from Iran Science Foundation | ||
| چکیده [English] | ||
| To elucidate the idea of "mental existence" and understand the concerns of its critics, it is crucial to distinguish between “existence in the mind” and “mental existence.” The former refers to the fact that when a person encounters a new object, something is imprinted in their mind that was previously absent. However, the Sadraen interpretation of the theory of “mental existence” suggests that the quiddity (māhiyya) in the mind corresponds to the quiddity in external reality. This study examines the background of Mullā Ṣadrā’s position on this issue and the critiques leveled against it by Rajab ʿAlī Tabrīzī. Employing a library-based research approach and emphasizing primary sources from renowned philosophers, this study demonstrates that most thinkers preceding Ṣadrā understood the first meaning within the framework of the “phantasm” (shabaḥ) theory. In contrast, the second meaning is unique to Mullā Ṣadrā, with only some antecedents found in the Shiraz school. With his Neo-Peripatetic discourse, Tabrīzī challenges the theory of mental existence in terms of both its foundations and implications. The refutation of Ṣadrā’s premises in formulating this theory can be inferred from Tabrīzī’s ontological discussions, whereas his critique of Ṣadrā’s conclusions is explicitly presented in the works of Tabrīzī and his students. According to their view, the separation of a quiddity’s concomitants—such as the separability of fire from its burning property—is impermissible in any domain, whether external reality or the mind. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Phantasm Theory, Sadraean Interpretation of Mental Existence, External Object, Preservation of Quiddity, Rajab ʿAlī Tabrīzī, Qiwām al-Dīn Rāzī Tihrānī | ||
| مراجع | ||
|
آشتیانی، سید جلال‌الدین. (1363). منتخباتی از آثار حکمای ایران (ج1). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، میرزا مهدی. (1390). تعلیقه بر منظومهٔ حکمت سبزواری (ج1). قم: المؤتمر العلامة الآشتیانی. ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفهٔ سهروردی. تهران: حکمت. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1381). الإشارات و التنبیهات (محقق: مجتبی زارعی). قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). تعلیقات (محقق: عبدالرحمن بدوی). بیروت: مکتبة الأعلام الإسلامی.
حائری یزدی، مهدی. (1384). علم کلی (با مقدمهٔ سید مصطفی محقق داماد). تهران: مؤسسهٔ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
حاج‌حسینی، مرتضی. (1381). بررسی و تحلیل آرای فیلسوفان مسلمان در مورد تعریف علم از ابن‌سینا تا صدرالمتألهین. فصلنامهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، 52(4)، صص 79‑98. حسینی مجرد، فاطمه؛ اکبریان، رضا. (1392). شیخ اشراق و مسئلهٔ وجود ذهنی. فصلنامهٔ معرفت فلسفی، 10(4)، صص 11‑26.
حکیم تبریزی، رجب‌علی. (1386). الأصل الأصیل (ألاصول الآصفیة) (مصحح: حسن اکبری بیرق و عزیز جوان‌پور هروی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). کشف‌المراد فی شرح تجرید الإعتقاد (مصحح و تعلیقات: حسن حسن‌زادهٔ آملی). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
خوانساری، محمد. (1383). مقدمه بر ایساغوجی و مقولات، تألیف فرفریوس و ارسطو (ج1). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رازی تهرانی، قوام‌الدین محمد. (1389). تعلیقات، در مجموعۀ مصنفات (مصحح و محقق: علی اوجبی). تهران: حکمت.
سبزواری، ملاهادی. (1430ق). شرح المنظومة (با حواشی محمدتقی آملی، مصحح و تعلیقات: فاضل حسینی میلانی). قم: ذوی‌القربی.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1375 «الف»). حکمة الإشراق، در مجموعۀ مصنفات (مصحح: هانری کربن، ج2). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1375 «ب»). لمحات، در مجموعه مصنفات (مصحح: نجفقلی حبیبی، ج4). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین. (1375 «ج»). المشارع و المطارحات، در مجموعه مصنفات (مصحح: هانری کربن، ج1). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدر، سید رضا. (1430ق). صحائف من الفلسفة (تعلیقة علی شرح المنظومة للسبزواری) (به اهتمام سید باقر خسروشاهی). قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1362). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1411ق). المباحث المشرقیة (ج1). قم: بیدار.
فیاض لاهیجی، ملاعبدالرزاق. (1425ق). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام (محقق: اکبراسد علی‌زاده، ج1). قم: مؤسسة الامام الصادق×.
فیاض لاهیجی، ملاعبدالرزاق. (1383). گوهر مراد (با مقدمۀ زین‌العابدین قربانی). تهران: نشر سایه.
کرباسی زاده، علی؛ کوهرنگ بهشتی، فریده و جوانمردی، سنا. (۱۳۹۱). ملارجبعلی در مقابل ملاصدرا در بحث وجود ذهنی. تاریخ فلسفه، ۳ (۳)، صص۶۳-۹۰.
محقق طوسی، خواجه نصیرالدین. (1407ق). تجرید الإعتقاد (محقق: حسینی جلالی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی. (1381). شرح مبسوط منظومه، در مجموعه آثار (ج9). تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا. (1400ق). المنطق. بیروت: دارالتعارف.
ملاصدرا، محمد بن‌ابراهیم. (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج1). قم: مصطفوی.
هدایت‌افزا، محمود. (1399). تحلیل مفهومی عنوان حکیم نومشایی و تطبیق آن بر حکیم رجب‌علی تبریزی. دوفصلنامهٔ پژوهش‌های مابعدالطبیعی، 1(2)، صص 229‑256.
10.52547/mi.1.2.229
یزدی، ملاعبدالله. (بی‌تا). الحاشیة علی تهذیب المنطق للتفتازانی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 45 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 79 |
||